Park Narodowy – pytania i odpowiedzi

3 tygodni temu

Idea utworzenia parku narodowego w Puszczy Rominckiej rodzi wiele pytań. Różne są opinie na ten temat, zwłaszcza wśród mieszkańców tej ziemi – od pozytywnych po negatywne. Na przykład Stowarzyszenie Poszukiwaczy Historii „Elsgrund” wystosowało w tej sprawie petycję do marszałka województwa. Niżej prezentujemy materiał przygotowany przez Urząd Marszałkowski.

Jest to opis struktury i zasad działania parku narodowego o raz przypomnienie historii i działalności Parku Krajobrazowego Puszczy Rominckiej. W osobnym pliku dołączamy „pytania i odpowiedz” dotyczące Parku Narodowego w Dolinie Dolnej Odry.

PARK NARODOWY – najwyższa z form ochrony przyrody w Polsce

Zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody park narodowy obejmuje:

obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami:
przyrodniczymi,
naukowymi,
społecznymi,
kulturowymi
edukacyjnymi
powierzchnia nie mniejsza niż 1 000 ha
ochronie na terenie parku narodowego polega cała przyroda oraz walory krajobrazowe.

Park narodowy tworzy się w celu:

zachowania różnorodności biologicznej;
zachowania zasobów, tworów i składników przyrody nieożywionej;
zachowania walorów krajobrazowych;
przywrócenia adekwatnego stanu zasobów i składników przyrody;
odtworzenia zniekształconych siedlisk przyrodniczych, siedlisk roślin, siedlisk zwierząt lub siedlisk grzybów.

FORMA ORGANIZACYJNA

Park narodowy jest państwową osobą prawną w rozumieniu art. 9 pkt 14 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych.

NADZÓR NAD DZIAŁALNOŚCIĄ PARKU NARODOWEGO:

Minister adekwatny do spraw środowiska

UTOWRZENIE PARKU NARODOWEGO:

Park narodowy tworzy się i likwiduje na podstawie ustawy o utworzeniu lub o likwidacji parku narodowego.

Utworzenie parku narodowego jest celem publicznym. Utworzenie parku narodowego obejmujące nieruchomości, które nie są własnością Skarbu Państwa wymaga uzyskania zgody właściciela, a w przypadku braku zgody – wywłaszczenia.

Określenie i zmiana granic parku narodowego następuje w drodze rozporządzenia Rady Ministrów, które określa:

obszar
przebieg granicy
otulinę
nieruchomości Skarbu Państwa nieoddawane w użytkowanie wieczyste parkowi narodowemu.

Określenie i zmiana granic parku narodowego może nastąpić po uzgodnieniu z adekwatnymi miejscowo organami uchwałodawczymi jednostek samorządu terytorialnego, na których obszarze działania planuje się powyższe zmiany, oraz po zaopiniowaniu, w terminie 30 dni od dnia przedłożenia tych zmian, przez zainteresowane organizacje pozarządowe. Niezłożenie opinii w przewidzianym terminie uznaje się za brak uwag.

Likwidacja lub zmniejszenie parku narodowego może nastąpić wyłącznie w razie bezpowrotnej utraty wartości przyrodniczych i kulturowych obszaru.

Z dniem wejścia w życie ustawy o utworzeniu parku narodowego albo rozporządzenia w sprawie zmiany jego granic park narodowy nabywa z mocy prawa prawo użytkowania wieczystego nieruchomości Skarbu Państwa położonych w jego granicach i służących realizacji jego celów oraz własność położonych na tych nieruchomościach budynków, innych urządzeń i lokali.

Nabycie powyższych praw potwierdza wojewoda w drodze decyzji administracyjnej wydanej w terminie 12 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy o utworzeniu parku narodowego albo rozporządzenia w sprawie zmiany jego granic. Odwołania od decyzji wojewody rozpatruje minister adekwatny do spraw środowiska.

