1 tydzień temu
Autorzy: Giuseppe Adamo, Bartosz Mirowski, Maciej Pawłowski
Tezy i wstęp
Pogrążony od kilku lat w kryzysie gospodarczym Egipt jest przykładem państwa zbyt dużego, by upaść. UE czyni szereg starań, by nie wpadł on w strefę wpływów innych krajów, uznając iż mimo wszelkich trudności we współpracy jest to istotny partner w zakresie przeciwdziałania nielegalnej migracji, dostaw energii elektrycznej i stabilizacji w regionie. Kraj stanowi też centrum logistyczne w relacjach między UE a Afryką i Krajami Zatoki Perskiej. Jego położenie jest strategiczne dla światowego handlu.
Relacje z Europą
17 marca 2024 r. Egipt i UE zawarły umowę o strategicznym partnerstwie na bazie umowy stowarzyszeniowej z 2004 r. Partnerstwo opiera się na 6 filarach: relacje polityczne, stabilność ekonomiczna, handel i zrównoważone inwestycje, migracja i mobilność, bezpieczeństwo oraz ludzie i kompetencje. Ponadto w latach 2024-2027 UE udzieli Egiptowi pożyczek w wysokości 5 mld euro, zainwestuje 1,8 mld euro w rozwój egipskiej gospodarki oraz udzieli grantów w wysokości 600 mln euro, w tym 200 mln euro na zarządzanie migracją. Przyznanie Egiptowi tych środków ma służyć wyjściu kraju z kryzysu gospodarczego oraz uniknięciu wejścia do strefy wpływów państw Zatoki Perskiej, Rosji lub Chin.
Środki finansowe z UE mają też przekształcić Egipt w kraj docelowy migracji osób z Afryki Subsaharyjskiej. w tej chwili jest państwem tranzytowym dla migrantów pragnących dotrzeć do UE z państw Rogu Afryki oraz z Palestyny. W Egipcie przebywa ponad 6 mln obywateli Sudanu i Sudanu Południowego. Licznymi grupami imigrantów są też: Palestyńczycy, Somalijczycy, Etiopczycy i Erytrejczycy. Egipt przeciwdziała nielegalnej migracji do UE na podstawie umów z Niemcami, Włochami, Grecją i Cyprem. Od 2000 r. trwa kooperacja egipsko–włoska (kolejne umowy w latach 2007 i 2009). Umowa egipsko-grecko-cypryjska została zawarta w 2015 r., a egipsko-niemiecka w 2017 r. Na podstawie tych umów straż przybrzeżna Egiptu przeciwdziała wypływaniu łodzi z migrantami ze swojego terytorium.
UE jest największym partnerem handlowym Egiptu, odpowiadając za 22% handlu zagranicznego państwa. Całkowita wartość wymiany towarowej wyniosła 32,5 mld euro w 2024 r., co oznacza spadek o 0,7% w porównaniu z 32,7 mld euro w 2023 r. Strukturę eksportu tworzą głównie węglowodory, a także produkty rolno-spożywcze, nawozy, i tekstylia. Z kolei import z UE obejmuje przede wszystkim maszyny, wyroby przemysłowe oraz produkty chemiczne. Egipt stanowi istotny rynek dla lokowania europejskiego kapitału – przykładowo niemieckie, czy francuskie firmy inwestują w strefie Suez Canal Economic Zone, działają obiekty logistyczne o współudziale międzynarodowym (np. terminal samochodowy przy East Port Said). Ze Strefą Ekonomiczną Kanału Sueskiego od 2021 r. współpracuje Katowicka Specjalna Strefa Ekonomiczna.
Połączenia energetyczne z UE
Egipt w 2025 roku pozostaje jednym z kluczowych graczy energetycznych w Afryce i regionie śródziemnomorskim. Miks energetyczny kraju wciąż opiera się głównie na gazie ziemnym, który odpowiada za ponad 80 % produkcji energii elektrycznej. Źródła odnawialne, takie jak farmy słoneczne, wiatrowe i hydroelektrownie na Nilu, dostarczają ok. 12-15 % mocy, a rząd zapowiada dalsze inwestycje we współpracy z partnerami zagranicznymi oraz Unią Europejską, aby stopniowo zwiększać ich udział.
