Urząd Skarbowy wprowadza rewolucyjne zmiany w kontroli podatkowej. Czy osiągniemy standardy zachodnioeuropejskie?

Krajowa Administracja Skarbowa przechodzi fundamentalną przemianę, która może radykalnie zmienić relacje między urzędnikami a podatnikami. Wiceminister finansów i zastępca szefa KAS Zbigniew Stawicki ogłosił nową strategię działania instytucji, w której tradycyjne, często uciążliwe kontrole skarbowe ustępują miejsca dialogowi, wyjaśnieniom i współpracy. Ta zmiana filozofii stanowi odpowiedź na wieloletnie postulaty przedsiębiorców, którzy od dawna wskazywali na nadmierne obciążenia administracyjne związane z kontrolami oraz ich negatywny wpływ na bieżącą działalność gospodarczą.

Fot. Shutterstock / Warszawa w Pigułce

Pierwsze rezultaty nowego podejścia są już widoczne w statystykach urzędu. W 2024 roku przeprowadzono 7043 kontrole celno-skarbowe, co stanowi zauważalny spadek w porównaniu z 7186 kontrolami zrealizowanymi w roku poprzednim. Jednak mniejsza liczba klasycznych kontroli nie przełożyła się na obniżenie efektywności fiskalnej. Przeciwnie – łączne wpływy ze wszystkich form weryfikacji rozliczeń podatkowych wzrosły o imponujące 270 milionów złotych, co odpowiada blisko 2-procentowemu wzrostowi rok do roku. Te dane sugerują, iż nowa strategia, mimo swojej mniejszej inwazyjności, przynosi wymierne korzyści dla budżetu państwa.

Wiceminister Stawicki podkreśla, iż kluczową zmianą jest podejście do podatnika jako partnera, a nie potencjalnego oszusta. „Zmieniliśmy filozofię. Sprawy zostały załatwione bez wytaczania armat” – zaznacza w rozmowie z Polską Agencją Prasową. Ta nowa perspektywa wynika z dogłębnej analizy danych z 2023 roku, która wykazała, iż aż 42,6 procent kontroli kończyło się korektą deklaracji podatkowej jeszcze przed podjęciem faktycznych czynności kontrolnych. Oznacza to, iż w wielu przypadkach samo powiadomienie o zamiarze przeprowadzenia kontroli skłaniało podatników do skorygowania swoich rozliczeń.

Zamiast angażować znaczne zasoby kadrowe i finansowe w przeprowadzanie pełnych kontroli skarbowych, KAS coraz częściej sięga po mniej formalne, ale równie skuteczne narzędzie – czynności sprawdzające. Ta forma weryfikacji jest mniej uciążliwa dla przedsiębiorców, a jednocześnie pozwala na wyjaśnienie wątpliwości i korektę ewentualnych nieprawidłowości. W 2024 roku przeprowadzono ponad 2,39 miliona takich czynności, co stanowi wzrost z 2,28 miliona zrealizowanych w roku poprzednim. Co szczególnie istotne, kwota ustaleń wynikających z tych działań wzrosła z 7,586 miliarda do 8,612 miliarda złotych – to imponujący wzrost o ponad miliard złotych w skali roku.

Wiceminister finansów wyjaśnia logikę stojącą za tą zmianą: „Skoro podatnik jest skłonny do złożenia korekty, można osiągnąć ten sam cel bez uruchamiania procedur kontrolnych. Wystarczy wyjaśnić wątpliwości w ramach czynności sprawdzających.” Ta pragmatyczna postawa pozwala na osiągnięcie tych samych celów fiskalnych przy znacznie mniejszym obciążeniu zarówno dla administracji skarbowej, jak i podatników.

Eksperci podatkowi wskazują, iż nowe podejście KAS może przynieść szereg długofalowych korzyści dla całego systemu podatkowego. Po pierwsze, mniej inwazyjne formy weryfikacji zmniejszają stres i niepewność związane z kontrolami, co może pozytywnie wpłynąć na klimat prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce. Po drugie, przeniesienie ciężaru z kontroli na dialog i wyjaśnienia może przyczynić się do budowania kultury dobrowolnego przestrzegania przepisów podatkowych. Po trzecie, efektywniejsze wykorzystanie zasobów administracji skarbowej pozwala na lepsze targetowanie tych podatników, którzy rzeczywiście dopuszczają się poważnych nadużyć.

