4 godzin temu
Europejski Trybunał Obrachunkowy (ETO) przygotował sprawozdanie specjalne – Zanieczyszczenia w miastach UE – dotyczące dwóch z najpoważniejszych zagrożeń dla zdrowia ludzkiego, czyli zanieczyszczenia powietrza i zanieczyszczenia hałasem. Trybunał stwierdził, iż chociaż przepisy UE obowiązują od wielu lat, to działania podejmowane przez KE i wybrane państwa członkowskie przez cały czas są niewystarczające, jeżeli chodzi o ochronę obywateli i środowiska.
Zanieczyszczenia powietrza i hałasem – wyniki kontroli
Kontrolą objęto politykę UE dotyczącą zanieczyszczenia powietrza i zanieczyszczenia hałasem na obszarach miejskich. Kontrolerzy dogłębnie przeanalizowali działania, które podejmuje KE oraz wybrane państwa członkowskie i poszczególne miasta, aby zapobiegać zanieczyszczeniu powietrza i nadmiernemu poziomowi hałasu oraz ograniczać występowanie tych problemów. Trybunał wybrał do kontroli Ateny w Grecji, Barcelonę w Hiszpanii i Kraków w Polsce.
Kontrolerzy ustalili, iż choć jakość powietrza poprawia się w całej UE, to normy nie zawsze były spełniane lub zostały spełnione dopiero niedawno. W odniesieniu do zanieczyszczenia hałasem trudno jest ocenić poczynione postępy. Wynika to głównie z luk i opóźnień w ocenie i sprawozdawczości w większości państw członkowskich.
Trybunał zidentyfikował zarówno osiągnięcia, jak i luki we wdrażaniu przepisów UE dotyczących zanieczyszczenia powietrza i zanieczyszczenia hałasem w trzech wybranych do kontroli miastach. Jakość powietrza poprawia się, ale normy nie są konsekwentnie spełniane i dopiero niedawno zbliżyły się do wartości dopuszczalnych na terenie UE. Te zaś niedługo staną się bardziej rygorystyczne, ponieważ zostaną ściślej dostosowane do poziomów zalecanych przez Światową Organizację Zdrowia i opartych na dowodach naukowych. Oznacza to, iż miasta te będą musiały zwiększyć wysiłki na rzecz spełnienia nowych norm UE w nadchodzących latach.
zdj. Masson-Simon / envatoZanieczyszczenia powietrza i hałasem i ich wpływ na zdrowie ludzi
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) uznaje zanieczyszczenie powietrza za jedno z największych środowiskowych zagrożeń dla zdrowia. Europejska Agencja Środowiska (EEA) szacuje, iż w 2021 r. w UE 253 tys. osób zmarło przedwcześnie w wyniku zanieczyszczenia powietrza pyłem zawieszonym (PM 2,5), 52 tys. dwutlenkiem azotu (NO2) i 22 tys. ozonem (O3). Narażenie na wysokie poziomy zanieczyszczenia powietrza może mieć również inne negatywne skutki dla zdrowia, takie jak astma, udary, choroba niedokrwienna serca i rak płuc.
Hałas w środowisku oznacza niepożądane lub szkodliwe dźwięki na wolnym powietrzu i powodowane przez działalność człowieka. Głównym źródłem zanieczyszczenia hałasem jest ruch drogowy. Na kolejnych miejscach plasują się ruch kolejowy i lotniczy. WHO uważa, iż hałas w środowisku jest drugim co do wielkości, po zanieczyszczeniu powietrza, czynnikiem przyczyniającym się do obciążenia chorobami w UE. Długotrwałe narażenie na hałas w środowisku co roku przyczynia się w Europie do 48 tys. nowych przypadków chorób serca i 12 tys. przedwczesnych zgonów.
EEA szacuje, iż co najmniej jedna piąta mieszkańców Unii narażona jest na szkodliwe poziomy hałasu. Długotrwałe obciążenie może powodować niekorzystne dla zdrowia zaburzenia snu, choroby układu krążenia, rozdrażnienie, zaburzenia funkcji poznawczych i problemy ze zdrowiem psychicznym. Hałas może mieć również negatywny wpływ na organizmy morskie, takie jak wieloryby, o czym w pisaliśmy w jednym z poprzednich artykułów: Czym jest zanieczyszczenie hałasem i jak wpływa na wieloryby?
Przepisy UE
Główne przepisy polityki UE w zakresie czystego powietrza to dwie dyrektywy w sprawie jakości powietrza dyrektywa 2004/107/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 grudnia 2004 r. w sprawie arsenu, kadmu, rtęci, niklu i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w otaczającym powietrzu oraz dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy.
W dokumentach tych ustanowiono normy prawne mające na celu zapobieganie szkodliwym skutkom zanieczyszczenia powietrza dla zdrowia ludzkiego i środowiska lub ograniczanie ich. Określono w nich również dopuszczalne stężenia i wartości docelowe dla najbardziej szkodliwych zanieczyszczeń w powietrzu. Zgodnie z dyrektywami państwa członkowskie zobowiązane są do monitorowania jakości powietrza i opracowywania planów jego ochrony w przypadku przekroczenia unijnych wartości dopuszczalnych i docelowych.
Jednym z ostatnio przyjętych przez Radę Europejską przepisów odnoszących się do jakości powietrza jest dyrektywa z dnia 14 października 2024 r., która ustanawia zaktualizowane normy dla całej UE, zaostrzając dotychczasowe wytyczne. Więcej na ten temat pisaliśmy w jednym z poprzednich artykułów Odszkodowania za złą jakość powietrza.
Przepisy UE mające na celu ochronę zdrowia ludzkiego przed skutkami hałasu występującego w środowisku są zawarte w dyrektywie 2002/49/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 25 czerwca 2002 r. odnoszącej się do oceny i zarządzania poziomem hałasu w środowisku. Dokument nakłada na państwa członkowskie wymóg opracowania strategicznych map hałasu w celu dokonania oceny narażenia ludności na niego. Ponadto państwa członkowskie są zobowiązane do opracowania planów działania mających na celu ograniczenie zanieczyszczenia hałasem.
Działania naprawcze
Działania na rzecz czystego powietrza mogą być finansowane z takich źródeł unijnych, jak: Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF), europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne, programy Horyzont 2020 i Horyzont Europa oraz instrument Łącząc Europę (CEF). KE opracowała metodę monitorowania wydatków na rzecz czystego powietrza służącą szacowaniu kwot przeznaczanych na poprawę jakości powietrza. Zgodnie z szacunkami UE przeznaczyła na ten cel około 46,4 mld euro w latach 2014-2020 i 185,5 mld euro na okres programowania 2021-2027. KE nie dysponuje jednak analogicznymi szacunkami dotyczącymi środków UE, które przyczyniają się do realizacji celów w zakresie ograniczenia hałasu.
