Seniorzy 65 plus bez dostępu do najważniejszej pomocy. Decyzja rządu szokuje

Zdjęcie: Rząd przyjął ustawę. Wsparcie nie obejmie osób po 65 roku życia | foto Pixabay

Podjęto decyzję, która dla wielu osób oznacza trwałe ograniczenie w dostępie do tego, co uznawane jest za fundament niezależności i warunek aktywnego życia. W centrum całej sprawy znalazł się jeden zapis, przez który szeroka grupa osób została wyraźnie odsunięta od systemowego wsparcia, mimo iż ich potrzeby nie różnią się od potrzeb młodszych beneficjentów.

Choć projekt ma zbudować całościowy system pomocy, jego najważniejsze założenie stało się jednocześnie źródłem kontrowersji. Wyznaczona granica wieku, po której wsparcie nie przysługuje, wywołuje krytykę środowisk osób z niepełnosprawnościami oraz ekspertów, którzy przypominają, iż niezależne życie powinno być prawem, a nie przywilejem.

Asystencja osobista

Asystencja osobista (AOON) stanowi podstawowy instrument, który umożliwia osobom z niepełnosprawnościami funkcjonowanie w codziennym życiu. To pomoc obejmująca szereg działań - od ubierania i czynności higienicznych, przez przemieszczanie się, po załatwianie spraw, budowanie relacji i uczestnictwo w pracy zawodowej.

Jak wyjaśnia Pełnomocnik Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych Łukasz Krasoń: – asystent osobisty nie jest opiekunem, członkiem rodziny, ani wolontariuszem. To podkreślenie ma najważniejsze znaczenie, bo pokazuje, iż AOON służy nie wyręczaniu, ale umożliwianiu samodzielności.

Nadal jednak usługa ta działa wyłącznie w ramach corocznych, niepewnych programów finansowanych z Funduszu Solidarnościowego, co skutkuje brakiem stabilności i ograniczeniem dostępności.

Osoby powyżej 65. roku życia wykluczone

Nowy projekt, stworzony po wielomiesięcznych konsultacjach, analizie ponad tysiąca uwag i doświadczeniach z przetestowania 100 237 godzin asystencji osobistej, miał być zmianą oczekiwaną od lat. Dokument zakłada ujednolicenie zasad i przekształcenie asystencji w usługę stałą i przewidywalną.

Najważniejszy punkt projektu wprowadza jednak jasną granicę: z AOON mogą korzystać tylko osoby, które nie ukończyły 65 lat. Prawo to zachowają jedynie ci, którzy uzyskali je wcześniej.

To zapis budzący największe wątpliwości, ponieważ stoi w sprzeczności z Konwencją ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, która zakłada równość w dostępie do usług i praw bez względu na wiek. Oznacza to, iż osoby tracące sprawność po 65. roku życia -często w efekcie nagłych zdarzeń lub chorób - zostają pozbawione możliwości skorzystania z najważniejszej formy wsparcia.

Krytyczne stanowisko RCL

Rządowe Centrum Legislacji w swojej opinii wykazało, iż projekt wyraźnie narusza art. 19 Konwencji, który zakłada nieograniczony wiekiem dostęp do usług wspierających niezależne życie. RCL podkreśliło, iż zapis zawęża krąg uprawnionych i pozostawia poza systemem osoby w wieku między 65. a 75. rokiem życia.

RCL zwróciło uwagę, iż dodatkowe programy, takie jak bon senioralny czy Opieka 75 plus, nie zastępują asystencji osobistej ani zakresem, ani dostępnością. W opinii tej instytucji wykluczenie części osób jest nieuzasadnione i powinno zostać ponownie przeanalizowane.

Odpowiedź ministerstwa

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej pozostaje jednak przy swoim stanowisku. W odpowiedzi z 8 maja resort stwierdza jednoznacznie, iż ustawa nie powinna obejmować osób w wieku senioralnym.

Argumentacja obejmuje cztery główne elementy:

• podział kompetencji między powiaty i gminy,
• brak analogicznych rozwiązań na świecie,
• możliwość kontynuacji wsparcia z Funduszu Solidarnościowego,
• istnienie odrębnych programów dedykowanych osobom starszym.

Jednocześnie resort przyznaje, iż finansowanie w trybie rocznym, na którym opierają się obecne programy, oznacza brak ciągłości oraz zróżnicowaną jakość usług.

Projekt prezydencki i regulacja obejmująca seniorów

W Sejmie przez cały czas pozostaje projekt przygotowany przez byłego prezydenta, który - w przeciwieństwie do rządowego i poselskiego - zakładał objęcie prawem do AOON także osób powyżej 65 lat. Dokument ten jednak został zatrzymany na etapie prac komisji.

Według analizy przygotowanej przez Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych oraz MRPiPS projekt:

„może wygenerować niemożliwe do poniesienia koszty budżetowe, przekraczające choćby 20 mld zł rocznie”, co zdaniem autorów czyni go nierealnym do wdrożenia w obecnym kształcie.

Projekt poselski i wykluczenie seniorów z AOON

Projekt poselski złożony 16 października również przewiduje granicę do 65. roku życia i zawiera rozbudowane kryteria dotyczące poziomu potrzeby wsparcia. Obejmuje osoby dorosłe i młodzież od 13. roku życia, a osoby powyżej 65 lat mogą korzystać z AOON tylko wtedy, gdy nabyły to prawo wcześniej.

W uzasadnieniu podkreślono, iż granica ta wynika z rozwiązań stosowanych w Europie, a osobne instrumenty dla seniorów mają zapewnić im niezbędne wsparcie.

Projekt został skierowany do pierwszego czytania, a konsultacje społeczne mają potrwać do 16 listopada.

Etapy legislacyjne i wejście w życie przepisów

Projekt rządowy trafił do Sejmu, gdzie pierwsze czytanie zaplanowano na najbliższe posiedzenie. jeżeli ustawa zostanie uchwalona, następnie zajmie się nią Senat, a finalnie dokument trafi do podpisu.

Zgodnie z zapisami projekt ma zacząć obowiązywać 1 stycznia 2027 roku.

KPRM podkreśla, iż nowe przepisy obejmą ok. 100 tys. osób, a pośrednio wpłyną na życie choćby 500 tys. członków ich rodzin. Do 2035 roku na wsparcie w ramach AOON planuje się przeznaczyć ponad 47 mld zł.

Asystenci mają być dostępni w wymiarze od 20 do 240 godzin miesięcznie.

Programy dla seniorów i Opieka 75 plus

Program Opieka 75 plus skierowany jest do gmin liczących do 60 tys. mieszkańców i umożliwia dofinansowanie usług opiekuńczych do 60% kosztów. To gmina decyduje o zakresie i zasadach wsparcia, a seniorzy są jedynie odbiorcami usług.

Z kolei program Asystent osobisty osoby z niepełnosprawnością finansowany z Funduszu Solidarnościowego przewiduje choćby 100% dofinansowania dla gmin i powiatów, jednak maksymalna kwota wsparcia nie może przekroczyć 3 mln zł. Całkowity budżet programu na 2025 rok wynosi 800 mln zł.

Oba programy są jednak ograniczone — działają w trybie rocznym, co nie gwarantuje stabilności, której wymaga tak kluczowa usługa.