Uwaga! Ponad 65% społeczeństwa nie zna zasad systemu kaucyjnego wchodzącego za kilka miesięcy

Już tylko nieco ponad pięć miesięcy dzieli nas od wdrożenia systemu kaucyjnego w Polsce, a tymczasem większość Polaków wciąż nie ma pojęcia, na czym będą polegać nowe zasady. Badania przeprowadzone przez instytut IQS na zlecenie kampanii „Głębia Wiedzy” pokazują alarmujący obraz – aż 65 procent społeczeństwa nie zna szczegółów zmian, które wpłyną na codzienne nawyki zakupowe każdego konsumenta. Co piąty Polak kompletnie nie słyszał o nadchodzących zmianach, a niemal połowa, choć jest świadoma planowanej rewolucji, nie orientuje się w jej zasadach.

Fot. Obraz zaprojektowany przez Warszawa w Pigułce wygenerowany w DALL·E 3.

System kaucyjny, który pierwotnie miał wystartować z początkiem 2025 roku, został przesunięty na 1 października 2025 roku po podpisaniu przez prezydenta nowelizacji ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi. Ta zmiana dała więcej czasu w przygotowania, ale jak pokazują wyniki badań, świadomość społeczna pozostaje na niepokojąco niskim poziomie.

Dariusz Lizak, prezes Krajowej Izby Gospodarczej Przemysł Rozlewniczy, podkreśla konieczność intensyfikacji działań edukacyjnych: „Kluczowe jest dalsze edukowanie konsumentów o zasadach funkcjonowania i korzyściach z wprowadzenia systemu kaucyjnego. Obejmie on każdego z nas i wymusi zmiany w naszych zakupowych zwyczajach oraz podejściu do segregacji odpadów.”

Mimo braku wiedzy o szczegółach, stosunek Polaków do nadchodzących zmian jest generalnie pozytywny. Aż 73 procent ankietowanych twierdzi, iż system kaucyjny nie będzie dla nich problemem, ponieważ już teraz segregują odpady. Dwie trzecie respondentów uważa, iż nowe rozwiązanie ułatwi recykling. Jednak nie brakuje też sceptyków – jedna trzecia badanych nie wierzy w skuteczność systemu i postrzega go jako dodatkowe utrudnienie w gospodarowaniu odpadami domowymi oraz czynnik zwiększający cenę napojów.

Interesującym aspektem badania jest kwestia potencjalnych zmian w nawykach konsumenckich. Okazuje się, iż system kaucyjny prawdopodobnie nie wpłynie znacząco na popularność wody butelkowanej wśród Polaków. Aż 92 procent społeczeństwa sięga po nią przynajmniej sporadycznie, a 55 procent pije ją codziennie. Jedynie 4 procent badanych deklaruje, iż nowe zasady skłonią ich do rezygnacji z tego produktu.

Zgodnie z założeniami, systemem kaucyjnym objęte zostaną przede wszystkim duże sklepy o powierzchni przekraczającej 200 metrów kwadratowych. Dla mniejszych placówek przewidziano większą elastyczność – będą one zobowiązane do pobierania kaucji, natomiast ich uczestnictwo w systemie odbioru opakowań pozostanie dobrowolne. Ta różnica może prowadzić do dodatkowych nieporozumień wśród konsumentów, którzy nie będą pewni, gdzie mogą zwrócić opakowania, a gdzie tylko zapłacą dodatkową opłatę.

Na rynku widać już pierwsze oznaki przygotowań do nadchodzących zmian. Sieć sklepów Lidl zainstalowała pierwsze 300 butelkomatów w swoich placówkach. Automaty umieszczono w specjalnie dobudowanych pomieszczeniach lub wewnątrz sklepów. Co istotne, na razie jest to akcja promocyjna i testowa, więc sieć nie pobiera kaucji od klientów. Butelkomaty przyjmują wszystkie butelki plastikowe po napojach o pojemności do 3 litrów oraz puszki metalowe do 1 litra (w wybranych lokalizacjach), choćby jeżeli pochodzą od innych producentów lub sieci handlowych.

Eksperci podkreślają, iż kluczową kwestią dla sukcesu systemu kaucyjnego będzie jego przejrzystość i łatwość korzystania dla przeciętnego konsumenta. Wprowadzenie tak dużych zmian w codziennych nawykach zakupowych wymaga szeroko zakrojonej kampanii informacyjnej, która dotrze do wszystkich grup społecznych i wiekowych.

System kaucyjny funkcjonuje z powodzeniem w wielu krajach europejskich, przyczyniając się do znaczącego zwiększenia poziomów recyklingu opakowań po napojach. W Niemczech, gdzie podobne rozwiązanie działa od lat, poziom zwrotu opakowań wynosi ponad 98 procent. Dla porównania, w Polsce wskaźniki selektywnej zbiórki i recyklingu plastikowych butelek wciąż pozostają na niezadowalającym poziomie.

Wprowadzenie systemu kaucyjnego wpisuje się w szerszy kontekst unijnej polityki dotyczącej gospodarki o obiegu zamkniętym i dyrektyw mających na celu ograniczenie ilości odpadów trafiających na składowiska. Polska zobowiązana jest do osiągnięcia określonych poziomów zbiórki i recyklingu, a system kaucyjny ma być jednym z kluczowych narzędzi do realizacji tych celów.

Pozostaje mieć nadzieję, iż pozostałe miesiące przed oficjalnym startem systemu zostaną efektywnie wykorzystane na edukację społeczeństwa, tak aby 1 października 2025 roku nie był dniem chaosu i nieporozumień, a początkiem skutecznej transformacji w kierunku bardziej ekologicznego podejścia do opakowań po napojach.