1 godzina temu
Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki społecznej rozpoczęło zapowiadany pilotaż skróconego tygodnia pracy. Przedsiębiorcy mogą ubiegać się choćby o milion złotych dofinansowania na dostosowanie warunków w firmie do tych zmian.
Pojawia się pytanie, czy takie rozwiązanie jest w Polsce potrzebne i jak może wpłynąć na naszą gospodarkę. Z ekonomistą, dr. Piotrem Maleszykiem z Wydziału Ekonomii UMCS rozmawiała na ten temat Iwona Kosior-Wielgus.
Zacznijmy od prostego pytania. Na czym w ogóle polega skrócony czas pracy? Czy to oznacza, iż w piątki bądź poniedziałki biuro, które wprowadzi skrócony czas pracy, będzie zawsze zamknięte?
– Nie, to przede wszystkim ma polegać na tym, żeby próbować przeorganizować pracę pracowników tak, iż jeżeli firma świadczy usługi przez pięć dni, to żeby te usługi mogły być świadczone. To nie jest w ogóle takie zupełne novum, bo już półtora roku temu w Lesznie, zresztą nie tylko tam, samorządy testowały krótszy czas pracy, na przykład 35-godzinny dla urzędników. Właśnie po to, żeby w warunkach trudnej sytuacji finansowej nie dać im podwyżki, a jednak zachęcić ich do pozostania. W takich rozwiązaniach trzeba było po prostu przeorganizować czas pracy. To nie musi oznaczać, iż firma będzie zamknięta przez jeden dzień i prawdopodobnie żadna firma w sektorze prywatnym sobie na to nie pozwoli.
Mówiąc o polskich przymiarkach do skróconego czasu pracy, mówimy o czterodniowym tygodniu pracy. Nie o pracy pięć dni w tygodniu, z tym iż krócej, tylko o jednym dodatkowym dniu wolnym w tygodniu.
– Tak jest. Takie są założenia pilotażu. Nie jest określone, który dzień ma być wolny. Jeden dzień ma być wolny, a więc czterodniowy tydzień pracy. Za ten piąty dzień jest oferowana dopłata dla pracodawcy ze strony ministerstwa po to, żeby mógł być utrzymany poziom wynagrodzeń.
A dlaczego ministerstwu zależy na tym, żeby przeprowadzić ten pilotaż i – domyślamy się – wprowadzić może takie rozwiązanie na stałe w polskiej gospodarce?
– Zadała pani pytanie tak, iż nasuwa się pierwsza myśl, iż to jest taki temat polityczny, przy którym można się troszeczkę ogrzać. Bo komunikat jest bardzo klarowny. Czterodniowy tydzień pracy wywołuje bardzo pozytywne reakcje u wielu pracowników. Ale może odsuńmy te kwestie polityczne na bok, bo rzeczywiście mówi się o tym, iż my w Polsce pracujemy dużo na tle średniej Unii Europejskiej, zwłaszcza na tle państw Europy Zachodniej. W skali roku przepracowujemy 300-400 godzin więcej niż pracownicy z tamtych bogatszych krajów. A skoro przez ostatnie lata bogacimy się i skoro mówi się dużo o tym, iż AI pomaga, iż usprawnia wykonywanie wielu rzeczy, więc wydaje się, iż to taki sprzyjający moment, zwłaszcza iż w wielu krajach też przeprowadza się różne pilotaże i wyniki są z pozoru obiecujące.
Kto może najbardziej zyskać na takim rozwiązaniu?
– Na pewno pracownicy, przynajmniej w krótszej perspektywie. W ogóle te pilotaże są obiecujące. Ja też zresztą osiem, dziewięć lat temu przyglądałem się takiemu innemu pilotażowi w Szwecji, gdzie skrócono czas pracy, ale nie o dzień, tylko tydzień pracy skrócono do 6 godzin dziennie. Ten eksperyment ze Szwecji czy inne badania pokazują, iż pracownicy lepiej się wtedy czują, więc to zdrowie fizyczne, psychiczne się poprawia, łatwiej im godzić obowiązki rodzinne i zawodowe. To też oznacza na przykład niższą absencję chorobową czy mniejszą rotację związaną na przykład z wypaleniem zawodowym. Takie były wyniki i to jest korzystne dla pracodawców. Pewne korzyści dla pracowników mogą przekładać się częściowo na korzyści dla pracodawców. Te wyniki eksperymentów wydają się zachęcające, bo okazuje się, iż zwykle nie odnotowywano strat w produktywności, a choćby to się poprawiło. Dlaczego? Bo pracownikom jakoś udawało się zintensyfikować swój czas pracy, wyeliminować pewne obowiązki, a może też pewne przyjemności, jak przerwa na kawę czy rozmowę, żeby zrobić to samo w krótszym czasie, tylko nie zawsze się tak da. To były też eksperymenty pilotażowe i – podobnie jak w Polsce – zgłaszali się chętni, a jak zgłaszają się chętne firmy, to takie, którym łatwiej to wdrożyć, które mogą być bardziej pozytywnie nastawione do zmiany, chociaż trzeba też powiedzieć, iż większość tych firm pozostawało potem w skróconym czasie pracy, przynajmniej po eksperymencie.
