4 godzin temu
W miniony piątek polski parlament podjął historyczną decyzję, uchwalając nową ustawę o rynku pracy i służbach zatrudnienia, która zastąpi dotychczasowe regulacje funkcjonujące od dwóch dekad. Ten przełomowy akt prawny przynosi kompleksową modernizację systemu wsparcia osób bezrobotnych oraz instytucji odpowiedzialnych za politykę zatrudnienia w naszym kraju.
Fot. Obraz zaprojektowany przez Warszawa w Pigułce wygenerowany w DALL·E 3.
Nowe przepisy wprowadzają szereg istotnych zmian, wśród których kluczową rolę odgrywają wyższe zasiłki dla bezrobotnych, ułatwienia w podnoszeniu kwalifikacji zawodowych oraz dedykowane programy dla osób znajdujących się w szczególnej sytuacji na rynku pracy – seniorów po 50. roku życia oraz młodych do 30. roku życia.
Dotychczasowa ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, obowiązująca od 2004 roku, mimo licznych nowelizacji nie odpowiadała już w pełni na współczesne wyzwania dynamicznie zmieniającego się rynku pracy. Nowe przepisy mają na celu dostosowanie polityki zatrudnienia do obecnych realiów ekonomicznych, społecznych i demograficznych, z jakimi mierzy się polska gospodarka w trzeciej dekadzie XXI wieku.
Jedną z najistotniejszych zmian wprowadzonych przez nową ustawę jest reforma systemu zasiłków dla bezrobotnych. Dotychczasowe przepisy przewidywały zróżnicowanie wysokości zasiłku w zależności od stażu pracy – osoby ze stażem krótszym niż 5 lat otrzymywały jedynie 80 procent podstawowej kwoty świadczenia. Ta dyskryminująca zasada została zniesiona, co oznacza, iż wszyscy bezrobotni, niezależnie od długości wcześniejszego zatrudnienia, będą uprawnieni do zasiłku w pełnej wysokości. Eksperci rynku pracy podkreślają, iż zmiana ta jest szczególnie korzystna dla młodych osób, które dopiero rozpoczynają swoją karierę zawodową i nie zdążyły jeszcze zgromadzić wymaganego stażu.
Reforma wprowadza również istotne ułatwienia proceduralne dla osób poszukujących pracy. Dotychczasowy wymóg rejestracji w urzędzie pracy adekwatnym ze względu na miejsce zameldowania był często krytykowany jako przestarzały i nieprzystający do realiów mobilności współczesnego społeczeństwa. Nowe przepisy umożliwiają bezrobotnym rejestrację w urzędzie adekwatnym dla faktycznego miejsca zamieszkania, co ma szczególne znaczenie dla osób wynajmujących mieszkania czy tymczasowo przebywających w innej lokalizacji niż ich oficjalny adres zameldowania. Ta pozornie drobna zmiana może znacząco ułatwić dostęp do systemu wsparcia dla bezrobotnych, eliminując zbędne bariery biurokratyczne.
Nowa ustawa kładzie szczególny nacisk na aktywizację zawodową poprzez wprowadzenie innowacyjnych form wsparcia. Jedną z nich jest „staż plus” – nowa formuła stażu zawodowego, która ma skuteczniej łączyć zdobywanie praktycznych umiejętności z rzeczywistymi potrzebami rynku pracy. Program ten zakłada dodatkowe korzyści zarówno dla stażysty, jak i dla pracodawcy. Uczestnik stażu otrzyma dodatek do stypendium, co ma zwiększyć atrakcyjność tej formy podnoszenia kwalifikacji, natomiast pracodawca będzie premiowany za efektywne przygotowanie stażysty do późniejszego zatrudnienia. Mechanizm ten ma zachęcać firmy do traktowania stażystów jako potencjalnych przyszłych pracowników, a nie tylko jako tymczasową, tanią siłę roboczą.
