Gigantyczne kontrole ruszają 1 października. Wszystko ma być gotowe i kropka. Ministerstwo nie żartuje

Ministerstwo Klimatu nie żartuje – system startuje 1 października i wszystko ma być gotowe. Będą gigantyczne kontrole.

Fot. Shutterstock / Warszawa w Pigułce

Za nieprawidłowości w działaniu systemu kaucyjnego WIOŚ mogą nakładać kary, a Inspekcja Handlowa będzie kontrolować czy konsumenci rzeczywiście otrzymują gotówkę zamiast bonów. Wiceminister klimatu Anita Sowińska ostrzega, iż choć system potrzebuje czasu w rozruch, to nie oznacza przymykania oka na nieprawidłowości.

Pierwsze miesiące bez kaucji? Ministerstwo przyznaje

Start systemu kaucyjnego wcale nie oznacza, iż od 1 października wszystkie butelki będą objęte kaucją. Wiceminister Sowińska przyznała podczas konferencji prasowej, iż możliwe jest, iż od października nie będzie jeszcze żadnego opakowania objętego kaucją.

Proces wycofywania starych opakowań i ich zamiany na nowe może trwać kilka miesięcy, może pół roku, a choćby do roku. Ministerstwo szacuje, iż w ciągu sześciu miesięcy powinna pojawić się większość nowych opakowań na rynku z odpowiednim oznaczeniem kaucji.

System został zaplanowany tak, żeby był wdrażany powoli, by dać czas do nauczenia się zarówno sklepom, jak i operatorom, oraz klientom. Na Litwie proces rozwoju systemu kaucyjnego do osiągnięcia zbiórki na poziomie 90 procent trwał dwa lata.

Co to oznacza dla ciebie jako konsumenta

Od 1 października musisz liczyć się z tym, iż przy kasie zapłacisz więcej za napoje. Do ceny każdej butelki plastikowej czy puszki z odpowiednim oznaczeniem zostanie doliczonych 50 groszy kaucji. Te pieniądze odzyskasz w całości, gdy oddasz puste opakowanie w punkcie zbiórki.

Kluczowe jest sprawdzanie etykiet na opakowaniach. Tylko te z kwadratowym znakiem złożonym z dwóch strzałek, wewnątrz którego widnieje napis „kaucja” i wartość w złotych, są objęte systemem.

Przy zwrocie opakowań nie musisz mieć paragonu, ale pamiętaj o jednej ważnej zasadzie – nie zgniataj butelek ani puszek przed oddaniem. Automat przyjmie tylko opakowania w oryginalnym kształcie z czytelną etykietą.

Duże sklepy muszą, małe mogą rezygnować

Sklepy o powierzchni powyżej 200 metrów kwadratowych są zobowiązane do uczestnictwa w systemie. Muszą odbierać puste opakowania i oddawać klientom kaucję. Natomiast mniejsze sklepy będą pobierać kaucję przy sprzedaży, ale przystąpienie do systemu odbioru opakowań jest w ich przypadku dobrowolne.

W każdej gminie w Polsce będzie musiał funkcjonować co najmniej jeden stacjonarny punkt odbierania opakowań w ramach systemu kaucyjnego. Dodatkowo automaty kaucyjne pojawią się nie tylko w sklepach, ale też w przestrzeni publicznej.

Polska Izba Handlu alarmuje, iż placówki, które nie zdecydują się na pełne uczestnictwo w systemie, mogą stracić choćby 30 procent przychodów. Dla wielu małych sklepów może to oznaczać problemy finansowe.

Kary już czekają na sklepy i konsumentów

WIOŚ mają możliwość najpierw pouczenia, ale potem mogą nakładać kary na sklepy, które nie będą adekwatnie funkcjonować w systemie. Ustawa jasno określa, iż kary mogą być nakładane, choć system potrzebuje czasu w rozruch.

