NIK o gospodarowaniu nieruchomościami przez publiczne uczelnie w woj. lubelskim

Gospodarowanie nieruchomościami przez skontrolowane uczelnie nie zawsze przebiegało prawidłowo. Nieprawidłowości polegały m.in. na niepodejmowaniu działań w sprawie egzekwowania odszkodowań za wywłaszczone nieruchomości, sprzedaży gruntu, do którego części nie posiadano prawa własności, rocznym opóźnieniu w wystawianiu faktur tytułem czynszu dzierżawnego czy niezgodnym ze stanem faktycznym i prawnym wykazywaniu danych w deklaracjach na podatek od nieruchomości. Ponadto uczelnie nieterminowo ujmowały w księgach rachunkowych zmiany dotyczące stanu prawnego nieruchomości, w wyniku czego wykazywały nieprawidłową wartość aktywów trwałych w sprawozdaniach finansowych. W szczególności jednak NIK zwraca uwagę na zaniechanie działań zmierzających do optymalizacji opłat za usługi dystrybucji energii elektrycznej przez Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, co skutkowało niegospodarnym ponoszeniem wydatków w kwocie co najmniej 1,3 mln zł na dystrybucję energii w kolejnych latach.

Zachodzące w ostatnich latach zmiany liczebności studentów oraz w sposobie finansowania działalności państwowych uczelni wyższych wywierają wpływ na racjonalne gospodarowanie majątkiem pozostającym w ich zarządzie. Dodatkowo pandemia COVID-19 i związana z nią zmiana formy kształcenia na częściowo zdalną, spowodowała iż zarówno baza dydaktyczno-naukowa uczelni wyższych, jak i baza socjalna były w dłuższym okresie czasu w znacznym stopniu niewykorzystywane. Jednocześnie wskazać należy, iż uczelnie regularnie ponoszą wysokie koszty remontów i modernizacji starszych budynków, a z drugiej strony przeznaczają istotne nakłady inwestycyjne na budowę nowych obiektów dydaktyczno-naukowych. Również w celu poprawy sytuacji finansowej uczelnie podejmują decyzje o wyprzedaży majątku znajdującego się w ich zarządzie.

Głównym celem kontroli pn. Gospodarowanie nieruchomościami przez publiczne uczelnie w województwie lubelskim było sprawdzenie, czy uczelnie prawidłowo i rzetelnie nabywały, zbywały oraz udostępniały nieruchomości, efektywnie wykorzystywały bazę dydaktyczno-naukową oraz rzetelnie wypełniały obowiązki w obszarze utrzymania obiektów budowlanych w należytym stanie. W kontroli zbadano w szczególności prawidłowość gospodarowania mieniem w zakresie kupna, sprzedaży i oddawania nieruchomości w najem, dzierżawę i użyczenie oraz dochodzenia należności z tego tytułu. Kontrolerzy sprawdzali również stopień wykorzystywania zarządzanych obiektów do celów dydaktyczno-badawczych, optymalizację kosztów utrzymania nieruchomości, w tym zużycia energii elektrycznej i dystrybucji, a także prawidłowość prowadzenia kontroli okresowych i przeglądów obiektów budowlanych.

Kontrolą objęto dwie jednostki: Uniwersytet Marii Curie – Skłodowskiej w Lublinie (UMCS) oraz Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie (UP). Badania kontrolne dotyczyły lat 2020-2024.

Najważniejsze ustalenia kontroli

Skontrolowane jednostki co do zasady prawidłowo dokonywały sprzedaży i zakupu nieruchomości oraz oddawały je w najem lub dzierżawę. Zbywanie i nabywanie nieruchomości było celowe. Zapewniono aktualność wycen, a uzyskane ceny nie odbiegały od określonych w operatach szacunkowych. Prawidłowo również dochodzono należności z tytułu gospodarowania mieniem. W obszarze tym stwierdzono jednak liczne nieprawidłowości, które w ocenie NIK świadczą o niewystarczająco skutecznym nadzorze i słabościach kontroli zarządczej, w szczególności w zakresie koordynowania oraz egzekwowania prawidłowego obiegu dokumentów. Prowadzono analizy kosztów utrzymania bazy naukowo-dydaktycznej, w tym głównie z podziałem na koszty generowane przez poszczególne jednostki organizacyjne uczelni. Istotne nieprawidłowości dotyczyły jednak, w przypadku UP, braku działań zmierzających do optymalizacji opłat za usługi dystrybucji energii elektrycznej. Uczelnie dysponowały rzetelnymi danymi dotyczącymi stanu technicznego obiektów budowalnych oraz na bieżąco identyfikowały potrzeby remontowe, nie zawsze jednak przeprowadzały kontrole okresowe oraz przeglądy obiektów budowlanych.

