Mamy pełnowymiarowy kryzys wodny

W ciągu trzech dekad poprzedzających 2020 rok około 77,6 proc. powierzchni ziemi stało się bardziej suche, wynika z raportu The Global Threat of Drying Lands: Regional and global aridity trends and future projections opublikowanego przez Konwencję ONZ w sprawie zwalczania pustynnienia (UN Convention to Combat Desertification – UNCCD). Wysychaniem zagrożona jest praktycznie cała Europa.

W ciągu tych trzech dekad tereny suche rozszerzyły się o około 4,3 miliona km kw. – obszar prawie jedną trzecią większy niż Indie, siódmy co do wielkości kraj na świecie – i obejmują w tej chwili 40,6 proc. wszystkich lądów na Ziemi (z wyłączeniem Antarktydy). W ostatnich dziesięcioleciach około 7,6 proc. światowych terenów – obszar większy niż Kanada – zostało przesuniętych przez progi suchości (tj. z terenów niesuchych na suche lub z mniej suchych klas suchych do bardziej suchych). Większość tych obszarów przeszła od wilgotnych krajobrazów do terenów suchych, co ma tragiczne konsekwencje dla rolnictwa, ekosystemów i ludzi tam zamieszkałych informuje raport ONZ.

Koniec śródziemnomorskiego spichlerza

Naukowcy ostrzegają, iż jeżeli świat nie ograniczy emisji gazów cieplarnianych, do końca stulecia kolejne 3 proc. wilgotnych obszarów świata stanie się lądami suchymi. W scenariuszach wysokiej emisji gazów cieplarnianych przewiduje się rozszerzające się suche tereny w środkowo-zachodnich Stanach Zjednoczonych, środkowym Meksyku, północnej Wenezueli, północno-wschodniej Brazylii, południowo-wschodniej Argentynie, całym regionie Morza Śródziemnego, wybrzeżu Morza Czarnego, dużej części południowej Afryki i południowej Australii. „Ta analiza w końcu rozwiewa niepewność, która od dawna otacza globalne trendy suszenia” – mówi Ibrahim Thiaw, Sekretarz Wykonawczy UNCCD. „Po raz pierwszy kryzys suchości został udokumentowany z naukową jasnością, ujawniając egzystencjalne zagrożenie dotykające miliardy na całym świecie. W przeciwieństwie do susz – tymczasowych okresów niskich opadów – suchość i jałowienie gruntów reprezentuje trwałą, nieubłaganą transformację. Susze się kończą. Kiedy jednak klimat na obszarze staje się bardziej suchy, zdolność powrotu do poprzednich warunków zostaje utracona. Bardziej suchy klimat, który teraz wpływa na rozległe ziemie na całym świecie, nie powróci do tego, jaki był, a ta zmiana na nowo definiuje życie na Ziemi.” dodaje.

Europa pogrążona w suszy stulecia latem 2022 roku

Obszary szczególnie mocno dotknięte zjawiskiem wysychania obejmują prawie całą Europę (95,9 proc. jej ziemi), części zachodnich Stanów Zjednoczonych, Brazylię, części Azji (zwłaszcza Azji wschodniej) i Afrykę środkową.

• Części zachodnich Stanów Zjednoczonych i Brazylii – znaczące trendy wysychania, z niedoborem wody i pożarami lasów, które stają się dla nich długoterminowymi zagrożeniami.
• Europa Śródziemnomorska i Południowa – niegdyś uważane za spichlerz rolniczy, obszary stoją przed ryzykiem bardzo poważnej degradacji wraz z rozszerzającymi się warunkami półpustynnymi.
• Afryka Środkowa i części Azji – biologicznie bardzo różnorodne obszary doświadczają degradacji ekosystemu i pustynnienia, co zagraża niezliczonym gatunkom flory i fauny.

W porównaniu z tym, mniej niż jedna czwarta lądu planety (22,4 proc.) doświadczyła bardziej wilgotnych warunków, a obszary w środkowych Stanach Zjednoczonych, atlantyckie wybrzeże Angoli i częściach Azji Południowo-Wschodniej wykazują pewne przyrosty wilgotności. Nadrzędny trend jest jednak jasny: suche tereny rozszerzają się. Raport wymienia Sudan Południowy i Tanzanię jako kraje o największym odsetku lądów przechodzenia na suche tereny, a Chiny jako kraj doświadczający największej całkowitej powierzchni przenoszącej się z terenów niesuchych na suche.

5 miliardów ludzi dotknie susza

Dla 2,3 miliarda ludzi, czyli ponad jednej czwartej światowej populacji, żyjących na rozszerzających się suchych terenach, ta nowa normalność wymaga trwałych, rozwiązań adaptacyjnych. Degradacja gruntów, znana jako pustynnienie, stanowi poważne zagrożenie dla dobrobytu ludzi i stabilności ekologicznej. Ponieważ planeta przez cały czas się ociepla, prognozy raportu w najgorszym scenariuszu sugerują, iż do końca stulecia do 5 miliardów ludzi może żyć na suchych terenach, zmagając się ze zubożonymi glebami, malejącymi zasobami wodnymi i zmniejszającymi się ekosystemami.