ZAKAZY W PARKU NARODOWYM

W art. 15 ustawy o ochronie przyrody wskazano następujący katalog zakazów obowiązujących na terenie parku narodowego:

budowy lub przebudowy obiektów budowlanych i urządzeń technicznych, z wyjątkiem obiektów i urządzeń służących celom parku narodowego;
chwytania lub zabijania dziko występujących zwierząt, zbierania lub niszczenia jaj, postaci młodocianych i form rozwojowych zwierząt, umyślnego płoszenia zwierząt kręgowych, zbierania poroży, niszczenia nor, gniazd, legowisk i innych schronień zwierząt oraz ich miejsc rozrodu;
polowania, z wyjątkiem obszarów wyznaczonych w planie ochrony lub zadaniach ochronnych ustanowionych dla rezerwatu przyrody;
użytkowania, niszczenia, umyślnego uszkadzania, zanieczyszczania i dokonywania zmian obiektów przyrodniczych, obszarów oraz zasobów, tworów i składników przyrody;
zmiany stosunków wodnych, regulacji rzek i potoków, o ile zmiany te nie służą ochronie przyrody;
pozyskiwania skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w tym kopalnych szczątków roślin i zwierząt, minerałów i bursztynu;
niszczenia gleby lub zmiany przeznaczenia i użytkowania gruntów;
palenia ognisk i wyrobów tytoniowych oraz używania źródeł światła o otwartym płomieniu, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego;
prowadzenia działalności wytwórczej, handlowej i rolniczej, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych w planie ochrony;
stosowania chemicznych i biologicznych środków ochrony roślin i nawozów;
zbioru dziko występujących roślin i grzybów oraz ich części, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego;
połowu ryb i innych organizmów wodnych, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych w planie ochrony lub zadaniach ochronnych;
ruchu pieszego, rowerowego, narciarskiego i jazdy konnej wierzchem, z wyjątkiem szlaków i tras narciarskich wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego;
wprowadzania psów na obszary objęte ochroną ścisłą i czynną, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych w planie ochrony, psów pasterskich wprowadzanych na obszary objęte ochroną czynną, na których plan ochrony albo zadania ochronne dopuszczają wypas oraz psów asystujących w rozumieniu art. 2 pkt 11 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2023 r. poz. 100, 173, 240 i 852);
wspinaczki, eksploracji jaskiń lub zbiorników wodnych, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego;
ruchu pojazdów poza drogami publicznymi oraz poza drogami położonymi na nieruchomościach stanowiących własność parków narodowych lub będących w użytkowaniu wieczystym parków narodowych, wskazanymi przez dyrektora parku narodowego;
umieszczania tablic, napisów, ogłoszeń reklamowych i innych znaków niezwiązanych z ochroną przyrody, udostępnianiem parku albo rezerwatu przyrody, edukacją ekologiczną, z wyjątkiem znaków drogowych i innych znaków związanych z ochroną bezpieczeństwa i porządku powszechnego;
zakłócania ciszy;
używania łodzi motorowych i innego sprzętu motorowego, uprawiania sportów wodnych i motorowych, pływania i żeglowania, z wyjątkiem akwenów lub szlaków wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego;
wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu;
biwakowania, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego;
prowadzenia badań naukowych – w parku narodowym bez zgody dyrektora parku;
wprowadzania gatunków roślin, zwierząt lub grzybów, bez zgody ministra adekwatnego do spraw środowiska;
organizacji imprez rekreacyjno-sportowych – w parku narodowym bez zgody dyrektora parku narodowego.

Zgodnie z art. 15 ust 2 Powyższe zakazy nie dotyczą:

wykonywania zadań wynikających z planu ochrony lub zadań ochronnych;
prowadzenia akcji ratowniczej oraz działań związanych z bezpieczeństwem powszechnym;
wykonywania zadań z zakresu obronności kraju w przypadku zagrożenia bezpieczeństwa państwa;
obszarów objętych ochroną krajobrazową w trakcie ich gospodarczego wykorzystywania przez jednostki organizacyjne, osoby prawne lub fizyczne oraz wykonywania prawa własności, zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego.

„Przepis art. 15 ust. 2 ustawy o ochronie przyrody nie przewiduje żadnej możliwości odstępstwa od zakazów, o których mowa w art. 15 ust. 1 ustawy o ochronie przyrody, które byłoby legalizowane przez zgodę dyrektora parku. Przepis art. 15 ust. 2 ustawy o ochronie przyrody zawiera samodzielny zbiór wyjątków od wskazanych zakazów, których realizacja jest dopuszczalna z mocy prawa, bez względu na indywidualne zgody”. [1]