Nieprawidłowości związane z działaniem systemu kaucyjnego konsumenci powinni zgłaszać do Inspekcji Handlowej. jeżeli w sklepie oferują bon zamiast gotówki za zwrot opakowania, klient ma prawo poprosić o pieniądze. Brak informacji o sposobach zwrotu opakowań i kaucji w sklepie grozi karą od 500 do 20 tysięcy złotych.

W pierwszej kolejności resort klimatu będzie rozmawiał z Inspektoratami, aby sklep podjął jak najszybsze działania korygujące zamiast od razu nakładać kary. Jednak brak działań naprawczych oznacza konsekwencje finansowe.

Trzy rodzaje opakowań, różne terminy

System obejmie początkowo dwa rodzaje opakowań – butelki plastikowe do 3 litrów oraz metalowe puszki do 1 litra. Kaucja za każde z nich wynosi 50 groszy. Od 1 stycznia 2026 roku dołączą szklane butelki wielorazowego użytku do 1,5 litra z kaucją 1 złoty.

Systemem kaucyjnym nie będą objęte szklane butelki jednorazowego użytku. To, czy dana butelka jest jednorazowego czy wielorazowego użytku, ustala sam producent napoju. System nie obejmie też opakowań po mleku, jogurtach i innych pitnych produktach mlecznych oraz kartoników po mleku i sokach.

Obecnie zezwolenie na prowadzenie systemu kaucyjnego uzyskało pięć podmiotów, ale w przyszłości ich liczba może wzrosnąć. Każdy producent napojów musi podpisać umowę z jednym z podmiotów reprezentujących.

Dlaczego właśnie teraz i czy to się opłaci

Podstawą wprowadzenia systemu kaucyjnego w Polsce była dyrektywa Unii Europejskiej, która nałożyła na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia selektywnej zbiórki do celów recyklingu. Polska musi osiągnąć 77 procent zbiórki do 2025 roku i 90 procent do 2029 roku.

W obecnym systemie zbiórki do żółtego pojemnika jesteśmy w stanie recyklingować około 45 procent butelek PET. Potencjał systemu kaucyjnego jest dwukrotnie większy – ponad 90 procent. Reszta butelek jest w tej chwili spalana w spalarniach lub nielegalne w domowych piecach.

System kaucyjny ma przynieść korzyści dla gospodarki – mniej śmieci w parkach i lasach, mniejszą emisję CO₂ i szansę na ponowne wykorzystanie surowców. To także wyraźny sygnał dla konsumentów, iż butelka czy puszka to nie odpad, ale wartościowy surowiec.

Eksperci są zgodni, iż osiągnięcie tak wysokich wskaźników zbiórki w ramach tradycyjnego, komunalnego systemu odpadów jest praktycznie niemożliwe, co czyni system kaucyjny narzędziem niezbędnym.

Jak nie stracić pieniędzy na nowym systemie

Najważniejsze to sprawdzanie oznaczeń na opakowaniach przed zakupem. jeżeli na butelce lub puszce nie ma znaku kaucji, znaczy to, iż nie została ona pobrana.

Pamiętaj, iż w pierwszych miesiącach na półkach będą funkcjonować równolegle opakowania w starych i nowych wersjach. Przepisy przewidują trzymiesięczny okres przejściowy dla produktów nieoznakowanych symbolem kaucji wprowadzonych na rynek do końca 2025 roku.

Przy zwrocie opakowań nie potrzebujesz paragonu, ale opakowanie musi być w oryginalnym kształcie z czytelną etykietą. Można zwracać opakowania w dowolnym punkcie zbiórki, nie tylko tam gdzie dokonano zakupu.

Jeśli sklep odmawia przyjęcia opakowania z odpowiednim oznaczeniem lub oferuje bon zamiast gotówki, możesz złożyć skargę do Inspekcji Handlowej. Pamiętaj też, iż w każdej gminie będzie musiał działać co najmniej jeden punkt zbiórki, więc zawsze znajdziesz miejsce do oddania opakowań.