Nabywanie, zbywanie i użyczanie nieruchomości

W toku kontroli zbadano osiem postępowań dotyczących sprzedaży nieruchomości, tj. transakcje o łącznej wartości blisko 45 mln zł oraz trzy przypadki kupna nieruchomości za łączną kwotę 119,6 tys. zł. Skontrolowano również dokumentację dotyczącą 22 umów najmu i dzierżawy oraz windykacji zaległości w wysokości blisko 7,2 mln zł wobec 19 dłużników. Najistotniejsze nieprawidłowości dotyczyły:

• sprzedaży działki, która wcześniej została podzielona i do jej części uczelnia nie posiadała już praw własności;
• bezczynności w sprawie egzekwowania odszkodowania za wywłaszczone nieruchomości o wartości oszacowanej na blisko 1,87 mln zł;
• niezgodnym ze stanem faktycznym i prawnym wykazywaniu danych dotyczących nieruchomości w deklaracjach na podatek od nieruchomości;
• nieterminowego ujęcia w księgach rachunkowych uczelni zbycia dziewięciu działek o łącznej wartości 846,3 tys. zł i zawyżenia wartości aktywów trwałych w sprawozdaniach finansowych (UMCS) oraz ponadrocznego opóźnienia w wystawieniu faktury tytułem czynszu dzierżawnego na kwotę 52,3 tys. zł;
• niewykazania do podatku od nieruchomości powierzchni gruntu wydzierżawianego do prowadzenia działalności gospodarczej, skutkującego zaniżeniem kwoty należnego podatku o 4,6 tys. zł;
• nieterminowego ujęcia w ewidencji księgowej transakcji zamiany nieruchomości gruntowych, co skutkowało zaniżeniem stanu aktywów w sprawozdaniu finansowym (UP).

Utrzymanie i wykorzystanie nieruchomości

Zaniechanie działań zmierzających do optymalizacji opłat za usługi dystrybucji energii elektrycznej w Uniwersytecie Przyrodniczym w Lublinie, pomimo wniosków sformułowanych przez NIK po kontroli nr P/19/083 Optymalizacja kosztów energii elektrycznej w jednostkach sektora finansów publicznych, to główna nieprawidłowość dotycząca utrzymania nieruchomości.

Izba badała w jaki sposób uczelnie zrealizowały wnioski pokontrolne skierowane do UMCS i UP po kontroli dotyczącej optymalizacji kosztów energii elektrycznej w jednostkach sektora finansów publicznych przeprowadzonej w 2020 r. Największe zastrzeżenia NIK dotyczyły niepodjęcia skutecznych działań w celu ograniczenia wydatków UP ponoszonych na usługi dystrybucji energii elektrycznej, pomimo ustaleń wcześniejszej kontroli NIK, w ramach której stwierdzono szereg nieprawidłowości w tym zakresie. NIK zwraca uwagę, iż powyższe zaniechania kanclerza, bezpośrednio odpowiedzialnego za administrację i gospodarkę uczelni, a także niewystarczający nadzór Rektora nad prowadzeniem finansowej gospodarki UP, doprowadziły do niegospodarnego ponoszenia wydatków na dystrybucję energii w kolejnych latach. Realizacja wniosków pokontrolnych sformułowanych przez NIK w 2020 r. mogła przynieść w latach 2020-2024 oszczędności w ponoszonych opłatach za dystrybucję energii elektrycznej w szacowanej kwocie co najmniej 1,8 mln zł.

UMCS podjął skuteczne działania w celu ograniczenia opłat za usługi dystrybucji energii elektrycznej, a tym samym zrealizował sformułowane przez NIK wnioski, co pozwoliło na obniżenie opłaty dystrybucyjnej zmiennej o ponad 1,28 mln zł brutto.

Inne stwierdzone nieprawidłowości polegały m.in. na:

• niewykonywaniu przeglądów wentylacyjnych, drożności przewodów kominowych oraz stanu technicznego urządzeń i instalacji gazowych (UMCS i UP);
• niewykonywaniu przeglądów w zakresie badania instalacji elektrycznej i piorunochronnej (UP);
• nieprzeprowadzaniu rocznych kontroli okresowych obiektów budowlanych (UP).

W ocenie NIK, powyższe nieprawidłowości świadczą o niewystarczającym nadzorze nad bieżącym utrzymaniem obiektów budowlanych w skontrolowanych jednostkach.

Realizacja wyników kontroli

NIK skierowała dwa zawiadomienia do Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego w Lublinie w związku uzasadnionym podejrzeniem popełnienia wykroczenia wypełniającego dyspozycję art. 93 pkt 8 ustawy Prawo budowlane, tj. nie dopełnienia obowiązku poddawania kontroli okresowej zarządzanych obiektów budowlanych. Analizowany pod kątem dalszych działań jest materiał dowodowy z kontroli przeprowadzonej w Uniwersytecie Przyrodniczym w Lublinie dotyczący wyrządzenia szkody polegającej na niedopełnieniu obowiązków odnośnie zaniechania działań zmierzających do optymalizacji opłat za usługi dystrybucji energii elektrycznej. Po kontroli sformułowano 14 wniosków pokontrolnych (7 z nich dotychczas zostało zrealizowanych).