Komunikat warszawski w sprawie zmian klimatu w Europie

Europejskia Konferencja Klimatyczna w Warszawie zgromadziła przedstawicieli akademii nauk z 45 krajów. Zgodzili się oni, iż w obliczu zachodzącej zmiany klimatu na naszym kontynencie powinny zajść szybkie i głębokie przemiany we wszystkich gałęziach gospodarki . Wyniki dyskusji naukowców podsumowuje „Komunikat warszawski w sprawie zmian klimatu w Europie” (Warsaw Communique on Climate Change in Europe), którego tekst znajdziesz na oficjalnej stronie konferencji oraz poniżej (wersję polską zapewniła Polska Akademia Nauk).

Prof. Paweł Rowiński z Polskiej Akademii Nauk wita uczestników Europejskiej Konferencji Klimatycznej, 15 maja 2023 w Warszawie. Źródło: Polska Akademia Nauk, European Climate Conference.

Europejska Konferencja Klimatyczna (European Climate Conference)

Konferencja zorganizowana przez PAN oraz Narodową Niemiecką Akademię Nauk Leopoldina odbyła się 15-16 maja 2023 r. w Pałacu Staszica w Warszawie, a jej celem była dyskusja nad kryzysem klimatycznym i jego konsekwencjami dla kontynentu europejskiego. W spotkaniu wzięli udział czołowi naukowców i przedstawiciele akademii nauk z 45 państw Europy i Azji.

Podczas dwóch dni konferencji eksperci omawiali najnowsze wyniki badań, skutki zmiany klimatu w Europie, związane z nimi regionalne problemy oraz działania adaptacyjne, a także rozwiązania ograniczające postęp globalnego ocieplenia. W ramach czterech paneli oraz kilku dyskusji rozmawiano o symptomach i konsekwencjach zmian klimatycznych w obszarze rolnictwa, zagospodarowania przestrzennego, przemysłu, energetyki, infrastruktury technicznej i transportu. Omówiono również zagrożenia dla zasobów wodnych i europejskich ekosystemów.

Globalne zagrożenie związane ze zmianą klimatu

Konferencja rozpoczęła się od wykładu prof. Thomasa Stockera, eksperta od zmian klimatu związanego z Uniwersytetem w Bernie. Prelekcja dotyczyła idei stworzonej przez prof. Paula Crutzena, holenderskiego meteorologa i chemika atmosfery, laureata Nagrody Nobla z chemii. Jest on twórcą pojęcia antropocenu, czyli epoki geologicznej, w której aktualnie żyjemy. Wyróżniającą cechą antropocenu jest to, iż dominującą rolę w kształtowaniu krajobrazu naszej planety odgrywa człowiek. Nagranie wykładu jest dostępne na kanale Polskiej Akademii Nauk.

Prof. Thomas Stocker podczas wykładu inaugurującego Europejską Konferencję Klimatyczną w Warszawie, 15 maja 2023. Zdjęcie: A. Kardaś.

Jak podkreślił profesor Stocker, zmiana klimatu spowodowana przez człowieka negatywnie wpływa na cały ekosystem Ziemi a także społeczeństwo i gospodarkę. Oddziałuje na planetę w skali lokalnej i kontynentalnej. Choć skutki te mają swoją specyfikę regionalną, to walka z ociepleniem klimatu stanowi wyzwanie globalne.

Nie jesteśmy w stanie podołać wyzwaniom związanym ze zmianami klimatu bez współpracy międzynarodowej. Musimy myśleć globalnie, a działać lokalnie. Z tą myślą spotykamy się w zacnym międzynarodowym gronie. Jestem pewien, iż ta konferencja przyniesie szereg bardzo istotnych konkluzji, które pomogą nam się uporać z tym problemem

– mówił przed otwarciem konferencji prof. Marek Konarzewski, prezes PAN.

Transformacja energetyczna i programy adaptacyjne w Europie

Poszczególne regiony Europy są narażone na różne problemy i zagrożenia wynikające z ocieplenia klimatu i jego konsekwencji. Na przykład problem suszy będzie bardziej palący na południu kontynentu, a transformacja gospodarcza będzie większym wyzwaniem dla krajów, których polityka energetyczna opiera się na wydobyciu paliw kopalnych. Dlatego potrzebna jest solidarność w dzieleniu się wiedzą, zasobami i innowacjami w Europie. Ważne jest też wdrożenie programów pomocowych dla tych regionów, które zostaną dotknięte zmianami klimatycznymi bardziej niż inne.

