4 dni temu
Program 800 plus, sztandarowe świadczenie rodzinne, które w tej chwili trafia do ponad 7 milionów polskich dzieci, czeka poważna transformacja. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji intensywnie pracuje nad nowelizacją przepisów, która znacząco zmieni zasady dostępu do świadczenia dla określonych grup społecznych.
Fot. DALL·E 3 / Warszawa w Pigułce
Według najnowszych informacji uzyskanych z Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, projekt zmian wejdzie w fazę uzgodnień międzyresortowych i konsultacji społecznych już w kwietniu, a więc jeszcze przed zbliżającymi się wyborami prezydenckimi. Nowe regulacje mogą wywołać prawdziwe trzęsienie ziemi w systemie wsparcia rodzin, szczególnie wśród obcokrajowców przebywających w Polsce.
Obecnie realizowane są ostatnie analizy i konsultacje wewnętrzne nad finalnym kształtem przepisów, które według informacji uzyskanych przez dziennik „Fakt” i portal „Onet”, skoncentrują się głównie na modyfikacji zasad przyznawania świadczenia obywatelom innych państw, ze szczególnym uwzględnieniem obywateli Ukrainy. Projektowane zmiany stanowią odpowiedź na rosnące głosy krytyczne wobec obecnego systemu, w którym świadczenie przyznawane jest bez szczegółowej weryfikacji faktycznego miejsca zamieszkania i aktywności ekonomicznej beneficjentów spoza Polski.
Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej przypomina jednocześnie wszystkim uprawnionym o zbliżającym się terminie składania wniosków na nowy okres świadczeniowy. „Jesteś rodzicem lub opiekunem i chcesz zachować ciągłość wypłaty 800 plus? Pamiętaj o złożeniu wniosku na nowy okres świadczeniowy do 30 kwietnia bieżącego roku” – informuje resort w komunikacie opublikowanym na platformie X. Złożenie dokumentów w tym terminie gwarantuje, iż pieniądze trafią do beneficjentów jeszcze w czerwcu, zapewniając płynne przejście między okresami świadczeniowymi.
Wielu ekspertów zwraca jednak uwagę, iż tegoroczny nabór wniosków może być ostatnim realizowanym według obecnych zasad. Projektowane zmiany z dużym prawdopodobieństwem zmodyfikują kryteria uprawniające do świadczenia, co oznacza, iż część rodzin, które dziś kwalifikują się do programu, może stracić to prawo od następnego okresu rozliczeniowego. Szczególnie dotyczy to osób, które nie mogą udokumentować faktycznego zamieszkiwania na terenie Polski lub nie wykazują aktywności zawodowej i nie odprowadzają podatków w naszym kraju.
Geneza planowanych zmian sięga końca stycznia, kiedy to premier Donald Tusk publicznie poparł propozycję prezydenta Warszawy Rafała Trzaskowskiego, dotyczącą ograniczenia dostępu do świadczenia 800 plus dla migrantów, którzy nie mieszkają, nie pracują i nie płacą podatków w Polsce. Premier zadeklarował wówczas, iż rząd pilnie rozpatrzy tę propozycję, sygnalizując swoje poparcie dla takiego rozwiązania. Teraz, dwa miesiące później, zapowiedzi te przybierają konkretny kształt legislacyjny.
Do dyskusji włączają się również przedstawiciele biznesu. Rafał Brzoska, znany polski przedsiębiorca i założyciel InPost, wyraził opinię, iż świadczenie 800 plus powinno być kierowane wyłącznie do osób, które rzeczywiście go potrzebują. Sam zadeklarował, iż nie pobiera świadczenia dla swoich dzieci, uznając, iż przy jego sytuacji finansowej takie wsparcie ze strony państwa nie jest uzasadnione. Choć opinia ta nie ma bezpośredniego wpływu na kształt przygotowywanych przepisów, ilustruje ona szerszy społeczny dyskurs na temat celowości i zasad dystrybucji świadczeń rodzinnych.
Proponowane zmiany wpisują się w szerszy kontekst modyfikacji systemu wsparcia dla obywateli Ukrainy przebywających w Polsce. W połowie 2024 roku weszła w życie nowelizacja ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy, która już wtedy wprowadziła istotne zmiany w dostępie do świadczeń socjalnych. Od września ubiegłego roku obowiązek nauki w polskich placówkach oświatowych został rozszerzony na wszystkie dzieci z Ukrainy przebywające na terenie Polski, obejmując zerówki, szkoły podstawowe i średnie. Uczęszczanie do polskiej szkoły stało się warunkiem koniecznym do uzyskania świadczeń z programów 800 plus oraz Dobry Start, z wyjątkiem uczniów najstarszych klas w szkołach funkcjonujących według ukraińskiego systemu edukacji, którzy mogą kontynuować naukę online.
Teraz przygotowywane są kolejne zmiany, które według doniesień medialnych będą dotyczyć przede wszystkim weryfikacji faktycznego miejsca zamieszkania i aktywności zawodowej osób ubiegających się o świadczenie. Specjaliści przewidują, iż nowe przepisy mogą wprowadzić wymóg regularnego potwierdzania pobytu w Polsce, udokumentowania zatrudnienia lub innej aktywności ekonomicznej, a także rozliczania podatków w polskim systemie podatkowym. Takie rozwiązania miałyby na celu wykluczenie sytuacji, w których świadczenie pobierają osoby faktycznie zamieszkujące poza granicami Polski lub niepodejmujące żadnej aktywności zawodowej na polskim rynku pracy.
