5 tys. zł, a choćby ograniczenie wolności. W 2026 roku miliony Polaków muszą iść do urzędów. Lepiej zrobić to jak najszybciej

W 2026 roku czeka nas kolejna tura spełnienia obowiązku. Powiadanie tego dokumentu to nie tylko obowiązek, ale i wygoda. Nie każdy wie, iż za spóźnienie czekają również kary: grzywna 5 tys. zł, a choćby ograniczenie wolności.

Fot. Warszawa w Pigułce

W 2026 roku około 2,8 miliona obywateli będzie musiało wymienić dowód osobisty. Dotyczy to przede wszystkim osób, które uzyskały ten dokument w 2016 roku, gdyż ważność dowodów osobistych wygasa po 10 latach. Brak ważnego dowodu może skutkować grzywną choćby do 5000 złotych, a w najcięższych przypadkach karą ograniczenia wolności.

Posiadanie ważnego dowodu osobistego jest kluczowe, gdyż bez niego nie można załatwić wielu spraw, takich jak operacje bankowe, odbiór paczek na poczcie czy przekraczanie granic. Warto również zauważyć, iż aplikacja mObywatel nie zawsze jest akceptowana jako pełnowartościowy zamiennik fizycznego dokumentu.

Wniosek o wymianę dowodu można złożyć przez Internet lub osobiście w urzędzie. Cała procedura może zająć do 30 dni. Nie trzeba wypełniać żadnych wniosków – wystarczy stary dokument i zdjęcie, dlatego warto zająć się tym odpowiednio wcześnie, aby uniknąć problemów i kar.

Rok 2016 to początek masowej wymiany

W 2016 roku wydawano już dowody osobiste z 10-letnim terminem ważności. Od 1 stycznia 2015 roku Ministerstwo Spraw Wewnętrznych podjęło decyzję o rezygnacji z dowodów bezterminowych – choćby osoby, które ukończyły 65 lat, otrzymywały już dokumenty z określonym terminem ważności.

Dowody wydane w 2016 roku stracą ważność w 2026 roku, co oznacza konieczność ich wymiany. Oprócz osób wymieniających dokumenty z powodu upływu ważności, nowe dowody będą potrzebne także osobom, które ukończą 18 lat w 2026 roku – większość z nich będzie wnioskować o pierwszy „dorosły” dowód.

Ministerstwo Cyfryzacji szacuje, iż w analogicznych latach liczba osób wymieniających dowody kształtowała się następująco: w 2024 roku około 2,7 miliona osób, w 2025 roku około 3 miliony osób. Trend ten wskazuje, iż w 2026 roku liczba ta będzie podobna i wyniesie około 2,8 miliona obywateli.

Brak dowodu osobistego to nie tylko niewygoda

Dowód osobisty jest niezbędny w wielu sytuacjach, w których trzeba potwierdzić swoją tożsamość lub obywatelstwo. Bez tego dokumentu nie załatwimy wielu ważnych spraw.

Załatwianie spraw w banku to podstawowa sytuacja, gdy potrzebujemy dowodu – przy otwieraniu konta, składaniu wniosków kredytowych, podpisywaniu umów czy dokonywaniu zmian w istniejących usługach. Równie ważne są sprawy urzędowe – przy składaniu wniosków o wydanie dokumentów, w procesach meldunkowych, czy w przypadku głosowania podczas wyborów.

Dowód osobisty umożliwia także podróżowanie po krajach Unii Europejskiej i strefy Schengen bez potrzeby posiadania paszportu. To szczególnie istotne dla osób często podróżujących służbowo czy turystycznie. Bez ważnego dowodu nie odbierzemy również przesyłek na poczcie lub w punktach odbioru, gdy paczki i listy polecone wymagają okazania dowodu tożsamości.

Przy zawieraniu umów cywilnoprawnych – podczas podpisywania umowy najmu, kupna-sprzedaży, czy zatrudnienia – dowód jest niezbędny. Niektóre procedury medyczne oraz rejestracja w placówkach opieki zdrowotnej również mogą wymagać okazania dowodu osobistego.

W przypadku kontroli policyjnych, legitymowania przez służby porządkowe lub w innych sytuacjach związanych z bezpieczeństwem publicznym, brak ważnego dowodu może skutkować problemami prawnymi. Przy dokonywaniu notarialnych czynności prawnych, jak spisywanie testamentu, pełnomocnictwa, czy podpisywanie umów sprzedaży nieruchomości, dowód osobisty jest wymagany bezwzględnie.

Kary za brak ważnego dokumentu

Zgodnie z ustawą z dnia 6 sierpnia 2010 roku o dowodach osobistych, każdy pełnoletni obywatel polski zamieszkujący w Polsce ma obowiązek posiadać dowód osobisty. Uchylanie się od tego obowiązku lub od wymiany nieważnego dokumentu może skutkować poważnymi konsekwencjami prawnymi.