Skutki rosnącej suchości określanej niekiedy mianem arydyfikacja (od ang. aridification – analogicznie do acydifakcji, czyli zakwaszania) są wieloaspektowe i kaskadowe. Dotykają prawie każdego aspektu życia i społeczeństwa. Raport ostrzega, iż do końca wieku jedna piąta całej ziemi może doświadczyć nagłych przemian ekosystemowym spowodowanych rosnącą suchością. Przyniesie to dramatyczne zmiany, takie jak przekształcanie się lasów w łąkami, prowadzące do wyginięcia wielu roślin, zwierząt i innych gatunków życia na świecie:

• Suchość oraz jałowienie gruntów jest uważana za największy na świecie pojedynczy czynnik degradacji systemów rolniczych, dotykający 40 proc. ziemskich gruntów ornych
• Wzrost suchości była przyczyną 12 proc. spadku produktu krajowego brutto (PKB) odnotowany w krajach afrykańskich w latach 1990-2015
• Przewiduje się, iż ponad dwie trzecie wszystkich lądów na planecie (z wyłączeniem Grenlandii i Antarktydy) będzie magazynować mniej wody do końca stulecia, jeżeli emisje gazów cieplarnianych będą przez cały czas rosły choćby nieznacznie
• Arydyfikacja jest uważana za jedną z pięciu najważniejszych przyczyn degradacji gruntów na świecie (wraz z erozją gruntów, zasoleniem, utratą węgla organicznego i degradacją roślinności)
• Rosnąca suchość na Bliskim Wschodzie została powiązana z częstszymi i większymi burzami piaskowymi i pyłowymi w regionie
• Oczekuje się, iż arydyfikacja odegra rolę w większych i bardziej intensywnych pożarach nasilających się wraz ze zmianą klimatu – m.in. ze względu na jej wpływ na śmierć drzew w lasach półpustynnych i wynikającą z tego rosnącą dostępność suchej biomasy do spalania
• Wpływ rosnącej suchości na ubóstwo, niedobór wody, degradację gruntów i niewystarczającą produkcję żywności został powiązany z rosnącym wskaźnikiem zachorowań i zgonów na całym świecie – zwłaszcza wśród dzieci i kobiet
• Arydyfikacja i susza odgrywają kluczową rolę w zwiększaniu migracji ludzi na całym świecie – szczególnie w hipersuchych i suchych obszarach południowej Europy, Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej oraz południowej Azji.

Rekomendacje

Raport UNCCD przedstawia kompleksową mapę drogową do radzenia sobie z suchością, kładąc nacisk zarówno na łagodzenie, jak i adaptację. Wśród jego zaleceń jest:

• Lepsze monitorowanie arydyfikacji – zintegruj wskaźniki arydyfikacji z istniejącymi systemami monitorowania suszy. Takie podejście umożliwiłoby wczesne wykrywanie zmian i pomogłoby kierować interwencjami przed pogorszeniem się warunków. Platformy takie jak Aridity Visual Information Tool dostarczają cennych danych, umożliwiając wczesne ostrzeżenia i terminowe interwencje. Standaryzowane oceny mogą wzmocnić globalną współpracę i informować o lokalnych strategiach adaptacyjnych.
• Poprawa praktyk użytkowania gruntów – zachęcanie do zrównoważonych systemów użytkowania gruntów może złagodzić skutki rosnącej suchości, szczególnie w regionach wrażliwych. Innowacyjne, holistyczne, zrównoważone podejścia do zarządzania gruntami jest przedmiotem kolejnego nowego raportu UNCCD SPI, Sustainable Land Use Systems: The path to collective achieving Land Degradation Neutrality. Bierze pod uwagę, w jaki sposób użytkowanie gruntów w jednym miejscu wpływa na inne w innym obszarze. Sprawia, iż odporność na zmiany klimatyczne i inne wstrząsy staje się priorytetem. Projekty takie jak Wielki Zielony Mur – inicjatywa przywracania ziemi obejmująca Afrykę – demonstrują potencjał zakrojonych na szeroką skalę, holistycznych wysiłków na rzecz zwalczania suchości i przywracania ekosystemów, jednocześnie tworząc miejsca pracy i stabilizując gospodarkę.
• Zainwestuj w efektywność wodną – technologie takie jak zbieranie wody deszczowej, nawadnianie kapilarne i recykling ścieków oferują praktyczne rozwiązania do zarządzania ograniczonymi zasobami wody w suchych regionach.
• Buduj odporność w wrażliwych społecznościach – lokalna wiedza, budowanie potencjału, sprawiedliwość społeczna i holistyczne myślenie są niezbędne dla zbudowania odporności. Zrównoważone systemy użytkowania gruntów zachęcają decydentów m.in. do stosowania odpowiedzialnego zarządzania i ochrony praw człowieka, w tym bezpiecznego dostępu do ziemi. Programy budowania potencjału, wsparcie finansowe, programy edukacyjne, usługi informacyjne dotyczące klimatu i inicjatywy oparte na społeczności umożliwiają osobom najbardziej dotkniętym suchością przystosować się do zmieniających się warunków. Rolnicy przestawiający się na uprawy odporne na suszę lub pasterze przyjmujący zwierzęta gospodarskie lepiej dostosowane do suchych warunków są przykładem stopniowej adaptacji.
• Opracowanie międzynarodowych ram i współpracy – ramy UNCCD dotyczące neutralności degradacji gruntów stanowią model dostosowania polityki krajowej do celów międzynarodowych, zapewniając jednolitą reakcję na kryzys. Krajowe plany adaptacyjne muszą uwzględniać suchość wraz z planowaniem suszy, aby stworzyć spójne strategie, które rozwiązują wyzwania związane z zarządzaniem wodą i gruntami. kooperacja międzysektorowa na poziomie globalnym, ułatwiona przez ramy takie jak UNCCD, jest niezbędna do skalowania rozwiązań.

/Fot: Hydrosami//