Priorytetem staje się rozbudowa połączeń transgranicznych. W 2024 roku Egipt i Grecja podpisały umowę dotyczącą budowy podmorskiego kabla energetycznego o długości ok. 1400 km. Projekt GREGY umożliwi eksport do 3000 MW zielonej energii z Egiptu na rynek grecki i dalej do UE. Kair liczy, iż połączenie to umocni jego rolę jako hubu energetycznego dla Europy.
Równie istotny jest rozwój rynku gazowego. Egipt jest gospodarzem East Mediterranean Gas Forum platformy współpracy obejmującej m.in. Cypr, Izrael i państwa UE. Forum koordynuje eksport gazu z basenu Lewantu do Europy, częściowo przez egipskie terminale LNG. Dyskutowany od lat projekt gazociągu EastMed, który miałby połączyć Izrael, Cypr i Grecję, wciąż pozostaje na etapie analiz ekonomicznych i politycznych, choć Kair aktywnie wspiera inicjatywę.
Kwestie wodne pozostają równie strategiczne jak energetyczne. Egipt cierpi na chroniczny niedobór wody, który pogłębia budowa Wielkiej Tamy Odrodzenia w Etiopii. Uruchomiona w 2025 roku hydroelektrownia o mocy ponad 5000 MW ogranicza przepływ Nilu Błękitnego, co Kair i Chartum uznają za zagrożenie egzystencjalne. Mimo licznych rund negocjacji nie udało się zawrzeć wiążącego porozumienia regulującego napełnianie zbiornika.
Pojawiają się koncepcje alternatywne, w tym choćby pomysł budowy wodociągu z Europy do Egiptu, ale eksperci wskazują na ich nierealność ze względu na koszty i dystans. W praktyce Kair inwestuje w odsalanie oraz modernizację systemów irygacyjnych, co potwierdza Ministerstwo Zasobów Wodnych. Projekty te mają zmniejszyć deficyt, który już dziś sięga miliardów metrów sześciennych rocznie.
Dodatkowo Egipt w 2025 roku podpisał porozumienie z firmą BP które przewiduje odwierty pięciu nowych szybów gazowych na Morzu Śródziemnym mających zwiększyć wydobycie lokalne i zmniejszyć zależność importową zagłębia.
Egipt stoi więc przed dwojakim wyzwaniem: modernizacją sektora energetycznego i zapewnieniem bezpieczeństwa wodnego. Od skuteczności inwestycji w OZE, rozwoju infrastruktury przesyłowej i dyplomacji wodnej zależy, czy Kair utrwali swoją pozycję strategicznego partnera dla Europy w nadchodzących dekadach.
Połączenia infrastrukturalne
Egipt pozostaje dla UE kluczowym partnerem w utrzymaniu płynności globalnych łańcuchów dostaw. Kontrola nad osią Morze Śródziemne – Morze Czerwone przez Kanał Sueski tworzy naturalny most pomiędzy Azją, Afryką a Europą, który jest hubem logistycznym światowego handlu. Kanał Sueski odpowiada za 12-15% obrotów handlowych na świecie i 30% transportu kontenerowego. W pierwszej połowie 2023 r. przez cieśninę przepływało średnio 9,2 mln baryłek ropy dziennie, co stanowiło 9% światowego zapotrzebowania. Jak newralgiczne jest to miejsce najlepiej pokazały incydent z udziałem kontenerowca Ever Given w 2021 r., oraz ataki Hutich na statki towarowe w 2023 r.