Osoba, która nie posiada ważnego dowodu osobistego lub uchyla się od jego wymiany, podlega karze ograniczenia wolności albo karze grzywny do 5000 złotych. Kara ograniczenia wolności może wynosić do jednego miesiąca. To znacznie surowsze konsekwencje niż w przypadku innych dokumentów.

Warto pamiętać, iż posługiwanie się nieważnym dowodem osobistym również może rodzić problemy. Banki, urzędy czy inne instytucje mogą odmówić przyjęcia takiego dokumentu, co uniemożliwi załatwienie wielu spraw. W przypadku kontroli drogowej czy innych interwencji służb, nieważny dowód może być traktowany jako brak dokumentu tożsamości.

Jak wymienić dowód osobisty

Proces wymiany dowodu osobistego nie jest skomplikowany, wystarczy zrobić zdjęcie lub użyć starego które jest nie starsze niż 6 miesięcy. Urzędnik wypełni wniosek za nas, pobierze odciski palców i wzór podpisu. Dotyczy to wszystkich osób powyżej 12 lat – dla nieletnich również jest dowód, ale nie jest on obowiązkowy. Wyjątkiem są przypadki, gdy z powodów medycznych pobranie odcisków palców jest chwilowo niemożliwe – wtedy dowód jest wydawany na 12 miesięcy.

Czas oczekiwania na nowy dokument wynosi do 30 dni. jeżeli obecny dowód traci ważność, zaleca się złożenie wniosku co najmniej 30 dni przed upływem terminu ważności. To pozwala uniknąć sytuacji, w której zostaniemy bez ważnego dokumentu.

Kolejki i opóźnienia – jak ich uniknąć

Historia pokazuje, iż lata masowej wymiany dowodów wiążą się z kolejkami w urzędach. W 2017 roku, który był rekordowy pod względem liczby wydawanych dowodów osobistych, obywatele musieli wymienić ponad 5 milionów dokumentów ze względu na utratę ważności, a kolejne 3 miliony z innych przyczyn. W efekcie w całej Polsce pojawiły się długie kolejki, szczególnie uciążliwe w grudniu.

Z danych Ministerstwa Cyfryzacji wynikało wówczas, iż do wymiany przed utratą terminu ważności pozostało wciąż milion dokumentów. Nie wszyscy zdecydowali się na wywiązanie z obowiązku wymiany dowodu przed terminem – szacowano, iż ponad milion obywateli posługiwało się nieważnym dowodem osobistym.

Aby uniknąć kolejek w 2026 roku, warto zaplanować wymianę z wyprzedzeniem. Szczególnie trudna sytuacja może być w pierwszym kwartale roku, gdy koncentruje się największa liczba dowodów tracących ważność.

Alternatywą jest również skorzystanie z możliwości wymiany dowodu przed upływem jego ważności. Można wymienić dokument choćby wtedy, gdy pozostało istotny – na przykład gdy zmieniła się nasza sytuacja osobista lub gdy chcemy mieć najnowszą wersję dokumentu z pełną funkcjonalnością elektroniczną.

E-dowód i nowe możliwości

Wszystkie dowody wydawane od 4 marca 2019 roku to e-dowody z warstwą elektroniczną. W warstwie tej znajdują się specjalne certyfikaty wydawane przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, które umożliwiają korzystanie z elektronicznych usług administracji publicznej.

E-dowód pozwala na uwierzytelnianie się w e-usługach, podpisywanie dokumentów elektronicznych podpisem osobistym oraz korzystanie z automatycznych bramek granicznych na lotniskach. To znacznie więcej niż tradycyjne funkcje dowodu osobistego związane z potwierdzaniem tożsamości.

Certyfikaty w e-dowodzie są ważne przez cały okres aktualności dokumentu. Po wymianie dowodu stare certyfikaty tracą ważność, więc osoby korzystające z elektronicznych usług administracji będą musiały zaktualizować swoje dane w systemach informatycznych.

Planowanie na 2026 rok

Rok 2026 zapowiada się jako kolejny intensywny okres dla urzędów wydających dowody osobiste. Około 2,8 miliona obywateli będzie musiało wymienić swoje dokumenty, a dodatkowo pierwszego „dorosłego” dowodu będą potrzebować osoby kończące 18 lat.

Warto już teraz sprawdzić datę ważności swojego dowodu osobistego i zaplanować wymianę z odpowiednim wyprzedzeniem. Osoby posiadające dowody wydane w 2016 roku powinny przygotować się na konieczność wymiany w 2026 roku.

Wymiana dowodu osobistego jest bezpłatna, więc jedynym kosztem może być czas spędzony na załatwieniu formalności. adekwatne przygotowanie i wcześniejsze zaplanowanie wizyty w urzędzie pozwoli zminimalizować ten czas i sprawnie załatwić całą sprawę.