Między pokoleniami i ponad czasem: Jak UE projektuje sprawiedliwą przyszłość

Czy da się tworzyć prawo, które służy nie tylko dzisiejszym obywatelom, ale także tym, którzy dopiero się narodzą? Komisja Europejska stawia na politykę, która przekracza granice czasu i pokoleń, angażując obywateli w bezprecedensowy proces współtworzenia sprawiedliwości międzypokoleniowej.

W unijnych dokumentach rzadko pojawia się tak mocno wybrzmiewająca deklaracja: „Zapewnić, iż interesy obecnych i przyszłych pokoleń będą uwzględniane w całej naszej polityce i prawodawstwie”.

Właśnie taki cel przyświeca nowej inicjatywie Komisji Europejskiej, która pod kierunkiem komisarza ds. sprawiedliwości międzypokoleniowej, młodzieży, kultury i sportu Glenna Micallefa buduje fundamenty pod unijną strategię na rzecz sprawiedliwości międzypokoleniowej.

To ambitne przedsięwzięcie opiera się nie tylko na badaniach i konsultacjach, ale też na założeniu, iż przyszłości nie można planować bez udziału tych, którzy będą ją współtworzyć – niezależnie od tego, czy dziś mają lat 70, 17, czy jeszcze się nie urodzili.

Faza określania zakresu (scoping) tej strategii, realizowana przez EU Policy Lab wiosną 2025 r., miała charakter otwarty i partycypacyjny. W ramach warsztatów, wystaw i konsultacji zebrano setki opinii przedstawicieli wszystkich grup wiekowych. To nie tylko nowa metoda, ale też nowy sposób myślenia o polityce jako działaniu przekraczającym ramy jednej kadencji czy pokolenia.

Trzy osie zmiany: instytucje, społeczeństwo, solidarność

Spośród wielu tematów poruszonych w trakcie warsztatów i analiz wyłoniły się trzy główne obszary, w których sprawiedliwość międzypokoleniowa może przekształcić rzeczywistość społeczną i prawną Unii Europejskiej.

1. Nowe zasady zarządzania i partycypacji demokratycznej: Zasadniczą lekcją płynącą z konsultacji jest potrzeba zinstytucjonalizowania długoterminowego myślenia. Oznacza to tworzenie takich systemów prawnych i decyzyjnych, które uwzględniają nie tylko interesy dzisiejszych obywateli, ale także tych, którzy będą żyć za 20, 50 czy 100 lat. Strategia unijna mogłaby stać się wzorcem dla innych regionów świata, jeżeli uda się wkomponować perspektywę międzypokoleniową w struktury prawne i procesy legislacyjne.
2. Podejście do wyzwań społecznych w duchu solidarności pokoleniowej: Sprawiedliwość międzypokoleniowa nie może być pustym hasłem – musi realnie odpowiadać na społeczne problemy, takie jak zmiany klimatyczne, nierówności ekonomiczne, transformacje technologiczne czy kryzysy edukacyjne. Wprowadzenie perspektywy międzypokoleniowej i intersekcjonalnej pozwala lepiej rozpoznać, jak różne formy podatności społecznej (wiek, status ekonomiczny, pochodzenie) się krzyżują i jak można je uwzględniać w projektowaniu systemów wsparcia.
3. Wzmacnianie wszystkich grup wiekowych, nie tylko młodych: Wbrew temu, co mogłoby się wydawać, strategia ta nie dotyczy wyłącznie młodzieży czy dzieci. Chodzi raczej o to, by każda grupa pokoleniowa – także seniorzy – miała szansę aktywnie uczestniczyć w budowie bardziej sprawiedliwego modelu społecznego. Podejście cyklu życia staje się kluczowe: polityka nie może ignorować skutków krótkoterminowych działań dla długoterminowego dobrostanu ludzi w różnym wieku.

Jak UE buduje empatię przez projektowanie

EU Policy Lab przyzwyczaiło obserwatorów do niestandardowych metod – i nie inaczej było tym razem. Uczestnicy warsztatów nie tylko analizowali dane, ale także… medytowali, opowiadali osobiste historie i odgrywali role przedstawicieli innych pokoleń.

Tego rodzaju ćwiczenia miały na celu budowanie głębszego zrozumienia i emocjonalnego zaangażowania, tak aby uczestnicy mogli choć przez chwilę spojrzeć na świat oczami kogoś innego – młodszego lub starszego.

Poza fizycznymi warsztatami i sesjami, projekt wykorzystał także platformę zaangażowania obywateli UE, by zebrać opinie tych, którzy nie mogli uczestniczyć osobiście. Zgromadzono szeroki wachlarz głosów, co pozwala mieć nadzieję, iż ostateczna strategia nie będzie dokumentem tworzonym odgórnie, ale rzeczywistym efektem współpracy.

Lekcje na przyszłość

Wstępna faza projektu przyniosła kilka istotnych wniosków. Po pierwsze – inkluzywność. Żadne przyszłościowe myślenie nie może być skuteczne, jeżeli nie uwzględnia głosów, które dotąd były marginalizowane: dzieci, młodzieży, osób starszych, migrantów, przedstawicieli mniejszości. Po drugie – konkretność. Nie chodzi o abstrakcyjne kategorie pokoleniowe, ale o rzeczywistych ludzi i ich zróżnicowane doświadczenia.

Kolejną istotną kwestią jest korzystanie z już istniejących praktyk – zarówno tych udanych, jak i tych, które się nie sprawdziły. Strategia powinna czerpać z doświadczeń lokalnych i regionalnych, wspieranych odpowiednimi środkami finansowymi i koordynacją na poziomie wspólnotowym. najważniejsze będzie zapewnienie nie tylko ram prawnych, ale i rzeczywistych narzędzi wdrożeniowych.

Wreszcie – wymiar globalny. Sprawiedliwość międzypokoleniowa nie zatrzymuje się na granicach Unii. Łączenie działań z agendą ONZ i inicjatywami globalnymi może zwiększyć wpływ europejskich działań i uczynić je wzorcowymi dla innych państw i organizacji.

Czas na wizję

Kolejnym krokiem, w który Komisja Europejska zaprasza obywateli, jest wspólne wyobrażanie przyszłości – nie jako jednego, zamkniętego scenariusza, ale jako różnorodnych wizji sprawiedliwej Europy.

Dlatego otwarto platformę, na której każdy może podzielić się swoim pomysłem na bardziej sprawiedliwe społeczeństwo przyszłości: Citizen Engagement Platform. Komisarz Micallef zachęca także do śledzenia inicjatywy na Instagramie i zapisania się na newsletter EU Policy Lab, który dokumentuje kolejne etapy tej unikalnej politycznej podróży.

Międzypokoleniowość przestaje być kategorią retoryczną. Staje się kluczem do projektowania polityki zdolnej przetrwać próbę czasu. Takiej, która nie tylko reaguje na kryzysy, ale też zapobiega ich powstawaniu – z myślą o tych, których dziś jeszcze nie znamy, ale za których już teraz ponosimy odpowiedzialność.