UREgulowana wiedza konsumenta: skąd się bierze prąd w gniazdku?

Najważniejsze informacje o produkcji, przesyle, dystrybucji i sprzedaży energii elektrycznej.

Wiosną 2025 r. wspólnie z agencją badawczą Smartscope przeprowadziliśmy badanie opinii społecznej „Rachunki pod kontrolą konsumenta”. Respondentami były osoby, które całkowicie lub częściowo odpowiadają za opłacanie rachunków za energię elektryczną w gospodarstwie domowym.

Badanie to stanowiło punkt wyjścia do kampanii edukacyjnej, w ramach której chcemy sukcesywnie przybliżać i tłumaczyć konsumentom zawiłości rynku energii. Jego wyniki pokazały, iż 88% konsumentów wie, iż rachunek składa się z opłaty za zużycie oraz za dystrybucję energii, jednak 38% nie rozumie sensu tego podziału.

Łańcuch podmiotów, dzięki którym mamy prąd w gniazdku

Energetyka to skomplikowany system naczyń połączonych, w którym przeplata się kilku uczestników rynku, a ich działalność regulują rozmaite przepisy. Warto poświęcić chwilę, żeby poznać podstawy funkcjonowania, organizacji i finansowania systemu energetycznego. Dzięki temu będzie można lepiej zrozumieć rachunki za prąd i zoptymalizować wydatki na ten cel w domowym budżecie.

Wytwarzanie

Początkiem łańcucha są producenci energii; to m.in. elektrownie konwencjonalne (wykorzystujące paliwa kopalne), elektrownie wodne (wykorzystujące energię spadającej lub płynącej wody), farmy wiatrowe i fotowoltaiczne (wykorzystujące odnawialne źródła energii) oraz elektrociepłownie (produkujące równocześnie prąd i ciepło do ogrzewania mieszkań).

Dostawa

Wytworzona przez te podmioty energia elektryczna zostaje wprowadzona do sieci. Sieci elektroenergetyczne przesyłają prąd, wykorzystując linie wysokiego napięcia (sieć przesyłową) do dostarczenia energii z elektrowni do stacji transformatorowych, gdzie napięcie jest obniżane do poziomu bezpiecznego dla odbiorców. Następnie prąd dociera do domów i firm za pośrednictwem sieci dystrybucyjnych.

Za jego dostarczenie, w pierwszej kolejności odpowiada operator systemu przesyłowego (OSP). Transportuje on prąd o wysokim napięciu (220 kV lub 400 kV) na duże odległości. OSP można porównać do ogromnej firmy spedycyjnej, dostarczającej towar do kilku punktów przeładunku. W Polsce funkcjonuje jeden taki podmiot i są nim Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A.

Operator systemu przesyłowego współpracuje z przedsiębiorstwami, których zadaniem jest dostawa energii o mniejszej mocy na mniejsze odległości. Są to operatorzy systemów dystrybucyjnych (OSD). Przejmują oni energię z sieci operatora przesyłowego, a dodatkowo uzupełniają ją o energię wytworzoną przez podmioty podłączone bezpośrednio do ich własnej sieci (np. prosumentów) i dostarczają do każdego odbiorcy, z którym mają podpisaną umowę o świadczenie usług dystrybucji. Pozostając w nomenklaturze kurierskiej, przedsiębiorstwa te można porównać do lokalnych firm transportowych, które odbierają towary z punktów przeładunku, dodają swoje produkty i taką „paczkę” dostarczają pod wskazany adres. W Polsce funkcjonuje pięciu głównych operatorów systemów dystrybucyjnych, każdy obsługuje określony region kraju (Tauron Dystrybucja, Energa-Operator, Enea Operator, PGE Dystrybucja, Stoen Operator). Do OSD, na terenie którego mieszkamy, należą liczniki zużycia energii (kontynuując analogię można myśleć o nich jak o skrzynkach pocztowych, do których listonosz lub kurier wrzuca zamówioną przesyłkę).

Po przyłączeniu odbiorcy do sieci, dostarczanie energii elektrycznej odbywa się albo na podstawie umowy kompleksowej (czyli łączącej elementy umowy sprzedaży i umowy o świadczenie usług dystrybucji), albo dwóch oddzielnych umów: sprzedaży i o świadczenie usług dystrybucji.

Rys. 1. Obszar działania pięciu największych operatorów sieci dystrybucyjnych

Sprzedaż

Poza dostawą – na duże i mniejsze odległości – konieczne jest przygotowanie oferty sprzedaży energii i obsługa klienta – tym zajmują się sprzedawcy. Na końcu tego łańcucha jesteśmy my – odbiorcy energii elektrycznej.

Na rynku energii działają także firmy świadczące jednocześnie usługi sprzedaży i dystrybucji.

Rys. 2. Główni uczestnicy rynku energii elektrycznej

Zajrzyj do „Zbioru praw konsumenta energii elektrycznej” i dowiedz się więcej.

Źródło: Urząd Regulacji Energetyki