Rok Jerzego Nowosielskiego z Centrum Biblioteczno-Kulturalnym Powiatu Kętrzyńskiego

W lipcu 2022 r. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, „przekonany o ogromnym znaczeniu dorobku malarza, oddając mu hołd”, ustanowił rok 2023 Rokiem Jerzego Nowosielskiego. Kętrzyn jest jednym z nielicznych miast w Polsce, w którym znajdują się prace Jerzego Nowosielskiego. W związku z tym Centrum Biblioteczno – Kulturalne zaprasza wszystkich zainteresowanych na spotkanie w sobotę 21 stycznia o godz. 10.00 do swojej siedziby przy ul. Pocztowej 11. Po krótkim omówieniu tematu przejdziemy na ul. Limanowskiego 9 do prawosławnej cerkwi, gdzie ks. Paweł Siebiesiewicz, proboszcz parafii pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny pokaże zebranym malowidła naścienne Jerzego Nowosielskiego.

W uchwale sejmowej zwrócono uwagę, iż „w 2023 roku przypada 100. rocznica urodzin Jerzego Nowosielskiego (7.01.1923 – 21.02.2011) – wybitnego malarza, rysownika, scenografa, pedagoga, filozofa, teoretyka sztuki i myśliciela religijnego, uważanego za jednego z najwybitniejszych współczesnych pisarzy ikon”. Przypomniano, iż „urodził się w 1923 roku w Krakowie i z tym miastem związany był przez większość swojego życia, przez wiele lat związany był twórczo również z Łodzią. Jest uznawany za jedną z najwybitniejszych postaci polskiej kultury współczesnej. Malarstwo, jego podstawy teoretyczne, teologia, pedagogika artystyczna, działalność na rzecz promocji i wspierania sztuki – to tylko niektóre z dziedzin, w których artysta wykazywał niesłabnącą aktywność i odnosił niekwestionowane sukcesy”. “Jerzy Nowosielski był autorem wielu tekstów o sztuce i wierze. Wykonał wyposażenie i polichromie wewnątrz licznych świątyń rzymskokatolickich, greckokatolickich i prawosławnych. W swojej twórczości o charakterze świeckim czerpał z osiągnięć sztuki awangardowej i tradycji malarstwa bizantyńskiego. Często sięgał po formę abstrakcji geometrycznej, malował akty kobiece i pejzaże. Jego sztuka do dziś jest uznawana za zjawisko unikatowe, łączące w sobie strefę sacrum i profanum” – głosi uchwała.

Poniżej krótka historia cerkwi Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Kętrzynie.

W głębi posesji przy ul. Limanowskiego 9 posadowiony jest niewielki budynek, którego schodkowy szczyt zdobi metalowy krzyż prawosławny, zaś nieopodal wejścia do cerkwi stoi krzyż upamiętniający 65-lecie powstania wspólnoty prawosławnej w Kętrzynie, przy którym leży kamienny obelisk poświęcony długoletniemu proboszczowi parafii, ks. Witalisowi Czyżewskiemu. W pobliżu świątyni znajduje się też zbudowana w 2017r. wolnostojąca dzwonnica parawanowa z trzema dzwonami. Cerkiew funkcjonuje w tym miejscu od 1949r., o czym świadczy okolicznościowa tablica wmurowana na jubileusz 50-lecia ustanowienia parafii z napisem: „Sława Bohu za skorb’ i za radost’. Sława Bohu za wsio 1949-1999”. Jednak bryła obiektu nie wskazuje na wzorcowy kształt cerkwi, bowiem wcześniej (do 1945r.) była tam kaplica ewangelicka. Murowany budynek, wzniesiony na planie prostokąta z dwuspadowym dachem krytym dachówką holenderką, pozbawiony jest wystroju architektonicznego. Otynkowane elewacje wzdłużne (południowa 10-osiowa, północna 9-osiowa) z rzędem prostokątnych otworów okiennych podzielone są pionowo dwoma stylizowanymi pilastrami. Zachodnia elewacja boczna z wejściem w przedsionku, zwieńczona jest schodkowym szczytem zdobionym pasami tynku na kształt pilastra i rzędem pięciu niewielkich otworów okiennych doświetlających wnętrze świątyni. W 1999r. na prośbę ks. Mitrata Witalisa Czyżewskiego, niżej podpisany opracował dokumentację obiektu, na podstawie której cerkiew została wpisana do rejestru zabytków. Jest to najmniej znany zabytkowy kościół w Kętrzynie, w którym mimo niewielkiego wnętrza świątyni wyczuwa się atmosferę skupienia i modlitwy.