Możliwe są odstępstwa od zakazów. Aby uzyskać odstępstwo od zakazów obowiązujących na terenie parku narodowego konieczne jest uzyskanie zezwolenia Ministra adekwatnego do spraw środowiska, który wydaje takie zezwolenie po zasięgnięciu opinii dyrektora parku narodowego. Odstępstwa są możliwe tylko w przypadku gdy jest to uzasadnione:

1) potrzebą ochrony przyrody, wykonywaniem badań naukowych, celami edukacyjnymi, kulturowymi, turystycznymi, rekreacyjnymi lub sportowymi lub celami kultu religijnego i nie spowoduje to negatywnego oddziaływania na przyrodę parku narodowego lub

2) potrzebą realizacji inwestycji:

a) liniowych celu publicznego,
b) celu publicznego o nieliniowym charakterze związanych z ochroną ludności przed powodzią i suszą,
c) celu publicznego z zakresu łączności publicznej o nieliniowym charakterze w celu związanym z zapewnieniem telekomunikacji na obszarze parku narodowego

– w przypadku braku rozwiązań alternatywnych i po zagwarantowaniu kompensacji przyrodniczej w rozumieniu art. 3 pkt 8 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska.

PLAN OCHRONY PARKU NARODOWEGO

Dla parków narodowych (tak samo jak dla rezerwatów przyrody i parków krajobrazowych) sporządza się i realizuje plan ochrony. Plan ochrony ustanawia się w terminie 5 lat od powstania parku narodowego.

USTAWA O DOCHODACH JST – POTRZEBY EKOLOGICZNE

Zgodnie z ustawą o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, samorządy na których terenie znajdują się obszary chronione, otrzymują wsparcie zależne od wielkości tych terenów oraz poziomu ograniczeń gospodarczych. W przypadku gdy jeden obszar jest objęty różnymi formami ochrony przyrody, do wyliczeń potrzeb ekologicznych przyjmowany jest obszar o najwyższej wadze.

Kwotę potrzeb ekologicznych danej jednostki samorządu terytorialnego oblicza się mnożąc, adekwatną dla danej kategorii jednostek samorządu terytorialnego, stawkę bazową za 1 ha powierzchni obszaru prawnie chronionego przez przeliczeniową powierzchnię obszarów prawnie chronionych.

Przeliczeniową powierzchnię obszarów prawnie chronionych, oblicza się jako sumę iloczynów powierzchni obszarów prawnie chronionych i wagi, przy czym waga wynosi w przypadku:

parków narodowych – 2;
rezerwatów przyrody – 1
parków krajobrazowych i obszarów chronionego krajobrazu, na terenie których ustanowiono przynajmniej pięć zakazów wybranych spośród zakazów z ustawy o ochronie przyrody (przypadek Parku Krajobrazowego Puszczy Rominckiej) – 0,3
obszarów Natura 2000 – 0,15

Stawka bazową za 1 ha powierzchni obszaru prawnie chronionego wynosi:

a) 310 zł – dla gmin i miast na prawach powiatu,
b) 70 zł – dla powiatów,
c) 35 zł – dla województw.

Gmina Dubeninki otrzymuje kwotę potrzeb okolicznych za następujące formy ochrony przyrody:

rezerwaty przyrody – waga 1
- rezerwat Czarcia Kępa (położony w granicach PK)
- rezerwat Struga Żytkiejmska (położony w granicach PK)
- rezerwat Boczki (położony w granicach PK)
- rezerwat Czerwona Struga (położony w granicach PK)
- Uroczysko Kramnik (położony poza granicami PK)
park krajobrazowy – waga 0,3
- Park Krajobrazowy Puszczy Rominckiej
obszary chronionego krajobrazu – waga 0,3
- Obszar Chronionego Krajobrazu Puszczy Rominckiej (otulina PK)
- Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Błędzianki (położony poza granicami PK)
obszary Natura 2000 – waga 0,15
- Obszar Natura 2000 Puszcza Romincka (położony w granicach PK)

Gmina Gołdap otrzymuje kwotę potrzeb okolicznych za następujące formy ochrony przyrody:

rezerwaty przyrody – waga 1
- rezerwat Mechacz Wielki (położony w granicach PK)
- rezerwat Czarnówko (położony w granicach PK)
park krajobrazowy – waga 0,3
- Park Krajobrazowy Puszczy Rominckiej
obszary chronionego krajobrazu – waga 0,3
- Obszar Chronionego Krajobrazu Puszczy Rominckiej (otulina PK)
- Obszar Chronionego Doliny Gołdapy i Węgorapy (położony poza granicami PK)
- Obszar Chronionego Krajobrazu Grabowo (położony poza granicami PK)
- Obszar Chronionego Krajobrazu Wzgórz Szeskich (położony poza granicami PK)
- Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Błędzianki (położony poza granicami PK)
obszary Natura 2000 – waga 0,15
- Obszar Natura 2000 Puszcza Romincka (położony w granicach PK)

