Kalendarium historyczne: 8 listopada 1864 – car likwiduje polskie klasztory

Kalendarium historyczne – rocznica wydania przez cara Aleksandra II ukazu kasacyjnego części polskich klasztorów męskich i żeńskich w zaborze rosyjskim.

Dziś w naszym kalendarium przyjrzymy się represjom carskim związanym z Powstaniem Styczniowym, wymierzonym w Kościół katolicki.

W ramach represji za poparcie powstania styczniowego przez wielu księży zakonnych, braci i kleryków władze rosyjskie postanowiły zlikwidować klasztory w Królestwie Polskim. Projekt dekretu przygotował Władimir Czerkaskij, dyrektor Spraw Wewnętrznych i Oświecenia Publicznego, późniejszy przewodniczący Komitetu Urządzającego w Królestwie Polskim. 8 listopada 1864 cesarz Aleksander II Romanow wydał ukaz kasacyjny. Spośród 155 klasztorów męskich z 1 635 zakonnikami i 42 klasztorów żeńskich do likwidacji przeznaczono 110 klasztorów męskich i 4 żeńskie – z tej liczby 39 za udział w powstaniu, a 71 z powodu niewielkiej liczby zakonników (poniżej 8 osób).

Pozostałe 45 klasztory męskie i 38 żeńskich podzielono na etatowe (25 męskich i 10 żeńskich) oraz ponadetatowe (20 męskich i 28 żeńskich). Klasztory etatowe posiadały najwyżej do 14 zakonników (z wyjątkiem konwentu paulinów na Jasnej Górze). Klasztory ponadetatowe nie mogły przyjmować nowicjuszy. Gdy liczba zakonników w klasztorach ponadetatowych spadała poniżej 8, ulegały one likwidacji. Utrzymanie wszystkich klasztorów przeszło na skarb państwa.

Niektóre budynki klasztorne przejmowane były przez biskupów na cele diecezjalne, na rezydencje, seminaria itp. W wielu ulokowano instytucje państwowe. Wiele gmachów niszczało.

30 stycznia 1865 roku kardynał Giacomo Antonelli wysłał notę ambasadorowi rosyjskiemu przy Stolicy Apostolskiej Feliksowi Meyendorfowi, gdzie udowadniał nielegalność ukazu z 8 listopada 1864 roku w świetle prawa międzynarodowego i jego sprzeczność z konkordatem z 1847 roku. Spowodowało to pogorszenie stosunków Imperium Rosyjskiego z Watykanem, co doprowadziło ostatecznie do ich zerwania w 1866 roku. 6 kwietnia 1865 roku papież podjął decyzję o zezwoleniu biskupom przejęcia władzy nad zakonnikami w Królestwie Polskim.

Prześladowania jedynie wzmocniły Kościół katolicki. Co więcej, wobec braku oficjalnych, polskich władz, Kościół stał się dla ludu symbolem i ostoją wolnej Polski. Nie zmienił tego choćby rosyjski ukaz tolerancyjny z 1905 roku, na mocy którego ograniczono ucisk wyznaniowy.

Poprzedni wpis z naszego kalendarium dostępny jest tutaj.