Przełomowym rozwiązaniem jest również wprowadzenie pożyczek edukacyjnych, które mają wspierać uczenie się przez całe życie i dostosowywanie kwalifikacji do zmieniających się wymagań rynku pracy. Osoby zainteresowane podniesieniem swoich kompetencji będą mogły ubiegać się o pożyczkę w wysokości do 400 procent przeciętnego wynagrodzenia, co przy obecnych stawkach stanowi znaczącą kwotę umożliwiającą sfinansowanie choćby kosztownych szkoleń czy studiów podyplomowych. Co istotne, po spełnieniu określonych warunków, możliwe będzie umorzenie 20 procent zaciągniętej pożyczki, co stanowi dodatkową zachętę do inwestowania we własny rozwój zawodowy.
Elastyczność w wykorzystaniu pożyczki edukacyjnej jest jednym z jej kluczowych atutów – środki będzie można przeznaczyć nie tylko na klasyczne formy kształcenia, takie jak szkolenia czy studia podyplomowe, ale również na potwierdzenie nabytych wcześniej umiejętności, co ma szczególne znaczenie dla osób, które zdobyły kompetencje poprzez praktykę zawodową, ale nie posiadają formalnych certyfikatów potwierdzających ich kwalifikacje.
Szczególną uwagę w nowej ustawie poświęcono grupom znajdującym się w najtrudniejszej sytuacji na rynku pracy. Dla młodych osób do 30. roku życia przewidziano dedykowane mechanizmy wsparcia, w tym obligatoryjną ocenę umiejętności cyfrowych, które we współczesnej gospodarce stają się kluczowym elementem zatrudnialności. W każdym powiatowym urzędzie pracy zostanie również wyznaczony specjalny doradca ds. młodych, który będzie odpowiedzialny za kompleksowe wsparcie tej grupy wiekowej w procesie wchodzenia na rynek pracy i budowania stabilnej kariery zawodowej.
Z drugiej strony spektrum wiekowego, ustawa wprowadza rozwiązania adresowane do pracowników po 50. roku życia, którzy często doświadczają dyskryminacji ze względu na wiek i mają trudności z odnalezieniem się na dynamicznie zmieniającym się rynku pracy. Pracodawcy decydujący się na zatrudnienie osób z tej grupy wiekowej będą mogli otrzymać znaczące dofinansowanie, sięgające choćby 50 procent minimalnego wynagrodzenia miesięcznie. Ten mechanizm ma nie tylko zwiększyć szanse seniorów na zatrudnienie, ale również wykorzystać ich doświadczenie i umiejętności, które mogą stanowić cenny zasób dla firm borykających się z niedoborem wykwalifikowanych pracowników.
Istotnej modernizacji poddano również system Indywidualnych Planów Działania (IPD), które są podstawowym narzędziem aktywizacji osób bezrobotnych. Dotychczas IPD były tworzone dla wszystkich zarejestrowanych bezrobotnych, co przy ograniczonych zasobach kadrowych urzędów pracy często prowadziło do ich powierzchownego charakteru. Nowe przepisy zawężają obowiązek opracowania IPD do osób rzeczywiście potrzebujących zindywidualizowanego wsparcia – zarejestrowanych łącznie przez ponad 120 dni, długotrwale bezrobotnych oraz osób do 30. roku życia. Jednocześnie zwiększono częstotliwość kontaktów z doradcą zawodowym – z obecnych 60 do minimum 30 dni, co ma zapewnić bardziej intensywne i skuteczne wsparcie.
Interesującą innowacją jest również możliwość utrzymywania kontaktu między doradcą a byłym bezrobotnym przez 60 dni od znalezienia pracy i wyrejestrowania z urzędu. Ten okres przejściowy ma pomóc w płynnej adaptacji do nowego miejsca zatrudnienia i zmniejszyć ryzyko szybkiej utraty pracy, co jest częstym problemem wśród osób powracających na rynek pracy po dłuższej przerwie.