PARK KRAJOBRAZOWY PUSZCZY ROMINCKIEJ

Park Krajobrazowy Puszczy Rominckiej utworzono 14 stycznia 1998 r. w celu zachowania cennych wartości przyrodniczych, krajobrazowych, historycznych i kulturowych. Położony jest na północno-wschodnim krańcu województwa warmińsko-mazurskiego, na terenie gmin Gołdap i Dubeninki.

Obejmuje powierzchnię 14 865,11 ha, w skład której wchodzi południowa część Puszczy Rominckiej (część północna znajduje się po stronie rosyjskiej) oraz otwarte tereny przyległe do puszczy. Północna granica Parku pokrywa się z granicą państwową, wschodni i południowy zasięg wyznacza dawne torowisko kolejowe, zaś zachodnią granicę wyznacza rzeka Jarka i zachodni brzeg jeziora Gołdap. Wokół Parku utworzona została również otulina, której powierzchnia wynosi 7695,69 ha. Lasy zajmują ok. 77% powierzchni parku. Największym jeziorem w Parku jest transgraniczne jezioro Gołdap (po polskiej stronie 149 ha).

Walory kulturowe

Na terenie Parku i jego otuliny do dziś zachowało się wiele elementów świadczących o przynależności tego obszaru w przeszłości do Prus Wschodnich. Największą atrakcją, z którą Puszcza Romincka bywa kojarzona, są mosty w Stańczykach, będące pozostałością po dawnej linii kolejowej. Nie są to jednak jedyne mosty, jakie można spotkać na dawnym torowisku. Mimo iż pozostałe budowle nie są tak pokaźnych rozmiarów to stanowią sporą atrakcję.

W otaczającym krajobrazie dostrzec także można, typowe dla architektury pruskiej, budynki z czerwonej cegły pokryte dachówką, liczne cmentarze ewangelickie, a także pałace i parki podworskie. W Puszczy Rominckiej natomiast odnaleźć można głazy Wilhelma, będące pamiątką po czasach cesarskich polowań.

Walory przyrodnicze

Park jest unikatowy pod względem przyrodniczym. Ponad 70% jego powierzchni zajmuje Puszcza Romincka, określana mianem Polskiej Tajgi. Torfowiska i bagienne lasy, w tym borealna świerczyna na torfie, nadają jej północnego charakteru.

Obszar Parku został włączony do Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 jako ostoja siedliskowa „Puszcza Romincka” (PLH280005).

Na terenie Parku Krajobrazowego Puszczy Rominckiej od 1973 r. utworzono sześć rezerwatów przyrody o łącznej powierzchni 798 ha, co stanowi 5,4% powierzchni Parku. Są to:

Boczki o powierzchni 108,70 ha, chroni różnorodność zbiorowisk charakterystycznych dla Puszczy Rominckiej;
Czarnówko o powierzchni 32,15 ha, obejmuje borealną świerczynę bagienną, bór sosnowy bagienny oraz torfowisko wysokie z zagrożonymi gatunkami roślin, tj. manna litewska Glyceria lithuanica – która w Puszczy Rominckiej ma jedno z dwóch stanowisk w Polsce;
Czerwona Struga o powierzchni 3,60 ha, chroni stanowisko pióropusznika strusiego, występującego głównie w górach, natomiast na terenach nizinnych niezwykle rzadko;
Dziki Kąt o powierzchni 35,79 ha, chroni naturalne drzewostany świerkowo-sosnowe;
Mechacz Wielki o powierzchni 146,72 ha, obejmuje bardzo dobrze wykształcony zespół torfowiskowy, gdzie dominuje rozległe torfowisko wysokie ze starymi skarłowaciałymi sosnami;
Struga Żytkiejmska o powierzchni 471,04 ha, obejmuje rozległą, podmokłą dolinę oraz otaczające ją lasy bagienne i bory mieszane.

