1 miesiąc temu
Gotowości obronnej musi towarzyszyć zorientowana na wartości, przejrzysta i inkluzywna komunikacja, aby zapewnić obywatelom zrozumienie konieczności dokonania pilnych, ale też korzystnych dla nich samych, inwestycji. Takie wnioski z raportu i zamkniętych spotkań na temat sposobów, w jaki kraje Europy Środkowo-Wschodniej mogą przygotować się na obecne zagrożenia bezpieczeństwa.
Ponieważ Europa Środkowa musi poradzić sobie z niskim poziomem zaufania społecznego, podziałami, problemami z nastrojami antywojennymi i niedoborem zasobów, rośnie zapotrzebowanie na nie-polaryzujące, praktyczne rozwiązania zwiększające odporność. Nasze zamknięte spotkania ekspertów, odbywające się w całym regionie, podkreśliły praktyczne sposoby wspierania solidarności, zwiększania gotowości i przeciwdziałania wrogim wpływom.
W odpowiedzi na chroniczne niedoinwestowanie i rosnące zagrożenie ze strony Rosji, przewodnicząca Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen ogłosiła obronność najwyższym priorytetem, z ambitnymi planami „Europejskiej Unii Obronnej” w celu stworzenia jednolitego rynku obrony.
Von der Leyen mianowała również pierwszego w historii komisarza UE ds. obrony i przestrzeni kosmicznej – byłego premiera LItwy Andriusa Kubiliusa, który objął urząd 1 grudnia. Kubilius już teraz wzbudza zainteresowanie swoją propozycją przeznaczenia około 100 miliardów euro na obronność w kolejnym siedmioletnim budżecie UE.
Nominacja ta oznacza konkretny krok w kierunku uwzględnienia kwestii obronności w polityce UE. Aby ukierunkować to nowe podejście, von der Leyen zobowiązała się, iż Komisja przedstawi białą księgę na temat przyszłości europejskiej obronności w ciągu pierwszych 100 dni od objęcia urzędu. Biała księga ma odnieść się do kluczowych kwestii, w tym zdolności sektora obronnego, konkurencyjności przemysłu i potrzeb inwestycyjnych. Określi również ogólną strategię integracji obronnej UE, nakreślając inicjatywy takie jak europejska tarcza powietrzna, ściślejsza kooperacja UE-NATO, bardziej efektywne wydatki na obronę przez państwa członkowskie UE, zmniejszenie zewnętrznych zależności w zamówieniach obronnych i zwiększenie współpracy wewnątrz UE w zakresie przemysłu, innowacji, zamówień i produkcji.
W podejściu tym brakuje jednak komunikacji zorientowanej na obywateli oraz elementu edukacji obywatelskiej, które mają najważniejsze znaczenie dla budowania zaufania publicznego do wysiłków UE w dziedzinie obronności. Skupieniu się na gotowości wojskowej musi towarzyszyć zorientowana na wartości, przejrzysta i inkluzywna komunikacja, aby zapewnić obywatelom zrozumienie konieczności dokonania pilnych inwestycji.
Wyzwania te były w zeszłym miesiącu przedmiotem zamkniętych dyskusji z ponad 30 ekspertami i politykami z Czech, Słowacji i Węgier w ramach naszego najnowszego policy brief na temat gotowości obronnej w Europie Środkowej. Konsultacje dały wgląd we wspólne wyzwania i strategie, proponując rozwiązania, które uwzględniają odporność społeczną w propozycjach obronnych UE.
Stan gotowości społeczeństw Europy Środkowo-Wschodniej
Punktem wyjścia dla tych dyskusji była ocena poziomu zrozumienia odpowiedzialności, solidarności, odporności i postaw wobec uniwersalnych wartości oraz mobilizacji społeczeństw w obliczu zwiększonych zagrożeń bezpieczeństwa, w tym ryzyka wojny i znacznej ingerencji Kremla.
Kwestie te są zbieżne z szerszym uznaniem Europy Środkowo-Wschodniej za wyłaniający się środek ciężkości europejskiego bezpieczeństwa, nie tylko ze względu na jej położenie geograficzne, ale także silne zaangażowanie w NATO. Powiązanie zasad NATO i wartości UE ma istotne znaczenie dla państw Europy Środkowo-Wschodniej, co zostało omówione podczas sesji foresightowych na Europe Future Forum w Warszawie jesienią tego roku.
W naszym raporcie zaproponowaliśmy kilka rozwiązań mających na celu zwiększenie gotowości, w tym przeprowadzenie audytów zasobów i usług, miękkie narzędzia komunikacji oraz potencjalne przywrócenie poboru do wojska – określane jako „nuklearna” opcja rozwiązania problemu niedoboru personelu wojskowego gotowego do reagowania na obecne zagrożenie militarne ze strony Kremla. Jednak, jak wynika z debaty przeprowadzonej na Uczelni Łazarskiego, niektórzy młodzi ludzie postrzegają służbę wojskową w Polsce jako nieatrakcyjną, zwłaszcza gdy koliduje ona z osobistymi celami.