Warto podkreślić, iż program 800 plus (wcześniej znany jako 500 plus) jest jednym z flagowych projektów socjalnych ostatniej dekady. Wprowadzony w 2016 roku jako świadczenie w wysokości 500 złotych na dziecko, początkowo był skierowany do drugiego i każdego kolejnego dziecka w rodzinie (pierwsze dziecko było objęte świadczeniem tylko w rodzinach o niskich dochodach). W 2019 roku program został rozszerzony na pierwsze dziecko bez kryterium dochodowego, a od stycznia 2024 roku kwota świadczenia została podniesiona do 800 złotych miesięcznie.
Świadczenie to odgrywa znaczącą rolę w budżetach wielu polskich rodzin, szczególnie tych o niższych dochodach, dla których stanowi istotne wsparcie w pokrywaniu kosztów związanych z wychowaniem dzieci. Jednocześnie program ten generuje znaczące koszty dla budżetu państwa, szacowane w tej chwili na ponad 70 miliardów złotych rocznie. W kontekście rosnących potrzeb budżetowych i dyskusji o efektywności wydatków publicznych, nie dziwi więc dążenie do bardziej precyzyjnego adresowania tego świadczenia.
Eksperci ds. polityki społecznej zwracają uwagę, iż proponowane zmiany mogą stanowić pierwszy krok w kierunku szerszej reformy systemu świadczeń rodzinnych w Polsce. W debacie publicznej regularnie pojawiają się głosy postulujące wprowadzenie kryterium dochodowego lub innych mechanizmów, które kierowałyby wsparcie do rodzin najbardziej potrzebujących. Obecne działania rządu, koncentrujące się na weryfikacji uprawnień obcokrajowców, mogą być testem dla bardziej kompleksowych zmian w przyszłości.
Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, komentując doniesienia medialne, podkreśliła, iż rząd nie planuje w tej chwili likwidacji programu ani wprowadzenia powszechnego kryterium dochodowego. Zaplanowane modyfikacje mają na celu uszczelnienie systemu i zapewnienie, iż środki publiczne trafiają do osób faktycznie zamieszkałych i funkcjonujących w polskim systemie społeczno-gospodarczym. Minister zapewniła również, iż wszelkie zmiany będą wprowadzane z odpowiednim wyprzedzeniem i szeroko komunikowane, aby umożliwić beneficjentom dostosowanie się do nowych wymogów.
Interesującym aspektem całej sprawy jest również timing proponowanych zmian. Wprowadzenie ich bezpośrednio przed wyborami prezydenckimi może wydawać się ryzykowne politycznie, biorąc pod uwagę, iż program 800 plus cieszy się znacznym poparciem społecznym. Analitycy polityczni sugerują jednak, iż skupienie się na ograniczeniu dostępu do świadczenia dla obcokrajowców, przy jednoczesnym zachowaniu go dla polskich rodzin, może być strategią mającą na celu zademonstrowanie troski o polskich podatników bez narażania się na oskarżenia o ograniczanie wsparcia socjalnego.
Organizacje zajmujące się pomocą migrantom i uchodźcom wyrażają zaniepokojenie planowanymi zmianami, wskazując, iż mogą one nieproporcjonalnie dotknąć najbardziej wrażliwe grupy, takie jak samotne matki czy rodziny z dziećmi z niepełnosprawnościami. Wskazują również na ryzyko tworzenia nadmiernych barier biurokratycznych, które mogą utrudnić dostęp do świadczenia choćby tym osobom, które spełniają wszystkie merytoryczne kryteria.
Z kolei organizacje pracodawców generalnie przychylnie odnoszą się do propozycji uzależnienia świadczeń od aktywności zawodowej, argumentując, iż może to stanowić dodatkową zachętę do podejmowania legalnego zatrudnienia i integracji na rynku pracy. Wskazują również, iż w obliczu niedoborów pracowników w wielu branżach, takie rozwiązania mogą wspierać aktywizację zawodową osób, które dotychczas pozostawały poza rynkiem pracy.
Niezależnie od ostatecznego kształtu proponowanych zmian, jasne jest, iż temat świadczeń socjalnych pozostaje jednym z kluczowych elementów debaty publicznej w Polsce. Program 800 plus, mimo upływu lat od jego wprowadzenia, przez cały czas wzbudza emocje i kontrowersje, będąc przedmiotem gorących dyskusji dotyczących roli państwa w wspieraniu rodzin, efektywności wydatków publicznych oraz integracji migrantów ze społeczeństwem i rynkiem pracy.
Rodzice i opiekunowie ubiegający się o świadczenie powinni zatem śledzić informacje na temat planowanych zmian i przygotować się na możliwość dodatkowych wymagań w kolejnych okresach świadczeniowych. Jednocześnie wszystkie osoby w tej chwili uprawnione do świadczenia powinny pamiętać o złożeniu wniosku do 30 kwietnia, aby zachować ciągłość wypłat i bez zakłóceń otrzymać czerwcową transzę.
Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej zapowiada również kampanię informacyjną, która będzie towarzyszyć wprowadzanym zmianom, aby wszyscy beneficjenci byli świadomi nowych wymagań i procedur. Eksperci rekomendują, aby osoby mające wątpliwości co do swojego statusu, już teraz gromadziły dokumenty potwierdzające faktyczne zamieszkanie w Polsce, aktywność zawodową oraz rozliczanie podatków w polskim systemie, gdyż najprawdopodobniej będą to najważniejsze elementy weryfikowane w nowej procedurze przyznawania świadczenia.
W nadchodzących tygodniach można spodziewać się intensywnej debaty publicznej na temat proponowanych zmian, szczególnie w kontekście zbliżających się wyborów prezydenckich. Niezależnie od politycznych kontrowersji, reforma systemu świadczeń rodzinnych stanowi istotny element szerszej dyskusji o przyszłości polityki społecznej w Polsce, balansującej między potrzebą wsparcia rodzin a wyzwaniami związanymi z efektywnością i długoterminową stabilnością finansów publicznych.