Zabudowa tej części miasta nastąpiła po 1918r., kiedy zgodnie z planem zagospodarowania przestrzennego tereny te przeznaczono pod budownictwo mieszkalne. Pierwotnie północna pierzeja ulicy, jako jedna parcela, należała do Eduarda Palfnera (południowa zaś, po drugiej stronie ulicy, do braci Reschke, którzy usytuowali tam tartak i skład drzewa, w tej chwili wzdłuż ulicy stoją budynki mieszkalne, w tym tzw. „punktowce”). W 1919r. teren północnej pierzei został podzielony na działki budowlane pod zabudowę wielorodzinną i sprzedane różnym instytucjom, np. Urzędowi Miar (niem. Eichamt). Działkę przy ul. Limanowskiego nr 9 (przed 1945r. Bankmannstrasse nr 9) wykupiła Poczta Niemiec (Deutsche Post), która wzniosła budynek mieszkalny dla swoich pracowników, a w podwórzu, na wydzielonej działce (nr 9A), wzniesiono w latach 30. ewangelicką kaplicę, którą otoczono niewysokim murem zachowanym do dzisiaj. W realizacji budowy kaplicy, która służyła jako miejsce spotkań różnych kościelnych stowarzyszeń, zaangażowany był Johann Kijewski, pracownik poczty (przez pewien czas pełnił funkcję naczelnika). W latach 1945-49 dewastowana kaplica pełniła funkcję kurnika i chlewu. W 1949r. zniszczony budynek przejęła parafia prawosławna Polskiego Kościoła Autokefalicznego (tj. niezależnego od zewnętrznej jurysdykcji), która po remoncie adaptowała i przystosowała obiekt do funkcji sakralnych, czyli sprawowania nabożeństw w liturgii wschodniej z ołtarzem oddzielonego ikonostasem i stołem ofiarnym. Później we wnętrzu rozebrano drewnianą część stropową obijając boazerią na kształt sklepienia beczkowego. W 1954r. prof. Jerzy Nowosielski z Krakowa wykonał freski, które w latach 80. poddane zostały renowacji. Ścianę za ołtarzem zdobi fresk przedstawiający Matkę Bożą z Chrystusem, a nad wejściem do cerkwi centralnie umieszczony fresk przedstawiający Narodzenie Najświętszej Marii Panny. Jednorzędowy ikonostas został przywieziony przez ówczesnego proboszcza, ks. Aleksego Uszakowa z terenów Podlasia. Ikony (przedstawienie św. Mikołaja po prawej skrajnej stronie świadczy o pierwotnym wezwaniu cerkwi, z której pochodzi ikonostas) wzorowane są na warsztacie prawosławnego klasztoru w Poczajowie, który w latach 1720-1833 był ośrodkiem greckokatolickim administrowanym i zarządzanym przez ojców bazylianów. Poczajów to jedno z największych i najważniejszych dziś miejsc pielgrzymkowych ukraińskiego prawosławia, położony na Wołyniu, kilkanaście kilometrów od Krzemieńca. W jego murach znajdują się od wieków cenne relikwie – kamienie z odciśniętymi stopami Matki Bożej, będące śladami po jej objawieniu. Z okazji jubileuszu 50-lecia prawosławnej parafii w Kętrzynie ikonostas został w 1999r. odnowiony i pozłocony przez artystę pochodzącego z Poczajowa. Od 1955r., nieprzerwanie aż do śmierci w 2013r., proboszczem parafii był ks. mitrat Witalis Czyżewski, najdłużej w Kętrzynie sprawujący swój urząd. Na zakończenie kilka słów z historii parafii. Pierwsi wyznawcy prawosławia osiedlili się w Kętrzynie po 1945r. i pochodzili z Suwalszczyzny oraz Białostocczyzny, w tym grupa młodych ludzi, którzy przybyli tu w poszukiwaniu pracy. W pierwszym okresie nabożeństwa odbywały się w jednej z podkętrzyńskich wsi. W 1947r. przymusowo przesiedlono na te tereny kilkaset osób wyznania prawosławnego z okolic Białej Podlaskiej, Chełma, Hrubieszowa i Włodawy. Na ich potrzeby przekazano poewangelicką kaplicę przy ul. Limanowskiego tworząc w 1949r. samodzielną parafię, która stała się potem największą parafią prawosławną w ówczesnym województwie olsztyńskim. Jej organizatorem był ks. Anatol Bondar, natomiast pierwszym proboszczem został wspomniany wyżej ks. Aleksy Uszakow, który przybył do Kętrzyna z Kodnia nad Bugiem. Po jego śmierci w 1953r. proboszczem został ks. Jerzy Klinger, który po dwóch latach przeniósł się do Warszawy, a jego miejsce zajął ks. mitrat (odpowiednik infułata w kościele rzymskokatolickim) Witalis Czyżewski (zm. 5.10.2013r). w tej chwili proboszczem parafii jest ks. Paweł Siebiesiewicz

Tadeusz Korowaj

Fot. Dorota Gawerska