Krajowa Administracja Skarbowa zaznacza, iż system weryfikacji rozliczeń podatkowych przez cały czas opiera się na trzech fundamentalnych elementach: kontroli celno-skarbowej, kontroli podatkowej oraz czynnościach sprawdzających. Każde z tych narzędzi ma swoje zastosowanie w określonych sytuacjach. W przypadku wykrycia poważnych nadużyć, urząd przez cały czas będzie prowadził pełne kontrole, które mogą wiązać się z długotrwałymi procedurami i zaangażowaniem prokuratury. Zmienia się jednak założenie wyjściowe – administracja skarbowa nie traktuje już każdego podatnika jako potencjalnego oszusta, ale najpierw daje mu szansę na wyjaśnienie wątpliwości i ewentualną korektę.

Wiceminister Stawicki przestrzega jednak przed zbyt uproszczonymi porównaniami statystyk. „Kiedy mamy do czynienia z oszustwem, trzeba się liczyć z dłuższym postępowaniem. Proste porównanie okresów rocznych może prowadzić do fałszywych wniosków” – zaznacza. Ta uwaga jest szczególnie istotna w kontekście walki z zorganizowaną przestępczością podatkową, która często wymaga złożonych i długotrwałych działań operacyjnych.

Przedstawiciele organizacji przedsiębiorców z zadowoleniem przyjmują nową strategię KAS, wskazując, iż odpowiada ona na wieloletnie postulaty środowiska biznesowego. Zwracają jednak uwagę, iż najważniejsze będzie przełożenie ogólnych założeń na codzienną praktykę działania urzędników skarbowych na wszystkich szczeblach administracji. Zmiana kultury organizacyjnej jest procesem długotrwałym i wymaga konsekwentnego przywództwa oraz szkoleń dla pracowników.

Ekonomiści podkreślają, iż nowe podejście KAS wpisuje się w szerszy trend modernizacji administracji publicznej w Polsce. Odejście od nastawienia czysto represyjnego na rzecz dialogu i współpracy może przynieść korzyści nie tylko w obszarze podatkowym, ale również w innych dziedzinach relacji państwo-obywatel. Jednocześnie zwracają uwagę, iż dla pełnej skuteczności nowej strategii konieczne jest również uproszczenie przepisów podatkowych, które w tej chwili są jednymi z najbardziej skomplikowanych w Europie.

Nowe podejście KAS ma również wymiar technologiczny. Administracja skarbowa intensywnie inwestuje w zaawansowane systemy analityczne, które pozwalają na automatyczną identyfikację potencjalnych nieprawidłowości bez konieczności przeprowadzania kontroli. Dzięki analizie dużych zbiorów danych (big data) oraz algorytmom uczenia maszynowego, urząd może precyzyjnie typować przypadki wymagające szczególnej uwagi, jednocześnie zostawiając w spokoju podatników, których rozliczenia nie budzą wątpliwości.

Zmiana filozofii działania Krajowej Administracji Skarbowej wpisuje się również w europejskie trendy w zakresie administracji podatkowej. Wiele państw Unii Europejskiej już wcześniej wdrożyło podobne podejście, stawiając na współpracę z podatnikami zamiast konfrontacji. Doświadczenia tych państw pokazują, iż taka strategia może przynieść wymierne korzyści zarówno dla budżetu, jak i dla klimatu inwestycyjnego.

Dla zwykłych podatników oraz małych i średnich przedsiębiorców, nowa filozofia KAS oznacza przede wszystkim mniejszy stres związany z potencjalnymi kontrolami oraz większą przewidywalność w relacjach z administracją skarbową. Zamiast obawiać się nagłej, długotrwałej kontroli paraliżującej działalność firmy, przedsiębiorcy mogą liczyć na możliwość wyjaśnienia wątpliwości w mniej formalny sposób.

Fundamentalna zmiana w relacjach między administracją skarbową a podatnikami sygnalizuje odejście od represyjnego modelu działania na rzecz dialogu i współpracy. Sukces tego nowego podejścia zależy zarówno od konsekwencji KAS w jego wdrażaniu, jak i od gotowości podatników do uczciwego rozliczania się z fiskusem. jeżeli obie strony podejdą do tej zmiany z dobrą wolą, może ona przynieść trwałą poprawę funkcjonowania systemu podatkowego w Polsce.