Prof. Szymon Malinowski (Wydział Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego i Fundacja Edukacji Klimatycznej) podczas dyskusji w ramach Europejskiej Konferencji Klimatycznej, 15 maja 2023 w Warszawie. Dalej po prawej prof Mirosława Ostrowska, wiceprezes PAN, oraz prof. Tarmo Soomere, przewodniczący Estońskiej Akaemii Nauk. Źródło: Polska Akademia Nauk, European Climate Conference.

Naukowcy zgodzili się, iż szybka dekarbonizacji i przyspieszenie przejścia na odnawialne źródła energii oraz równoległe wdrażanie programów adaptacyjnych dla regionów najsilniej dotkniętych zmianami klimatycznymi i konsekwencjami transformacji energetycznej – to główne kierunki działań koniecznych do podjęcia aby świat mógł zmierzyć się z nieuchronnością i tempem ocieplenia klimatu. Europa powinna być według nich wzorem do naśladowania w działaniach, które pozwolą na złagodzenie skutków globalnego ocieplenia.

Rola nauki i naukowców w przeciwdziałaniu zmianom klimatu

Zdaniem uczestników konferencji, naukowcy mają istotną rolę do odegrania w przeciwdziałaniu zagrożeniom związanym ze zmianami klimatu. Ich rolą jest budowanie świadomości konieczności odpowiedzialnego reagowania na narastające zagrożenia, ale też dostarczanie rzetelnej wiedzy na temat działań, jakie można podjąć i ich ewentualnych konsekwencji.

Naukowcy dostarczają unikatowych informacji w oparciu o pomiary, analizy i prognozy. Dane te szczególnie przydają się w przypadku zmian klimatu, które są badane od przeszło 100 lat. Zauważyliśmy, iż temperatura w wymiarze globalnym wzrosła o 1,2 stopnia Celcjusza, a lokalnie jeszcze bardziej. Rośnie temperatura i zakwaszenie oceanów. Coraz częstsze stają się ekstremalne zjawiska pogodowe. Pomiary tych parametrów prowadzą naukowcy na całym świecie. Dlatego powinniśmy ich słuchać – naukowcy dostarczają wiedzy o stanie obecnym, fakty i rozwiązania

– mówił PAN prof. Thomas Stocker.

Skala przemian, które należy wprowadzić, jest ogólnoświatowa i systemowa. Wymaga to przemyślanych zmian społecznych i przesunięć w systemach edukacji publicznej. To z kolei będzie silną podstawą dla wymaganej transformacji gospodarki i stylu życia.

Uczestnicy pierwszego dnia European Climate Conference w Pałacu Staszica w Warszawie. Źródło: Polska Akademia Nauk.

Prowadzone podczas konferencji dyskusje zostały podsumowuje „Komunikat warszawski w sprawie zmian klimatu w Europie” (Warsaw Communique on Climate Change in Europe), którego tekst zamieszczamy poniżej (wersję polską zapewniła Polska Akademia Nauk).

KOMUNIKAT WARSZAWSKI
W SPRAWIE ZMIAN KLIMATU W EUROPIE

Inauguracyjna Europejska Konferencja Klimatyczna zgromadziła 90 naukowców z 45 państw Europy i Azji Środkowej w celu oceny zmian klimatu i postępów na drodze do osiągnięcia neutralności klimatycznej. Zebrani naukowcy niniejszym przedstawiają komunikat z dnia 23 maja 2023 roku.

1. Zmiana klimatu jest faktem, a planeta Ziemia znajduje się w epoce antropocenu. Globalne ocieplenie i jego konsekwencje są spowodowane działalnością człowieka i stanowią jedno z najpilniejszych wyzwań naszych czasów. Zmiana klimatu wpływa na życie, przedsiębiorstwa, osiedla i ekosystemy. Żadna jednostka i żaden element planety nie pozostaje nienaruszony.

