20 godzin temu
Naddniestrze, separatystyczny region Mołdawii lojalna wobec Rosji, walczy z kryzysem energetycznym wywołanym niedawną decyzją Ukrainy o zawieszeniu rosyjskiej umowy dotyczącej przesyłu gazu przez jej terytorium.
Setki tysięcy ludzi w Naddniestrzu zmagają się teraz z zimą, bez gazu, ogrzewania i prądu, po tym jak wspierane przez Kreml władze w stolicy regionu, odrzuciły oferty alternatywnych dostaw z Mołdawii.
Pod presją znalazła się także sama Mołdawia, gdyż jedną trzecią energii elektrycznej wytwarzała w dużej elektrowni gazowej w Naddniestrzu, która w tej chwili nie jest wykorzystywana.
Politycy proeuropejscy oskarżyli Moskwę o „szantaż gazowy” w celu destabilizacji kraju i ostrzegli, iż Mołdawia będzie musiała stawić czoła kryzysowi wywołanemu przez Rosję.
Poniżej znajduje się krótki opis wszystkiego, co trzeba wiedzieć o Naddniestrzu, pogłębiającym się kryzysie i dlaczego jest on tak istotny dla reszty Europy.
Czym jest Naddniestrze?
Naddniestrze, po łacinie „za Dniestrem”, liczy około 400 tys. mieszkańców. Od 1992 r. jest kontrolowane przez prorosyjskich separatystów, choć przez cały czas formalnie pozostaje częścią Mołdawii.
Stacjonuje tam przez cały czas około 1500 rosyjskich żołnierzy „sił pokojowych”, a także znajduje się tam duży rosyjski magazyn broni – skład amunicji Cobasna.
Wielu mieszkańców Naddniestrza posiada więcej niż jeden paszport. Według Kiszyniowa około 350 tys. z nich posiada obywatelstwo mołdawskie, według Moskwy ponad 200 tys. ma obywatelstwo rosyjskie, a 100 tys. obywatelstwo ukraińskie.
Mołdawia przystąpiła do strefy wolnego handlu i ruchu bezwizowego z UE, co spowodowało znaczny wzrost liczby mieszkańców, ubiegających się o paszporty mołdawskie.
Region posiada własną walutę – rubla naddniestrzańskiego – i armię.
Jakie jest prawdopodobieństwo, iż Rosja zainterweniuje?
Naddniestrze, wciśnięte między Kiszyniów i Kijów, ze względu na nieuregulowany status i silną zależność od Rosji, od dawna zapewnia Moskwie silną pozycję w Mołdawii.
Plan Moskwy, mający na celu utworzenie korytarza lądowego do eksklawy przez południową Ukrainę aż do Naddniestrza, aby połączyć go ze stacjonującym tam garnizonem wojskowym, upadł, gdy wojska kijowskie zatrzymały siły rosyjskie na wschodnim brzegu rzeki Dniepr po inwazji Moskwy w 2022 r.
Choć Rosja wielokrotnie zapewniała, iż będzie „chronić swoich obywateli”, gdziekolwiek się znajdują, możliwości Moskwy w tym zakresie, w obliczu zmagań z wojną na Ukrainie, są poważnie ograniczone.
Mimo to Moskwa nie zaniechała prób ingerencji w wewnętrzne sprawy Mołdawii, a zeszłoroczne referendum w sprawie UE oraz wybory prezydenckie zostały w dużej mierze przyćmione przez oskarżenia wobec Rosji o kupowanie głosów.
Jaki wpływ ma Naddniestrze na ambicje Mołdawii w UE?
Status separatystyczny Naddniestrza jest zdecydowanie największą przeszkodą utrudniającą Mołdawii drogę do członkostwa w UE.
Chociaż Bruksela dotychczas stanowczo twierdziła, iż żaden kraj kandydujący do UE nie będzie w stanie kontynuować rozmów akcesyjnych w obliczu zamrożonego konfliktu na swoim terytorium, to jednak od czasu inwazji Rosji na Ukrainę, która skłoniła Unię do formalnego otwarcia rozmów akcesyjnych zarówno z Ukrainą, jak i Mołdawią, w dużej mierze odstąpiła od tego stanowiska.
Otwartym pytaniem pozostaje jednak, czy kraj ten będzie mógł przystąpić do UE przed ustaleniem statusu Naddniestrza.
Jaki jest stan gospodarki regionu?
Kryzys energetyczny w Naddniestrzu jest następstwem gwałtownego spadku obrotów handlowych z Moskwą i rosnącego uzależnienia gospodarczego od państw członkowskich UE. Pełnowymiarowa inwazja Rosji radykalnie zmieniła losy gospodarcze separatystycznego regionu.
Według danych opublikowanych w zeszłym miesiącu przez oficjalny urząd statystyczny Naddniestrza, w okresie od stycznia do listopada 2024 r. całkowita wymiana handlowa między regionem a Rosją spadła o 45 proc. w porównaniu z analogicznym okresem w roku poprzednim.
W dużej mierze spadek ten wynikał z ograniczenia importu rosyjskiej energii, który w tym okresie uległ zmniejszeniu o 46 proc., czyli o 608 mln USD. Wartość ta stanowi ponad jedną czwartą całkowitego handlu regionu w 2023 r.
Tymczasem handel między Naddniestrzem a UE wzrósł o 12 proc. w tym samym okresie, przy czym zarówno import, jak i eksport odnotowały znaczne wzrosty. Import energii z UE wzrósł również o 17 proc., czyli o 11 milionów USD.
Rumunia jest zdecydowanie największym partnerem handlowym Naddniestrza w UE. W 2024 r. na ten kraj przypadało 14,6 proc. całkowitego handlu regionu i ponad połowa całkowitego handlu z UE.
Oczekuje się, iż dodatkowym czynnikiem przyciągającym będzie perspektywa zwiększonego napływu inwestycji do kraju w ramach rozmów akcesyjnych, w tym z tytułu Planu wzrostu i inwestycji o wartości 1,8 mld EUR .
Czy Mołdawia chciałaby odzyskać Naddniestrze?
Rosja wielokrotnie oskarżała rząd Mołdawii o planowanie operacji wojskowej przeciwko Naddniestrzu, rozpowszechniając narrację, iż władze Mołdawii są gotowe przejąć separatystyczny region siłą.
Władze Mołdawii odrzuciły te zarzuty, twierdząc, iż rząd centralny nie miał planów militarnej ingerencji w Naddniestrze, choć nie ma zamiaru rezygnować ze swoich roszczeń terytorialnych wobec tego regionu.
Mołdawia próbuje wykorzystać obecny kryzys energetyczny, aby zbliżyć region, oferując pomoc doraźną dla Naddniestrza, w tym generatory. Zaofeowała również, iż może zabezpieczyć gaz dla regionu na rynkach międzynarodowych. Jednak przywódcy Naddniestrza odrzucili te oferty.
Premier Mołdawii Dorin Recean powiedział, iż kryzys może ostatecznie doprowadzić do końca samozwańczej niepodległości Naddniestrza.
W dłuższej perspektywie wchłonięcie Naddniestrza mogłoby stanowić poważne wyzwanie dla Mołdawii, gdyż ludność Naddniestrza, w dużej mierze prorosyjska i nieufna wobec rządu centralnego, mogłaby stworzyć prorosyjską większość na mapie wyborczej.