Co więcej, wydaje się, iż nastroje społeczne zmieniają się na niekorzyść obowiązkowej służby wojskowej. W Europie Środkowo-Wschodniej stosunek do poboru waha się od 46% gotowości do służby wojskowej w Polsce, do 30% w Bułgarii, a na Węgrzech odnotowano gwałtowny wzrost odsetka osób niechętnych służbie wojskowej – z 45% w 2022 roku do 63% w 2024. Niedawny sondaż Gallupa stawia Austrię i Niemcy na szczycie listy państw najmniej chętnych do podjęcia działań obronnych (odpowiednio 62% i 57%). Istnieje jednak pozytywna korelacja między poborem do wojska a gotowością do walki, choć niektóre źródła zauważają, iż obowiązkowa służba wiąże się z potencjalnym sprzeciwem społecznym.
Współpraca regionalna i komunikacja strategiczna
Dyskusje podkreśliły potrzebę współpracy regionalnej w ramach NATO oraz za pośrednictwem Bukaresztańskiej Dziewiątki i inicjatyw współpracy nordyckiej w zakresie przygotowań do scenariuszy konfliktów o wysokiej intensywności. Eksperci podkreślili w tym kontekście, iż środkowoeuropejskie państwa członkowskie UE muszą pilnie wzmocnić swoją odporność.
Dyskusje potwierdziły pilną potrzebę wzmocnienia odporności państw Europy Środkowej. Te stosunkowo małe kraje, które odzyskały niepodległość na początku lat 90-tych, stoją w obliczu bezpośrednich zagrożeń, jednocześnie zmagając się z budowaniem demokracji i ograniczonymi zasobami – zarówno finansowymi, ludzkimi, jak i w zakresie wpływów międzynarodowych.
Dyskusje potwierdziły, iż wszystkie kraje Grupy Wyszehradzkiej borykają się z podobnymi problemami:
- Niski poziom zaangażowania obywatelskiego i edukacji.
- Średnie lub niskie zaufanie do instytucji, choć armia pozostaje najbardziej zaufaną instytucją we wszystkich krajach.
- Głównie pacyfistyczne podejście, przy czym zmiana pokoleniowa nie zmieniła jeszcze perspektywy historycznej.
W związku z powyższym, komunikacja strategiczna stała się priorytetem. Eksperci podkreślali znaczenie kształtowania inicjatyw obronnych UE w celu podkreślenia wspólnych wartości UE-NATO, wiarygodności instytucjonalnej i zaufania publicznego. Praktyczne kampanie typu „jak to działa”, pokazujące codzienne znaczenie i korzyści płynące z inicjatyw obronnych, zostały podane jako sposób na zaangażowanie obywateli. Jak trafnie ujął to jeden z uczestników: „Nie powinniśmy straszyć [naszych społeczeństw] debatą w formule na TAK NIE”.
Aby dotrzeć do szerszej publiczności, zainteresowane strony zaleciły strategiczne kampanie komunikacyjne koncentrujące się na wymiernych korzyściach, które rezonują ze społeczeństwem, takich jak wzrost gospodarczy, gotowość obronna i odporność społeczna. Podczas gdy istniało wyraźne wezwanie do działania, eksperci zalecali stopniowe, przemyślane podejście do komunikacji, aby uniknąć wykorzystania przez zagraniczne złośliwe siły, nacjonalistów lub frakcje antyunijne.
Propozycje kładły nacisk na komunikaty zorientowane na rozwój, w tym wzrost gospodarczy, rozwój przemysłu dzięki produkcji wojskowej i budowanie rezerw poprzez wykorzystanie istniejących już struktur, takich jak straż pożarna i policja. Dodatkowe sugestie obejmowały angażowanie rezerwistów w służbę społeczną, promowanie „hybrydowych” możliwości kariery wojskowej zarówno dla mężczyzn, jak i kobiet oraz angażowanie małych firm i przedsiębiorców w inicjatywy obronne.
Propozycja tworzenia rezerw z istniejących służb, takich jak policja i straż pożarna, może jednak zaszkodzić spójności społecznej. Dane z innych krajów, na przykład militaryzacja policji w Stanach Zjednoczonych, sugerują, iż takie działania mogą podważyć zaufanie społeczne do tych instytucji, zamiast je wzmocnić.