2. Ekstremalne przejawy zmiany klimatu obejmują: fale upałów, susze, pożary lasów, ulewne deszcze, powodzie, silne burze i cyklony. Ponadto: zmianę pór roku, dłuższe utrzymywanie się blokad wyżowych w atmosferze, utratę lodowców i lodu morskiego, wzrost poziomu morza, zakwaszenie i ocieplenie oceanów oraz zmiany w cyrkulacji oceanicznej. Wszystkie te zjawiska z dużym prawdopodobieństwem nasilą się do 2050 roku.

3. Główne ekologiczne przejawy kryzysu są przez zmianę klimatu zaostrzane, ale wynikają przede wszystkim z niewłaściwej gospodarki gruntami, glebą i wodą. Należą do nich: utrata różnorodności biologicznej, utrata funkcji i usług ekosystemów, degradacja gleby i pustynnienie oraz pogorszenie stanu zasobów słodkiej wody.

4. Zakres ryzyka i skala transformacji muszą być rozpatrywane systemowo i sekwencyjnie (stopniowe wprowadzanie i wycofywanie). Transformacje muszą być sprawiedliwe, zarówno w obrębie społeczeństw, jak i pomiędzy nimi. Transformacja wciąż nie jest prowadzona z wystarczającym rozmachem i ambicją. Musimy działać szybciej i bardziej kompleksowo. Poradzenie sobie ze zmianą klimatu wymaga harmonizacji strategii łagodzenia i adaptacji, zawsze w podejściu międzysektorowym.

5. W przypadku energetyki i przemysłu priorytetami są: (a) przyspieszenie dekarbonizacji produkcji energii, głównie dzięki odnawialnym źródłom energii, z uwzględnieniem elektryfikacji na szeroką skalę, efektywności energetycznej i opłacalności, oraz rozwiązań w zakresie ujemnych emisji; (b) rozwój super inteligentnej sieci (Europa, Azja Środkowa, Afryka Północna), łączącej rozwiązania techniczne i rynkowe w celu zarządzania zmiennością dostaw energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych, zarządzanej w oparciu o sztuczną inteligencję; (c) inwestowanie w długoterminowe magazynowanie energii elektrycznej na dużą skalę (np. magazynowanie chemiczne dzięki wodoru); (d) wspieranie innowacyjnych podejść pozwalających na rezygnację z paliw kopalnych w przemyśle i umożliwienie rozwoju gospodarki o obiegu zamkniętym i gospodarki niskoemisyjnej.

6. W przypadku różnorodności biologicznej i ekosystemów priorytetami są: (a) znaczne ograniczenie przyczyn utraty różnorodności biologicznej i degradacji ekosystemów, zwłaszcza wylesiania, intensywnego rolnictwa (monokultury i nadużywanie pestycydów), a także przełowienia, zanieczyszczenia, fragmentacji siedlisk i konfliktów związanych z użytkowaniem gruntów; (b) wybór rozwiązań opartych na przyrodzie w celu wspierania łagodzenia zmiany klimatu i adaptacji gatunków (np. poprzez zwiększenie różnorodności genetycznej); (c) wdrożenie globalnych ram różnorodności biologicznej Kunming-Montreal z 2022 r.

7. W przypadku rolnictwa i gospodarki wodnej priorytetami są: (a) unikanie degradacji gleby i jej rekultywacja; (b) zintegrowane zarządzanie gruntami, glebą i wodą, w tym ochrona zasobów wodnych, skuteczne nawadnianie i renaturyzacja oraz uprawy i gatunki zwierząt gospodarskich odporne na stres klimatyczny; (c) ograniczenie zasobochłonnej produkcji rolnej, zwłaszcza w przypadku zwierząt gospodarskich (również w celu ograniczenia emisji metanu), oraz zminimalizowanie strat żywności i jej marnotrawienia.

8. W przypadku infrastruktury i mobilności priorytetami są: (a) przestrzeganie nowych zasad zintegrowanego, odpornego i elastycznego planowania infrastruktury poprzez połączenie jej z inteligentnymi sieciami, rozwój mobilności efektywnie korzystającej z zasobów i niski ślad węglowy budynków; (b) inwestowanie w elektryczną mobilność ludzi i towarów, a jednocześnie rozszerzanie transportu publicznego; (c) uwzględnienie zarządzania ryzykiem klimatycznym w rozwoju przedsiębiorstw i polityce przemysłowej, a także w administracji publicznej i obronie cywilnej.

