Osiedle „Przyjaźń” zostało wypisane do rejestru zabytków [ZOBACZ]

Zdjęcie: Osiedle Przyjaźń (autor: Adrian Grycuk, CC BY-SA 3.0 PL, via Wikimedia Commons)

Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków zaznaczył, iż historyczny zespół budowlany Osiedla „Przyjaźń” stanowi przykład kompleksowo zaprojektowanego samowystarczalnego osiedla mieszkaniowego o spójnej i jednorodnej pod względem kompozycyjnym zabudowie, tworzącego powiązaną przestrzennie grupę budynków.

Osiedle „Przyjaźń” wzniesione na terenie dawnej wsi Jelonki, włączonej w granice Warszawy w 1951 r., związane jest z budową Pałacu Kultury i Nauki. Jego nazwa stanowiła nawiązanie do propagandowego hasła głoszącego przyjaźń polsko-radziecką i państw związkowych ZSRR.

Umowa podpisana pomiędzy Rządem Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich i Rządem Rzeczypospolitej Polskiej (1952) zakładała m.in. zapewnienie zakwaterowania dla pochodzących z ZSRR inżynierów i robotników wykonujących prace budowlane przy pałacu. Poprzedziły ją prowadzone od połowy 1951 r. ustalenia, w czasie których jako lokalizację dla osiedla wskazano oddalone od centrum miasta Jelonki.

Zgodnie z pierwotną koncepcją zakładano budowę 280 domów modułowych w 3 typach oraz zaplecza socjalno-kulturalnego.

Projekt osiedla na Jelonkach powstał w 1951 r. w biurze architektonicznym Miastoprojekt Stolica, najprawdopodobniej pod kierunkiem Kazimierza Piechotki. Ostateczna koncepcja przewidywała zakwaterowanie na terenie osiedla robotników w domach hotelowych oraz kadry inżynieryjno-technicznej w domach jednorodzinnych. Pierwsze domy oddano do użytku w połowie 1952 r.

Na terenie osiedla wybudowano łącznie 85 pawilonów hotelowych, część z przeznaczeniem na funkcje administracyjne i użytkowe, 85 domów jednorodzinnych, ambulatorium, kino, klub, stołówkę, łaźnię, zakład fryzjerski, sklep, posterunek straży pożarnej, kotłownię oraz budynki techniczne (m.in. przepompownia, stacje transformatorowe).

Większość budynków wzniesiono w konstrukcji drewnianej na murowanych fundamentach, nieliczne były murowane. W 1955 r., po ukończeniu Pałacu Kultury i Nauki nastąpiło oficjalne przekazanie gmachu oraz osiedla mieszkaniowego na Jelonkach stronie polskiej.

Zabudowania osiedla przeszły pod zarząd Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego, które przekazało je na warszawskich uczelni wyższych. Domy jednorodzinne przeznaczono na budynki wielorodzinne dla pracowników naukowych i administratorów osiedla, budynki hotelowe przekształcono na akademiki, część na domy wielorodzinne. W 1977 r., w związku z przebudową drogi wyburzono 8 budynków jednorodzinnych oraz 3 pawilony hotelowe wzdłuż ul. Powstańców Śląskich.

W związku z planami budowy nowych akademików drewniana zabudowa w północno-zachodniej części osiedla przed 1987 r. została rozebrana (19 pawilonów hotelowych), na miejscu części z nich w latach 90. XX w. wzniesiono ratusz dzielnicy Bemowo oraz 3 murowane akademiki. Większość budynków wykorzystywana jest do czasów współczesnych jako domy jedno- i wielorodzinne. Zamknięto część budynków o funkcji kulturalno-społecznej (klub, kino), część została przekształcona i przeznaczona na wynajem (m.in. łaźnia).

„Dokonywane na przestrzeni lat przekształcenia jedynie w niewielkim stopniu ingerowały w strukturę zabudowy, zachowując jej unikalny charakter, relacje przestrzenne, bryły i gabaryty. Istotną cechą przedmiotowego zespołu budowlanego jest więc jego spójny charakter, który wyróżnia się w zabudowie Warszawy swoją niepowtarzalną w skali regionu stylistyką i formą architektoniczną” - wyjaśnił mazowiecki konserwator.