Partia Pracy wygrywa wybory powszechne w Wielkiej Brytanii, po raz pierwszy od 14 lat wynosząc do władzy nową partię.
Jednak przywódca labourzystów Keir Starmer nie zostanie premierem aż do starannie zainscenizowanej ceremonii w piątek (czasu lokalnego), podczas której król Karol III formalnie poprosi go o utworzenie nowego rządu.
Jest to moment, który ucieleśnia fakt, iż prawo do sprawowania władzy w Wielkiej Brytanii przez cały czas wywodzi się od władzy królewskiej, przynajmniej technicznie rzecz biorąc, wiele wieków po przekazaniu prawdziwej władzy politycznej wybieranym członkom parlamentu.
Proces ten jest szybki, choć dla ustępującego premiera Rishi Sunaka nieco brutalny. Poniżej szczegóły wydarzeń świątecznych.
Historia spotyka się ze współczesnym światem
Chociaż Wielka Brytania jest monarchią konstytucyjną, w której władza króla jest ściśle ograniczona przez prawo i tradycję, wiele z tego, co się tutaj dzieje, ma echa przeszłości. W tym przypadku proces sięga czasów, gdy król sprawował władzę najwyższą i wybierał na stanowisko szefa rządu swojego starszego ministra – premiera.
Dziś premier jest liderem partii posiadającej większość w Izbie Gmin, ale technicznie rzecz biorąc, to królowa musi zaproponować mu to stanowisko, mówi Anna Whitlock, profesor historii monarchii na City University London.
„Odzwierciedla to naszą przeszłość historyczną i odzwierciedla fakt, iż mamy monarchię konstytucyjną i demokrację parlamentarną, więc premier i król pracują ramię w ramię” – powiedziała.
„Obydwa odgrywają kluczową rolę w Konstytucji. Spełnianie tej roli widzimy w dniu oficjalnego objęcia urzędu premiera”.
Co się dzieje w pałacu?
Najpierw Sunak uda się do Pałacu Buckingham, aby złożyć królowi swoją rezygnację, a następnie Starmer przybędzie na swoje pierwsze spotkanie z Karolem.
„Pomiędzy ustępującym premierem a formalnym mianowaniem nowego prezydenta upływa niewielki okres, a formalnie rzecz biorąc, władza należy do tych kilku minut spędzonych z królem” – powiedział Whitlock.
„Jest więc krótki moment, w którym panuje swego rodzaju próżnia w zakresie demokracji parlamentarnej, ale oczywiście następuje natychmiastowy moment mianowania nowego premiera”.
Dzieje się tak, gdy następny premier wchodzi do pałacu na ceremonię zwaną całowaniem rąk, chociaż w rzeczywistości nie ma miejsca żadne całowanie. Gdy król poprosi Starmera o utworzenie rządu, ukłoni się i uściśnie dłoń Karola. Zostanie wykonane zdjęcie w celu zarejestrowania momentu przekazania mocy.
Choć nie ma żadnych wzmianek o tym, co zostało powiedziane między królem a premierem, dramatyczne wydarzenia rozegrają się za bramami pałacu. Helikoptery „News” będą podążać za samochodami Starmera i Sunaka do pałacu i z powrotem. Komentatorzy zwykle chętnie rejestrują ich postępy i spekulują na temat tego, co mówi się za zamkniętymi drzwiami.
Tradycyjnie nowy premier opuszcza Pałac samochodem premiera i wraca na Downing Street, aby złożyć oświadczenie, spotykając się z aplauzem ze strony pracowników, gdy wchodzi przez słynne czarne drzwi budynku rządowego nr 10 i rozpoczyna sprawy rządowe.
A co z Sunakiem?
W Wielkiej Brytanii wyborcy gwałtownie podejmują decyzje.
Po brutalnej porażce wyborczej Sunak będzie zmuszony opuścić oficjalną rezydencję premiera, zanim Starmer przybędzie zaledwie kilka godzin później.
Były premier przyjedzie do pałacu ministerialnym samochodem prowadzonym przez prywatnego kierowcę. Jednak po złożeniu rezygnacji opuści pałac prywatnym samochodem i wróci do swojej prywatnej rezydencji.
Proces przejścia jest tak szybki, iż ciężarówka przewożąca wyłaniającego się lidera zwykle znajduje się gdzieś w pobliżu tylnych drzwi Downing Street, podczas gdy nowy lider wyłania się z ukłonem do przodu.
Dlaczego ceremonia ma znaczenie?
Cała ta królewska reprezentacja pokazuje przede wszystkim, iż monarchia pozostaje symbolem stabilności i ciągłości w czasach, gdy głębokie podziały w społeczeństwie napędzają burzliwą debatę polityczną. Jednak król, który stoi ponad waśniami politycznymi, rządzi – choć ceremonialnie – i będzie to robić przez cały czas choćby po odejściu premiera.
„Wszyscy powiedzą, cóż, to tylko część uroczystości, ale jest to naprawdę istotny element faktu, iż rządy w Wielkiej Brytanii mogą się zmieniać, a my nie wszczynamy zamieszek” – powiedział George Gross, królewski ekspert w King’s College Londyn.
„Może nie trzeba było tego wcześniej mówić, ale w kontekście obecnego świata politycznego i geopolitycznego uważam, iż to naprawdę zdrowa rzecz”.
Podczas jej 70-letniego panowania królowej Elżbiecie II służyło 15 premierów. Teraz Karol, który zasiada na tronie od niecałych dwóch lat, przyjmuje swojego drugiego szefa.
„To szczyt władzy” – powiedział Gross.
„Ostatecznie monarchia ma charakter ciągłości, a premierzy przychodzą i odchodzą”.
co się działo później?
Król spotyka się co tydzień z Premierem w celu omówienia spraw rządowych. Choć król jest politycznie neutralny, przez cały czas ma prawo „doradzać i ostrzegać” premiera, jeżeli uzna to za konieczne. Spotkania te mają charakter prywatny, a omawiane kwestie pozostają poufne.
Król ma powrócić na scenę publiczną jeszcze w tym miesiącu podczas kolejnego wielkiego królewskiego wydarzenia: oficjalnego otwarcia parlamentu.
Tradycyjnie król przybywa powozem konnym, zasiada na tronie królewskim w Izbie Lordów i nosi Cesarską Koronę Stanu.
Następnie podczas wspólnego posiedzenia Izby Lordów i Izby Gmin ma wygłosić przemówienie napisane dla niego przez nowy rząd w celu wyjaśnienia swojego programu legislacyjnego.
To efektowny moment, prawda. Ale ucieleśnia rolę monarchii we współczesnej Wielkiej Brytanii.