Prezes Pracodawców Lubelszczyzny Lewiatan, Dariusz Jodłowski, uważa, iż taka zmiana pogłębiłaby konflikty między różnymi grupami społecznymi, ponieważ nie wszyscy z takiego rozwiązania skorzystają. Czy pan podziela takie obawy?
– Jako ekonomista zwróciłbym uwagę nie tyle na konflikty społeczne, choć one oczywiście też są istotne, ale przede wszystkim są zakłady pracy, w których wdrożenie takiego tygodnia jest szalenie trudne ze względu na ciągły czas pracy. Chodzi głównie o przemysł, o logistykę, też o rolnictwo. A więc o ile trzeba byłoby skrócić czas pracy pracownikom, to oznacza, iż potrzebujemy tych pracowników więcej, żeby zachować ciągłość produkcji. Teraz współpracuję przy takim projekcie Wojewódzkiego Urzędu Pracy, gdzie badamy pracowników w branżach inteligentnych specjalizacji. Co mówią firmy z takich właśnie innowacyjnych branż przemysłu, produkcji czy logistyki? Dla nich to, iż mają pracę zmianową i muszą zachować ciągłość produkcji, jest szalenie trudnym wyzwaniem pod kątem rekrutacji, zwłaszcza młodych pracowników. Mają mało chętnych, którzy są gotowi podjąć pracę zmianową. W tych warunkach presji, której doświadczają ze strony problemów rekrutacyjnych, skrócenie czasu pracy bardzo podkopałoby ich konkurencyjność. Więc dla tych branż, dla wielu branż byłoby to bardzo złym rozwiązaniem.
POSŁUCHAJ PODCASTU: Kalkulator
W takim razie jesteśmy w ogóle gotowi gospodarczo jako Polska, na wprowadzanie takich rozwiązań? Czy powinniśmy na poważnie rozważać wprowadzanie tego rozwiązania?
– Doświadczenia z pilotaży w innych krajach są obiecujące. Większość firm osiąga korzyści produktywności, chce zachować i zachowuje tę regulację, ale rządy nie wprowadzają rozwiązań powszechnych. Też trochę właśnie z tego względu, iż to pilotaże, iż to chętne firmy, iż pracownicy potrafią zmienić swoje zachowanie. Myślę, iż tutaj będzie podobnie. Ale są jeszcze inne problemy, bo my w Polsce mamy też specyficzną kulturę organizacyjną pracy, raczej wysoką. o ile rząd, parlament skróci czas pracy, to bardzo prawdopodobne, iż ten piąty dzień pracownicy spożytkują na kontrakt z innym pracodawcą. Być może to z jakąś korzyścią finansową, chociaż niekoniecznie w długim terminie. Ale pytanie: czy to o to nam chodzi? Tutaj widzę problem. Widzę też taki problem, iż w tym krótkim okresie mamy teraz kiepską koniunkturę w przemyśle, więc może być tak, iż część firm zgłosi się do pilotażu, bo jak mają problemy finansowe, to lepiej, żeby skrócić czas wszystkim pracownikom i dostać dopłatę od rządu niż zwalniać pracowników. A potem co dalej? Na dłuższą metę to jest obniżenie konkurencyjności dla naszych firm. Nie widzę też tego rozwiązania jako powszechnego. Myślę, iż lepiej jednak iść w takie rozwiązania, gdzie uelastyczni się czas pracy, na przykład ten 40-godzinny, pozostawiając pracodawcom pewną swobodę w organizacji czasu pracy. Swobodę, jeżeli chodzi o zaczynanie, o kończenie, o to, jak precyzyjne mają być pewne regulaminy zakładowe określające czas pracy. To mogłoby bardziej pomóc w work-life balance, a rzeczywiście te firmy, które wiedzą, iż mogą skrócić czas pracy albo na przykład skracać czas pracy od czasu do czasu, mogłyby korzystać z tego w ramach większej elastyczności czasu pracy i osiągnąć większe korzyści, bez ryzyka utraty konkurencyjności.