W Puszczy Rominckiej, dzięki odpowiednim warunkom siedliskowym oraz wpływowi surowego klimatu o cechach kontynentalnych, występują rzadkie gatunki roślin i zwierząt oraz zbiorowiska charakterystyczne dla strefy borealnej. Miejscowo wykształciły się tu zbiorowiska świerczyny borealnej na torfie, torfowiska wysokie oraz źródliskowe. W puszczy występuje wiele cennych i rzadkich gatunków roślin, w tym: wierzba borówkolistna, brzoza niska, malina moroszka, wielosił błękitny, czy manna litewska, która ma tu jedno z dwóch stanowisk w Polsce.

Spośród chronionych i rzadkich gatunków ssaków występują: wilk, ryś, wydra, smużka, mopek. Z rzadkich gatunków ptaków: rybołów, orlik krzykliwy, bocian czarny, włochatka, sóweczka czy dzięcioł trójpalczasty. W Parku występują 4 gatunki gadów, między innymi żmija zygzakowata oraz 11 gatunków płazów, w tym gatunki „naturowe”: traszka grzebieniasta i kumak nizinny.

W puszczańskich rzekach żyją chronione gatunki ryb: różanka, głowacz białopłetwy i strzebla potokowa. Z cennych bezkręgowców występują m.in: niepylak mnemozyna, modraszek bagniczek, ponurek Schneidera, rzemlik, zgrzypik twardokrywka, łucznik.

OPINIA DYREKTORA PARKU KRAJOBRAZOWEGO PUSZCZY ROMINCKIEJ DOTYCZĄCA UTWORZENIA PARKU NARODOWEGO

Puszcza Romincka zasługuje na podwyższenie statusu ochronnego do parku narodowego.

Puszcza Romincka to wyjątkowy kompleks leśny w skali Mazur, Polski i Europy. Ma charakter borealny, skutkujący występowaniem specyficznych siedlisk oraz gatunków roślin i zwierząt.

Na uwagę zasługują torfowiska, jeziorko dystroficzne, liczne strumienie, mokradła, podmokłe łąki, ślady po dawnych osadach rozproszone wśród lasu.

Świat zwierząt i roślin jest bogaty, m.in. od 2021 roku bytuje tu wolne stado żubrów.

Warto jednak zastanowić się przede wszystkim nad społecznymi skutkami utworzenia parku narodowego, które wszędzie budzą wiele emocji i kontrowersji, prowadząc często do zaniechania idei tworzenia obszarów chronionych (przykład – Mazurski Park Narodowy).

W przypadku Puszczy Rominckiej negatywne skutki społeczne byłyby minimalne, znacznie więcej byłoby efektów pozytywnych. Cały teren planowanego parku narodowego znajduje się w granicach obszaru Natura 2000. Nie pojawiłyby się więc żadne dodatkowe ograniczenia dla produkcji rolnej i tworzenia nowej zabudowy. Ziemia rolników zyskałaby na wartości – zawsze się tak dzieje w parkach narodowych.

Przestałoby istnieć Nadleśnictwo Gołdap zatrudniające około 50 osób. Bezrobocie jednak by się nie zwiększyło, jako iż park narodowy zatrudniłby większą ilość pracowników. W Wigierskim Parku Narodowym – o podobnej powierzchni – pracuje ok. 100 osób.

Słychać czasem opinie, iż w wyniku powołania parku narodowego pracę straciliby robotnicy żyjący z prac zlecanych przez nadleśnictwo. Prawda jest taka, iż tych ludzi prawie nie ma – jest ich zaledwie kilku. Zakłady usług leśnych mają ogromne problemy ze znalezieniem pracowników.

Żytkiejmy – wieś, w której mieści się siedziba Parku Krajobrazowego Puszczy Rominckiej – boryka się z ogromnymi problemami demograficznymi. Młodzi ludzie w większości wyjechali, zostali emeryci. Mała liczba mieszkańców skutkuje zamknięciem ośrodka zdrowia, co stanowi ogromny problem właśnie dla starszych osób. Szkoła podstawowa funkcjonuje, ale uczy się w niej niewielu uczniów (ok. 50 w klasach 1-8, ok. 20 w oddziałach przedszkolnych i zerówce). Trudno oczekiwać jakiegoś rozwoju. Napływ młodych ludzi, którzy zostaliby zatrudnienie w parku narodowym, problemy te by rozwiązał.

