KPHN o niepołomickich przydomkach

W każdej społeczności, w środowisku lokalnym funkcjonował i funkcjonuje do dnia dzisiejszego zwyczaj nadawania przezwisk, przydomków czy też osobliwych pseudonimów. Tradycja ta nie ominęła również naszego miasta. Wiąże się z tym wiele zabawnych historii, anegdot i wydarzeń, o których z humorem opowiadali uczestnicy spotkania.

Właśnie przydomki mieszkańców Niepołomic były tematem lutowego (21.02.2024) spotkania Klubu Poszukiwaczy Historii Niepołomic, który spotkał się z dużym zainteresowaniem. Uczestniczyło w nim ponad 30 osób, wśród nich byli autorzy uaktualnionej listy najpopularniejszych niepołomickich przydomków: Jan Machnicki, Julian Ślusarczyk, Janusz Jagła, Jan Sikorski oraz Teresa Urban autorka artykułu na ten temat, opublikowanego w Gazecie Niepołomickiej w czerwcu ubiegłego roku.

W Niepołomicach nadawanie przydomków istniało od wielu lat. Początki sięgają czasów kiedy w naszym mieście nie było nazw ulic, a przydomki, przezwiska (w dobrym tego słowa znaczeniu) i pseudonimy ułatwiały orientację o kogo chodzi i gdzie dana osoba mieszka. Nie były one złośliwe, nie miały na celu obrażanie kogokolwiek. Nadawano je od nazwiska lub od sytuacji. Były przyjęte „do obiegu” i porozumiewania się w danej społeczności. W każdej dzielnicy Niepołomic był tzw. „kpiarz”, który obserwował środowisko i wymyślał charakterystyczne dla danej osoby przezwisko. Niektóre z nich przechodziły z ojca na syna i zdarza się, iż funkcjonują nadal.

Pierwszymi, którzy podjęli się spisania przydomków z lat 1920-1990, określających niektórych mieszkańców Niepołomic byli: Stanisław Kasina i Antoni Siwek. Na stworzonej przez nich liście znalazło się prawie sto nazwisk. W Gazecie Niepołomickiej z 1997 r. możemy znaleźć pierwszą publikację tej listy.

W latach 1963-64, według opowieści Jana Machnickiego na Placu Zwycięstwa w Niepołomicach powstał pomnik, a raczej obelisk, na którym znajdowały się 24 imiona i przypisane do nich „ksywy”. Pomysłodawcami byli Stanisław Góra (Basser) – naczelnik poczty oraz Władysław Włodarczyk (Borsalino/Sherlok Holmes) – b. burmistrz. Wykonawcą owego „pomnika” była Franciszek Szeląg (Meblowy) – stolarz z Kazimierza. A wszystko to miało miejsce 1 kwietnia w prima aprilis. Na obelisku widniał napis:

„W dowód uznania na polu krzewienia życia towarzyskiego swemu prezesowi dr. Stanisławowi Basserowi wdzięczni koledzy.

Fundatorzy:

Ablok Antoni (Skóra Antoni)

Kapelusik Franciszek (Gawlikowski Franciszek – b. naczelnik UM)

Konda Józef (Rerutkiewicz Józef (dr, nauczyciel LO)

Laknus Józef (Tymczak Józef (sklepikarz)

Kobioł Tadeusz (Pyrek Tadeusz)

dr Hyżyk Franciszek (Setner Franciszek)

Upa Jerzy (Wasiewicz Jerzy)

Pyłu Tadeusz (Hasman Tadeusz)

Piniu Stanisław (Cebula Stanisław – organista)

Atom Jan (Kasina Jan)

Półkosycek Jan (Czuraj Jan – handlowiec)

Bzdonek Józef (Donatowicz Józef)

Rabanek Zbigniew (Hewelt Zbigniew)

Moniek Witold (Ekiert Witold)

Borsalino Władysław (Włodarczyk Władysław)

Lejbas Karol (Gaj Karol)

Pałka Władysław (Gaudyn Władysław – sklepikarz)

Tatutu Władysław (Pater Władysław)

Miglanc Kazimierz (Machnicki Kazimierz)

Łachudra Jan (Szewczyk Jan – sklepikarz)

Furgoł Stanisław (Malarz Stanisław)

Matac Edward (Mleko Edward – sklepikarz)

Tasiemka Michał (Hyrc Michał)

Kanciarz Stanisław (Pilch Stanisław)”

(W nawiasach dołączamy nazwiska fundatorów).

O tym, iż pseudonimy i przezwiska wciąż są „żywe” w pamięci mieszkańców Niepołomic świadczy fakt, iż uczestnicy spotkania potrafili dopasowywać je do odpowiedniego nazwiska. Na spotkaniu Klubu została również uaktualniona dotychczasowa lista niepołomickich przydomków. Będzie ona dostępna w zbiorach regionalnych Biblioteki Publicznej w Niepołomicach. Zainteresowanych zapraszamy.

Zamieszczone w artykule zdjęcia „pomnika” otrzymaliśmy od pana Jana Machnickiego.

Ewa Korabik, Agnieszka Grab
Biblioteka Publiczna w Niepołomicach