9. Regionalna różnorodność (zmian) klimatu powinna być traktowana z większą uwagą i wykorzystywana jako mocna strona działań łagodzących i adaptacyjnych. W celu osiągnięcia maksymalnego efektu, wiedza lokalna i regionalna powinna zostać przełożona na działania na poziomie krajowym i kontynentalnym. Wykorzystanie potencjału Europy i sąsiadujących z nią państw Azji Środkowej i Afryki Północnej, w szczególności w zakresie neutralnych dla klimatu systemów energetycznych i żywnościowych, powinno być traktowane priorytetowo i realizowane w sposób sprawiedliwy i oparty na współpracy.

10. Polityka i instrumenty rynkowe – zwłaszcza te przełomowe, takie jak Europejski Zielony Ład, krajowe pakiety inwestycji ekologicznych oraz krajowe lub ponadnarodowe systemy opłat za emisje CO2 – nigdy nie powinny działać przeciwko sobie. Polityki w zakresie klimatu i różnorodności biologicznej nie powinny być rozdzielane. Regulacje powinny być mądrze wykorzystywane do stymulowania i skalowania innowacji technologicznych i społecznych w celu osiągnięcia transformacji. Oparta na badaniach i przejrzysta komunikacja między politykami, obywatelami i naukowcami powinna stać się normą, aby zwiększyć akceptację i zmniejszyć negatywizm i negacjonizm. Sprawiedliwość pokoleniowa i partycypacyjne kształtowanie polityki powinny być oczywistością.

PODSUMOWANIE

Naukowcy uczestniczący w inauguracyjnej Europejskiej Konferencji Klimatycznej, reprezentujący 45 państw europejskich, uznają, iż oparte na dowodach doradztwo naukowe powinno być podstawą politycznych i osobistych decyzji dotyczących neutralności klimatycznej, a naukowcy powinni bardziej angażować się w zwiększanie wiedzy na temat zmiany klimatu wśród swoich współobywateli. Skuteczne działania na rzecz neutralności klimatycznej oznaczają głęboką transformację większości aspektów gospodarki, systemu energetycznego, rynków międzynarodowych i globalnych ram współpracy. Środki te powinny harmonijnie łączyć strategie adaptacji i łagodzenia zmiany klimatu, oraz znajdować transnarodowe, krajowe i regionalne kompromisy. Regionalne zmiany klimatu i relacje globalno-lokalne powinny znaleźć się w centrum uwagi. Ani sama nauka, ani polityka, ani zbiorowe działania obywatelskie, ani edukacja, ani inwestycje publiczne lub prywatne nie wystarczą. Okno czasowe, w którym możliwe jest osiągnięcie celu porozumienia paryskiego zamyka się, a to pozostawia bardzo kilka realistycznych opcji.

Podstawowym zaleceniem jest przyspieszenie działań łagodzących zmianę klimatu zgodnie z ramami paryskimi, przy jednoczesnym wdrażaniu środków adaptacyjnych. Do stymulowania neutralności klimatycznej powinny być wykorzystywane regulacje i instrumenty finansowe, takie jak opłaty za emisje CO2. Obejmuje to również zachęty do otwartości na zielone technologie, do rygorystycznej redukcji emisji gazów cieplarnianych oraz do przeciwdziałania zanieczyszczeniu środowiska i degradacji ekosystemów, zwłaszcza wylesianiu i utracie różnorodności biologicznej. Europa i Azja Środkowa powinny lepiej wykorzystać swój istniejący potencjał do poradzenia sobie ze zmianą klimatu: odnawialne źródła energii, łączność, gospodarkę rynkową, ludzi, wiedzę i innowacje. Wykorzystajmy te potężne potencjały, aby przyspieszyć tempo transformacji w kierunku neutralnej dla klimatu przyszłości naszego kontynentu i naszej planety.

Źródło: Polska Akademia Nauk oraz European Climate Conference