Rozwój turystyki i konieczność budowy nowej infrastruktury spowodowałyby wzrost zatrudnienia. Wielu ludzi boi się o dostępność drewna opałowego. Obawy te nie są uzasadnione. Z uwagi na znaczne przekształcenia antropogeniczne drzewostanów przez kilkadziesiąt lat musiałyby być – w celu zbliżenia lasu do możliwie naturalnej formy i składu gatunkowego – prowadzone cięcia pielęgnacyjne i rębnie częściowe, gniazdowe, stopniowe oraz przerębowe. To właśnie w ich wyniku uzyskuje się najwięcej drewna opałowego.

Obawy budzą również ewentualne ograniczenia w dostępie do lasu – w tym zakazy zbierania owoców runa leśnego. W parku narodowym można jednak wyznaczyć obszary, w których taka aktywność będzie dozwolona.

Ewentualne powołanie parku narodowego musiałoby zostać poprzedzone szeregiem działań, które przekonałyby lokalną społecznością do tej idei. Stosunkowo niewielkie środki wyasygnowane z NFOŚiGW na przebudowę dróg, dokończenie budowy kanalizacji i wodociągów, termomodernizację budynków użyteczności publicznej i spółdzielni mieszkaniowych, doposażenie Ochotniczych Straży Pożarnych mogłyby stworzyć znakomity klimat.

Promocja idei powołania parku narodowego byłaby w Puszczy Rominckiej znacznie prostsza niż np. w Puszczy Boreckiej bądź Piskiej. Działania dotyczyłyby obszaru jedynie dwóch gmin: Gołdap i Dubeninki.

Aby dodatkowo przekonać samorządy do poparcia idei powołania parku narodowego warto byłoby na przykład przyjąć, iż dyrekcja parku mieściłaby się w Żytkiejmach, a w Gołdapi – w strefie sanatoryjnej – powstałoby centrum edukacyjno-informacyjne.

W województwie warmińsko-mazurskim nie ma żadnego parku narodowego. Jest to zaskakująca sytuacja, jako iż znajduje się tu wiele obszarów o wybitnych walorach przyrodniczych.

Z całą pewnością parku narodowego nie uda się powołać „z dnia na dzień”. Proces ten rozłożony musi być na kilka lat.

NASTĘPSTWA FUNKCJONOWANIA PARKU NARODOWEGO –

Poniżej przedstawiono fragmenty publikacji: „Wpływ parków narodowych na społeczności lokalne” oraz „Analiza społecznych i ekonomicznych uwarunkowań cennych przyrodniczo obszarów Pogórza Przemyskiego i Gór Słonnych”, w których przenalizowano wpływ parków narodowych na regiony w których działają.

„Park narodowy chroniąc, a jednocześnie promując cenne walory przyrodnicze, prowadząc działalność edukacyjną, inwestując w infrastrukturę turystyczną sprzyja rozwojowi turystyki przyjazdowej. Wydatki turystów trafiają do lokalnej gospodarki bezpośrednio − poprzez zakup dóbr i usług od mieszkańców i miejscowych podmiotów gospodarczych oraz pośrednio − poprzez budżet parku (do którego trafiają wpływy ze sprzedaży biletów wstępu, wydawnictw, opłat za zajęcia edukacyjne prowadzone przez pracowników itp.) i budżet państwa (do którego odprowadzane są podatki dochodowe od osób fizycznych i prawnych; część z nich przekazywana jest następnie do budżetów gmin). Turyści przyjeżdżający do parków narodowych wpływają na rozwój sektora transportowego, obiektów noclegowych, gastronomicznych, handlowych, działalności usługowej (np. usług przewodnickich), rzemiosła”.[2]

„Jak wskazują Mika i in., lata 2010–2012 przyniosły istotne zmiany w funkcjonowaniu parków narodowych i mogą one w tej chwili prowadzić samodzielną gospodarkę w ramach reguł rynkowych, a co za tym idzie – kształtować relacje z lokalnymi podmiotami działającymi na rynku.

