Od 1 stycznia masowe kontrole. Kontrolerzy dostaną „supermoc”. Stworzą dla Ciebie miejsce pracy

Od stycznia 2026 roku Państwowa Inspekcja Pracy zyska przełomowe uprawnienia. Inspektorzy będą mogli jedną decyzją przekształcić nieprawidłowo zawarte umowy cywilnoprawne w umowy o pracę. Koniec z długimi bataliami sądowymi – wystarczy decyzja administracyjna z natychmiastową wykonalnością.

Fot. Shutterstock / Warszawa w Pigułce

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej przygotowało projekt reformy PIP, który przewiduje największe wzmocnienie uprawnień inspektorów od dekad. Jak informuje portal Gazeta Prawna, propozycja trafiła już do konsultacji publicznych, a nowe przepisy mają wejść w życie od 1 stycznia 2026 roku.

To realizacja jednego z kamieni milowych Krajowego Planu Odbudowy. Główny cel: skończenie z nadużywaniem umów cywilnoprawnych zamiast etatów.

Koniec z fikcyjnymi zleceniami

Dotychczas, gdy inspektor PIP odkrył, iż pracownik faktycznie wykonuje obowiązki jak na etacie, ale ma umowę zlecenia, mógł tylko:

• Skierować wystąpienie do pracodawcy
• Złożyć powództwo do sądu pracy
• Ukarać pracodawcę mandatem

Od 2026 roku będzie inaczej. Okręgowy inspektor pracy sam wyda decyzję administracyjną o przekształceniu umowy. Ta decyzja będzie natychmiast wykonalna – nie trzeba czekać na sąd.

Jak wyjaśnia Główny Inspektor Pracy Marcin Stanecki w rozmowie z PAP, w zeszłym roku PIP przekształciła około 3200 umów, głównie na budowach. Po reformie liczba ta ma znacząco wzrosnąć.

Dwukrotnie wyższe kary

Projekt przewiduje także zaostrzenie kar finansowych. w tej chwili za zawieranie umowy cywilnoprawnej zamiast etatu grozi kara od 1000 do 30 000 złotych. Po reformie będzie to od 2000 do 60 000 złotych.

Portal Poradnik Przedsiębiorcy podaje, iż średnia wysokość mandatu nakładanego przez PIP wynosi w tej chwili tylko około 1300 złotych, a po skierowaniu do sądu – około 2400 złotych. Te kwoty często nie stanowiły realnej bariery dla nieuczciwych pracodawców.

Nowe, podwojone kary mają skutecznie zniechęcić do omijania prawa pracy.

Kontrole zdalne i kooperacja z ZUS

Reforma wprowadza także inne istotne zmiany:

Kontrole zdalne – inspektorzy będą mogli przeprowadzać niektóre czynności przez wideokonferencję, bez konieczności fizycznego stawiennictwa w firmie.

Dostęp do danych ZUS – PIP zyska możliwość weryfikowania wszystkich składek odprowadzanych do ZUS, nie tylko związanych z etatami. To pozwoli wykryć przypadki, gdy firma oficjalnie zatrudnia na zlecenia, ale de facto pracownicy funkcjonują jak etatowcy.

Elektroniczna dokumentacja – protokoły kontroli będą sporządzane w formie elektronicznej, co przyspieszy całą procedurę.

Kto ma się czego obawiać

Portal Doradcy365 ostrzega, iż reforma może dotknąć szczególnie umowy B2B i inne formy współpracy cywilnoprawnej. Inspektorzy będą sprawdzać, czy:

• Wykonawca ma rzeczywistą autonomię w pracy
• Może odrzucić zlecenia
• Sam decyduje o czasie i miejscu pracy
• Pracuje dla innych klientów
• Ponosi ryzyko gospodarcze

Jeśli okaże się, iż kooperacja ma wszystkie cechy stosunku pracy, inspektor może ją natychmiast przekształcić w etat.

Konsekwencje finansowe mogą być poważne. Przekształcenie umowy oznacza konieczność uregulowania zaległych składek ZUS, podatków i świadczeń pracowniczych często za cały okres współpracy.

PIP dostanie wzmocnienie

Aby udźwignąć nowe zadania, PIP otrzyma znaczne wsparcie:

• 360 nowych etatów (obecnie zatrudnia 2700 osób, w tym 1500 inspektorów)
• 10% wyższy budżet w porównaniu z 2025 rokiem
• Specjalne szkolenia dla inspektorów wydających decyzje o przekształceniu umów
• Współpracę z ZUS i KAS przez międzyinstytucjonalny zespół zadaniowy

Na początek GIP planuje przeprowadzenie 200 kontroli w zakresie przekształcania umów. To ostrożne podejście – inspektorzy muszą być pewni, iż ich decyzje obronią się przed sądami.

Prawo do odwołania pozostaje

Ważna informacja: od decyzji o przekształceniu umowy będzie przysługiwało odwołanie do sądu pracy. Mogą je złożyć zarówno pracodawca, jak i pracownik.

Portal Kadrowy podkreśla, iż PIP nie będzie chciała „likwidować wszystkich umów cywilnoprawnych”. Celem są tylko te przypadki, gdzie rzeczywiście dochodzi do nadużyć i obchodzenia przepisów prawa pracy.

Jak się przygotować na zmiany

Dla pracodawców:

1. Audyt istniejących umów – sprawdź, czy rzeczywisty sposób współpracy nie przypomina stosunku pracy
2. Precyzyjne umowy – jasno określ w kontrakcie autonomię wykonawcy i brak podporządkowania
3. Dokumentacja niezależności – gromadź dowody samodzielności współpracowników (faktury dla innych klientów, własne decyzje o czasie pracy)
4. Konsultacje prawne – regularnie weryfikuj zgodność umów z przepisami

Dla pracowników na zleceniach:

Jeśli pracujesz jak etatowiec (stałe godziny, podporządkowanie, brak innych klientów), ale masz umowę zlecenia – możesz skorzystać z nowych uprawnień PIP. Złóż skargę do inspektorów, a oni mogą przekształcić twoją umowę w etat z pełnymi prawami pracowniczymi.

Koniec z szarą strefą zatrudnienia

Reforma PIP to część szerszej walki z „uśmieciowieniem” polskiego rynku pracy. W 2024 roku na umowach cywilnoprawnych pracowało około 1,3 mln osób – część z nich faktycznie w warunkach typowych dla etatu.

Nowe przepisy mają uporządkować tę sytuację i zapewnić, iż praca wykonywana jak na etacie będzie także formalnie etatem – z pełnymi prawami, urlopami, ochroną przed zwolnieniem i składkami na pełne ubezpieczenie społeczne.

Główny Inspektor Pracy podkreśla w rozmowie z Bankier.pl: „Nowe uprawnienia nakładają na nas przede wszystkim ogromną odpowiedzialność, której nie chcemy nadużywać”.

Inspektorzy otrzymają specjalne szkolenia, aby decyzje o przekształceniu umów były podejmowane z najwyższą starannością. Każda taka decyzja musi się obronić przed sądem, więc PIP nie może sobie pozwolić na błędy.

Reforma oznacza koniec epoki, w której pracodawcy mogli bezkarnie obchodzić prawo pracy przez oferowanie umów cywilnoprawnych tam, gdzie powinien być etat. Od 2026 roku ryzyko finansowe i prawne związane z takimi praktykami drastycznie wzrośnie.