Nowa ustawa znacząco rozszerza również krąg osób uprawnionych do korzystania z różnych form wsparcia oferowanych przez służby zatrudnienia. Z pomocy doradcy zawodowego będą mogły skorzystać osoby niezarejestrowane jako bezrobotne, co otwiera dostęp do profesjonalnego poradnictwa zawodowego dla szerszej grupy odbiorców, w tym osób pracujących, które rozważają zmianę ścieżki kariery lub potrzebują wsparcia w planowaniu swojego rozwoju zawodowego.
Istotną zmianą jest również umożliwienie rolnikom posiadającym powyżej 2 ha przeliczeniowych, którzy nie mają stałych dochodów, ubiegania się o status osoby bezrobotnej. Ta modyfikacja ma szczególne znaczenie dla mieszkańców obszarów wiejskich, którzy formalnie posiadają gospodarstwa rolne, ale w praktyce nie czerpią z nich wystarczających środków utrzymania i potrzebują wsparcia w poszukiwaniu alternatywnych źródeł dochodu.
Ustawa wprowadza również mechanizm priorytetyzacji wsparcia dla określonych grup społecznych. Pierwszeństwo w uzyskaniu pomocy otrzymają między innymi członkowie rodzin wielodzietnych posiadający Kartę Dużej Rodziny oraz osoby samotnie wychowujące dzieci. Te preferencje mają na celu wsparcie osób, które ze względu na swoją sytuację rodzinną mogą doświadczać dodatkowych barier w dostępie do rynku pracy.
Podczas prac parlamentarnych nad ustawą pojawiły się również kontrowersje. Sejm odrzucił poprawkę zgłoszoną przez Konfederację, która zakładała ograniczenie dostępu do środków z Funduszu Pracy wyłącznie dla obywateli Polski. Utrzymanie równego dostępu do wsparcia dla cudzoziemców legalnie przebywających w Polsce i posiadających prawo do pracy jest zgodne z zasadami niedyskryminacji obowiązującymi w Unii Europejskiej.
Warto podkreślić, iż reforma systemu rynku pracy została wpisana do Krajowego Planu Odbudowy jako jedno z kluczowych działań wspierających transformację polskiej gospodarki po pandemii COVID-19. Oznacza to, iż jej wdrożenie jest nie tylko istotnym elementem krajowej polityki zatrudnienia, ale również zobowiązaniem Polski wobec Unii Europejskiej, warunkującym dostęp do środków z Funduszu Odbudowy.
Po uchwaleniu przez Sejm, ustawa trafi teraz do Senatu, który może jeszcze wprowadzić do niej poprawki. Eksperci oczekują jednak, iż główne założenia reformy zostaną utrzymane, a po zakończeniu procesu legislacyjnego Polska zyska nowoczesne narzędzia polityki zatrudnienia, dostosowane do wyzwań współczesnego rynku pracy.
Nowa ustawa o rynku pracy i służbach zatrudnienia stanowi odpowiedź na najważniejsze problemy polskiego rynku pracy – niedobór wykwalifikowanych pracowników w niektórych sektorach, trudności z aktywizacją zawodową osób z grup defaworyzowanych oraz wyzwania związane z automatyzacją i cyfryzacją gospodarki. Jej skuteczne wdrożenie może przyczynić się do zwiększenia aktywności zawodowej Polaków, poprawy dopasowania kompetencji pracowników do potrzeb pracodawców oraz ogólnego wzrostu konkurencyjności polskiej gospodarki.
Reforma wpisuje się również w szerszy kontekst zmian demograficznych zachodzących w polskim społeczeństwie – starzenie się populacji i kurczenie się zasobów pracy. W tych okolicznościach efektywne wykorzystanie potencjału wszystkich grup wiekowych, w tym zarówno młodych wchodzących na rynek pracy, jak i doświadczonych pracowników w wieku 50+, staje się kluczowym wyzwaniem dla polityki zatrudnienia. Nowa ustawa dostarcza narzędzi, które mogą pomóc w skutecznym sprostaniu tym wyzwaniom w nadchodzących latach.