Załóżmy, iż pilotaż się powiedzie, rozwiązanie wejdzie w życie, gdzie ma to szansę zaistnieć w środowisku polskich pracodawców i polskich pracowników?
– Myślę, iż najłatwiej będzie to wdrożyć w usługach, przede wszystkim w usługach sektora publicznego, nie wszystkich oczywiście, ale w wielu. Ogólnie w usługach, także w sektorze prywatnym, myślę, iż to jest dużo łatwiejsze. I też może być taka perspektywa na przykład Warszawy. która stoi gospodarczo przede wszystkim na usługach. Natomiast perspektywy innych regionów, gdzie jest więcej przemysłu, gdzie jest więcej rolnictwa, gdzie jest mniej usług rynkowych, już są troszkę inne. W tych branżach i w takich regionach to może być trudniejsze. Myślę, iż pan Jodłowski, mówiąc o konfliktach społecznych, trochę to miał na myśli, bo pracownik przemysłu może z zazdrością patrzeć na kolegę pracującego w usługach, choćby w sektorze publicznym, ale też prywatnym, który ma skrócony czas pracy, który osiąga z tego powodu jakieś korzyści, a tutaj nie. Albo problem może być właśnie taki, iż pogorszenie konkurencyjności podkopie nam fundamenty rozwojowe dla przemysłu i doprowadzi też do redukcji zatrudnienia. Jest niestety obawa, iż to będzie jakiś taki kamień, który przeważy szalę pogarszającej się konkurencyjności polskiego przemysłu i doprowadzi do jakiegoś tąpnięcia w tym obszarze. A mamy dużo zwolnień grupowych, trzeba na to uważać.
Czyli można obawiać się tego, iż zwłaszcza młody pracownik będzie szukał zatrudnienia tam, gdzie będzie pracował mniej, może niekoniecznie za wyższe pieniądze, ale krócej niż na przykład w przemyśle?
– Tak, takie efekty też pojawiały się w eksperymentach, iż firmy, które decydowały się na udział, osiągały większą atrakcyjność jako pracodawca, ten employer branding. Dzięki temu skuteczniej przyciągały część kandydatów i skuteczniej ich też zatrzymywały.
Wspominał pan też o doświadczeniach innych państw w prowadzeniu takiego pilotażu bądź wdrażaniu przez niektóre firmy tych rozwiązań na stałe. Co sprawdziło się w innych państwach i co możemy przełożyć też na naszą rzeczywistość?
– W innych państwach te efekty były korzystne dla pracowników, ale też niezłe dla produktywności w okresie eksperymentu. Jednak kraje nie wdrożyły tego rozwiązania na stałe, więc trudno też ocenić, biorąc pod uwagę różnice związane z naszą gospodarką i odmienną kulturą pracy. Byłbym bardzo ostrożny w tym, żeby na podstawie eksperymentów z państw zagranicznych stwierdzać, iż w Polsce będzie podobnie.
Jakie owoce świadczyłyby o tym, iż ten pilotaż przebiegł pomyślnie?
– Myślę, iż efekty tego pilotażu są niezbyt trudne do przewidzenia, bo do pilotażu zgłoszą się firmy głównie usługowe i te firmy przemysłowe, produkcyjne – bo Ministerstwo też takie zechce wziąć do puli, żeby szukać tutaj reprezentatywności – a więc przyjdą te firmy, którym to się opłaca, np. takie, które chcą skrócić czas pracy w związku z koniunkturą, albo którym łatwiej się przestawić z jakichś specyficznych względów, np. związanych z produkcją, zreorganizować czas pracy. I rzeczywiście firmy świadome udziału w pilotażu i pracownicy świadomi udziału w pilotażu będą pracować bardziej intensywnie i raczej te straty związane z produktywnością nie powinny być duże, a może będą choćby pewne nieznaczne korzyści. Natomiast nie spodziewam się, iż taki efekt jest w stanie być powtórzony dla całej gospodarki i w dłuższym okresie.
Czyli skrócony czas pracy to rozwiązanie dobre, ale nie dla wszystkich?
– Na pewno interesujący pilotaż, natomiast jako rozwiązanie powszechne w tej chwili bardzo mało realistyczne i myślę, iż wywołujące dużo szkód dla gospodarki.
Pilotaż w wybranych przedsiębiorstwach ma trwać do końca przyszłego roku, a jego owoce mają być znane na początku 2027 roku.
IKW / opr. WM
Fot. pixabay.com
