Zarząd Związku Województw RP krytycznie ocenia ustawę o dochodach JST. Samorządy apelują o korekty i dialog z rządem

25 czerwca 2025 roku Zarząd Związku Województw Rzeczypospolitej Polskiej przedstawił oficjalne stanowisko dotyczące funkcjonowania ustawy z 1 października 2024 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. W opinii samorządów wojewódzkich ustawa ta, choć wprowadza szereg pozytywnych zmian, wymaga pilnych korekt i dalszych prac legislacyjnych.

Samorządy bez dostępu do danych – zagrożenie dla planowania finansowego

Zgodnie z analizą Zarządu Związku, nowy model ustalania dochodów z PIT i CIT bazuje na centralnych prognozach i wskaźnikach ustalanych przez Ministerstwo Finansów. Choć system ten teoretycznie zapewnia przewidywalność, JST nie mają dostępu do danych źródłowych ani możliwości weryfikacji prognoz. Brak transparentności może skutkować zaniżaniem wpływów do budżetów lokalnych i utrudniać długoterminowe planowanie finansowe.

Nowa struktura potrzeb JST – zbyt modelowa, zbyt mało realna

Nowelizacja wprowadza pięć kategorii potrzeb: wyrównawcze, oświatowe, rozwojowe, ekologiczne i uzupełniające. Samorządy z uznaniem przyjmują samą ideę klasyfikacji, jednak wskazują, iż zastosowane wskaźniki mają charakter teoretyczny i nie oddają rzeczywistych kosztów ponoszonych na poziomie lokalnym. W szczególności skrytykowano „indeks bieżących potrzeb”, który opiera się na danych statystycznych, nieuwzględniających m.in. starzenia się społeczeństwa, specyfiki regionów peryferyjnych czy rosnących kosztów usług publicznych.

Subwencja ogólna bez pokrycia w realiach – transport i szpitale na marginesie

Zdaniem samorządów, mechanizm subwencji ogólnej – uzależniony głównie od dochodów z PIT i CIT – nie przystaje do rzeczywistości województw, które ponoszą coraz większe koszty organizacji publicznego transportu i utrzymania podmiotów leczniczych. Związek postuluje wprowadzenie specjalnych komponentów subwencyjnych dla zadań regionalnych – analogicznie jak w systemie oświaty – oraz mechanizmu waloryzacji kosztów wynikających z inflacji i zmian rynkowych.

Mechanizm „zamożności” budzi kontrowersje – kara za efektywność?

Zarząd Związku ostro skrytykował mechanizm korekty z tytułu zamożności, który – jak twierdzi – de facto karze za wyższą bazę dochodową, nie uwzględniając różnic kosztowych świadczenia usług w bardziej rozwiniętych województwach. Propozycja samorządów zakłada rewizję progu 120% dochodów oraz powiązanie ewentualnych korekt z analizą faktycznych nadwyżek operacyjnych, a nie jedynie z wartościami wskaźnikowymi.

Rezerwy i dotacje – bez przejrzystości i bez gwarancji

Związek Województw RP zwraca także uwagę na ograniczoną rolę województw w podziale rezerwy na uzupełnienie dochodów JST oraz na brak systemowych gwarancji adekwatności dotacji na zadania zlecone. Zarząd apeluje o ustanowienie minimalnych progów alokacyjnych, regularną waloryzację dotacji i wprowadzenie standardu kosztowego dla zadań przekazywanych z administracji rządowej.

Potrzebna pogłębiona debata i równe traktowanie wszystkich poziomów JST

W podsumowaniu stanowiska Zarząd Związku Województw RP wyraża zaniepokojenie możliwością pogłębiania nierówności między regionami oraz brakiem finansowego wsparcia dla strategicznych zadań publicznych pełnionych przez województwa. Apeluje o otwarty dialog z rządem i pogłębioną analizę skutków ustawy, podkreślając, iż bez zmian może dojść do obniżenia efektywności wykorzystania funduszy unijnych oraz osłabienia zdolności inwestycyjnych regionów.

link do stanowiska Zarządu Związku Województw Rzeczypospolitej Polskiej:

Do pobrania pdf