Park narodowy – zyskując osobowość prawną – może przekształcić się w ważnego interesariusza, który poprzez wielofunkcyjny model działania z akcentem położonym na realizację funkcji społecznych staje przed nowymi wyzwaniami, niezwiązanymi bezpośrednio z ochroną przyrody. Przyjmując realistyczne założenia, dobrze funkcjonujący park narodowy zawsze stanowi pewną formę ograniczenia lokalnego rozwoju, ponieważ ma zaspokajać społeczną potrzebę istnienia dzikiej przyrody i blokować te kierunki rozwoju, które nie dadzą się z nią pogodzić. Jednocześnie park narodowy może być jednak sojusznikiem lokalnych społeczności w poszukiwaniu dróg zrównoważonego rozwoju.

W przypadku utworzenia Turnickiego Parku Narodowego Park ten musiałby wziąć na siebie istotną część odpowiedzialności za lokalny rozwój, co jest już spotykane w wielu miejscach na świecie, aczkolwiek byłoby ewenementem w skali krajowej. Czynnikiem sprzyjającym takiemu oddziaływaniu parku narodowego jest fakt, iż – podobnie jak w tej chwili istniejące nadleśnictwo – wywołuje on szereg efektów ekonomicznych dla lokalnej gospodarki. Należą do nich tzw. efekty zaopatrzeniowe, zatrudnieniowe, fiskalne oraz „produkcyjne”, a są związane z dostarczaniem towarów i usług dla parku, zatrudnieniem miejscowej ludności, zasileniem budżetów jednostek samorządowych w ramach zobowiązań fiskalnych oraz szeroko rozumianą działalnością produkcyjną parku. Odpowiednio prowadzona polityka parku, a także prawdopodobnie dalsze korzystne zmiany w prawie (np. zwiększenie przepływów fiskalnych do gmin, odpowiednie kompensacje dla mieszkańców gmin znajdujących się w granicach parków za dostarczanie usług ekosystemowych) mogą spowodować, iż park narodowy stanie się kołem zamachowym lokalnej przedsiębiorczości i będzie inspirować jego mieszkańców do kreatywnego rozwoju.

Przywołana w badaniach prezentowanych w niniejszym opracowaniu koncepcja usług ekosystemowych wraz z rozpoczęciem jej praktycznego zastosowania zapoczątkowała trwającą do dzisiaj dyskusję na temat, jak należy postrzegać relacje człowieka i otaczającej go przyrody. Dyskusja ta zaczyna się od nakreślenia prostej metafory ekosystemów dostarczających ludziom usługi (korzyści). Następnie można w coraz większym stopniu dostrzegać zwrotne zależności między społecznościami a ekosystemami, stopniowo uwzględniając również pojęcie moralnej odpowiedzialności człowieka za stan przyrody, która w swej istocie sięga jeszcze prac Aldo Leopolda (ang. land ethic).

Równolegle istnieją również koncepcje określające połączenie człowieka z przyrodą jako „sieć życia” lub też „społeczność ekokulturową” , w której człowiek zachowuje kontakt ze światem ożywionym poprzez przywiązanie do ziemi, rodzinę, przodków oraz wartości duchowe. Niezależnie od tego jaką metaforę wybierze się do opisu rzeczywistości, park narodowy poprzez rozmach swojego oddziaływania jawi się wraz ze swoim otoczeniem jako system społeczno-ekologiczny, który uwzględnia wielostronne interakcje człowieka i przyrody opierające się na kapitale ludzkim, technicznym, społecznym i przyrodniczym.

Planowanie wielkopowierzchniowego obszaru chronionego w randze parku narodowego jest dużym wyzwaniem, ponieważ wymaga nie tylko przygotowania odpowiednich planów i strategii ochrony przyrody, ale także dlatego, iż projektuje się podmiot w dużej mierze determinujący lokalne życie społeczno-gospodarcze.”[3]

[1] wyrok WSA w Warszawie z 12.12.2018 r., VII SA/Wa 836/18

[2]Zawlińska B. „Wpływa parków narodowych na społeczności lokalne” [w] „Społeczno-ekonomiczne i prawne aspekty zrównoważonego zarządzania parkami narodowymi”; Sucha Beskidzka, 2020, s. 120-145

[3] Analiza społecznych i ekonomicznych uwarunkowań cennych przyrodniczo obszarów Pogórza Przemyskiego i Gór Słonnych, zespół redakcyjny: Mariusz Daniel Boćkowski, Małgorzata Pociask, Radosław Michalski, Fundacja Dziedzictwo Przyrodnicze, 2020

Pytania i odpowiedzi:

15362-park-narodowy-q-and-a-gov

Idź do oryginalnego materiału