Ponadto, ponieważ wiele państw Grupy Wyszehradzkiej już teraz boryka się z niedoborem kadr, służby te muszą najpierw zostać wzmocnione poprzez finansowanie nowej rekrutacji i poprawę warunków pracy, aby stać się faktycznym źródłem rezerwistów. Na przykład niedobór funkcjonariuszy policji w Polsce i skargi na niskie płace stały się już impulsem do protestów, budząc obawy co do rozsądnego kierowania zasobów i potencjalnego narażania bezpieczeństwa publicznego poprzez wykorzystanie już i tak nadwyrężonych służb.
Zaangażowanie organizacji społeczeństwa obywatelskiego zostało podkreślone, jako najważniejsze w procesie budowania zaufania i odporności, a także w informowaniu o takich inicjatywach. Pojawiły się jednak obawy dotyczące systematycznego osłabiania społeczeństwa obywatelskiego na Węgrzech w ciągu ostatniej dekady oraz nowego rządu Słowacji, który podjął kroki mogące ograniczyć działalność organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Wydarzenia te mogą utrudnić wspieranie poczucia współodpowiedzialności lub współpracy w budowaniu odporności. Istnieje ryzyko, iż zamiast tego może to prowadzić do bardziej nacjonalistycznego i transakcyjnego podejścia do kwestii odporności, które może zostać wykorzystane przez grupy ekstremistyczne.
Zarówno polityka, jak i komunikacja muszą być budowane ostrożnie, aby niechcący nie zwiększać polaryzacji lub nie podsycać antydemokratycznych nastrojów.
Dostosowania finansowe i strukturalne
Przywrócenie poboru i finansowania wojska wymagałoby znacznych dostosowań strukturalnych. Obejmuje to inicjowanie zaangażowanej debaty publicznej, wdrażanie programów edukacyjnych i przygotowawczych oraz uchwalanie kosztownych nowych przepisów i audytów.
Konieczne byłyby również zmiany w budżecie. Niektórzy eksperci zaproponowali przekierowanie funduszy spójności UE na projekty infrastrukturalne i badawczo-rozwojowe o podwójnym przeznaczeniu, aby zrównoważyć rozwój w czasie pokoju z gotowością wojenną. Budzi to jednak obawy o pogłębianie się dysproporcji gospodarczych i może napotkać opór ze strony państw członkowskich obawiających się, iż wydatki na obronność przyćmią środki przeznaczone na świadczenia socjalne i opiekę zdrowotną.
Rola UE w regionalnej integracji obronnej?
Podczas gdy kwestie wojskowe i bezpieczeństwa stanowią priorytety krajowe lub są często kształtowane przez strategie NATO, są one rzadko poruszane przez przywódców UE. Jednak utworzenie nowego stanowiska komisarza, który dzieli obowiązki z Wysokim Przedstawicielem i komisarzem ds. konkurencyjności, jest konkretnym krokiem naprzód.
Dzięki Andriusowi Kubiliusowi, nowemu komisarzowi ds. obrony i doświadczonemu politykowi z Europy Środkowo-Wschodniej, UE ma szansę wykorzystać niektóre z naszych pomysłów, aby przekonać obywateli o konieczności wydatków na obronność i ich zaangażowanie w budowanie odporności i potencjału wojskowego.
Takie podejście może pomóc w stworzeniu solidnego, spójnego systemu zakorzenionego we wspólnych wartościach i wspólnocie, w którym państwa UE nie są tylko obserwatorami, ale aktywnymi uczestnikami. Ostatecznie wybory wygrywa się nie samą retoryką bezpieczeństwa, ale koncentrując się na dobrobycie społecznym i gospodarczym.
_
Photo by Dario Daniel Silva on Unsplash
_
Tekst ukazał się w języku angielskim 12 grudnia 2024 na Visegrad Insight.
Jest to jeden z trzyczęściowej serii artykułów analizującej, w jaki sposób Europa Środkowo-Wschodnia może wzmocnić zaufanie obywatelskie, odporność demokratyczną i gotowość wojskową w obliczu rosnących wyzwań w zakresie bezpieczeństwa i ingerencji zagranicznej. Seria ta opiera się na spostrzeżeniach z zamkniętych spotkań ekspertów zorganizowanych przez Visegrad Insight w połowie listopada w stolicach państw Grupy Wyszehradzkiej, które zgromadziły decydentów, liderów społeczeństwa obywatelskiego i przedstawicieli mediów w celu omówienia strategii ochrony demokracji.
Aby dowiedzieć się więcej, zobacz: Kształtowanie debaty: Jak zabezpieczyć nasze demokracje przed złośliwą ingerencją
_
Magda Jakubowska – wiceprezes Fundacji Res Publica. Współtworzy liczne działania i projekty Fundacji zwiększające świadomość Polek i Polaków oraz ogółu społeczeństwa państw Europy Środkowej na temat wartości demokratycznych i znaczenia zapewnienia bezpieczeństwa demokratycznego. Działa na rzecz wzmocnienia pozycji kobiet w sferze publicznej.