Od 2016 r. rząd realizuje strategię Egypt Vision 2030, która traktuje modernizację infrastruktury transportowej jako jeden z priorytetów. Rozbudowa portów i centrów logistycznych ma uniezależnić państwo od wahań globalnego handlu i ograniczyć ryzyka operacyjne. W ramach polityki transportowej na lata 2024-2030 priorytetem pozostaje także rozwój zaplecza lądowego. Egipt konsekwentnie rozwija strategię od portu do wnętrza kraju, opartą na sieci suchych portów i stref logistycznych. Mają one odblokować wąskie gardła w obsłudze towarów i skrócić czas odpraw. Plan przewiduje utworzenie 31 suchych portów i stref logistycznych oraz budowę siedmiu zintegrowanych korytarzy transportowych, łączących główne ośrodki produkcyjne z portami morskimi.
Równolegle powstaje sieć kolei dużych prędkości o długości 2000 km połączy 60 miast i umożliwi około 500 milionów podróży rocznie. Kolej ma połączyć port Ain Sokhna na Morzu Czerwonym z wybrzeżem śródziemnomorskim i Górnym Egiptem. Projekt wart ponad 8 mld USD realizuje Siemens. Docelowo obejmie on 41 pociągów dużych prędkości Velaro, tworząc szóstą co do wielkości sieć szybkiej kolei na świecie. W 2024 r. potwierdzono postępy prac oraz dostawy pierwszych składów. Plan zakłada w przyszłości pełną integrację kolei z nową stolicą.
Jednym akceleratorów zmian w gospodarce i rozbudowie infrastruktury Egiptu jest turystyka. W 2024 r. kraj odwiedziło rekordowe 15,7 mln turystów (14,9 mln rok wcześniej). Zgodnie z założeniami liczba ta do 2030 r. ma wynieść 30 mln rocznie. Pomóc ma rozwój oferty – otwarcie Wielkiego Muzeum Egipskiego, modernizację rejonu Gizy, rozbudowa i modernizacja licznych ośrodków wypoczynkowych. Szacuje się, iż sektor turystyki odpowiada za ok. 8,5% PKB Egiptu i zapewnia 2,7 mln miejsc pracy.
Kontrowersje wywołała ubiegłoroczna decyzja o sprzedaży nadmorskiej miejscowości Ras el-Hekma Zjednoczonym Emiratom Arabskim za 35 mld USD. Egipt zachował 35% udziałów w przedsięwzięciu. Dodatkowo fundusz ZEA zadeklarował inwestycje o wartości 11 mld USD w sektor nieruchomości i inne projekty w kraju. To największa bezpośrednia inwestycja zagraniczna w projekt urbanistyczny w nowoczesnej historii Egiptu.
Kompleks o powierzchni 170 mln m² ma przekształcić nadmorską miejscowość w miasto nowej generacji – z zapleczem turystycznym, strefą wolnocłową i inwestycyjną oraz rozbudowaną infrastrukturą mieszkaniową, komercyjną i rekreacyjną. Podczas gdy Abu Zabi przedstawia transakcję jako strategiczne partnerstwo, w Egipcie wzbudza ona kontrowersje i krytykę, dotyczącą przekazania kluczowego regionu w ręce zagranicznych inwestorów kosztem lokalnych potrzeb rozwojowych i krajowych przedsiębiorców.
Wnioski
Egipt posiada strategiczne położenie w zakresie światowego handlu i ważne względem migracji do UE. Ważne, by kraj ten pozostawał stabilnym politycznie i gospodarczo i zorientowany na współpracę z UE i USA. W tym zakresie szczególnie istotne jest utrzymanie władzy przez prezydenta Sisiego i wojskową elitą kraju. Mimo wszelkich niedoskonałości i nieefektywnego zarządzania gospodarką, potrafią oni zapewnić bezpieczeństwo w kraju, prowadzi skuteczną walkę z ekstremistami islamskimi, chronić praw mniejszości religijnych i być przewidywalnym partnerem dla UE. W przypadku upadku reżimu Sisiego wszystkie te czynniki mogą ulec gwałtownej zmianie, tak jak to miało miejsce w latach 2011-2013. Wówczas Egipt rządzony przez Bractwo Muzułmańskie był państwem niestabilnym, wspierającym regionalny terroryzm oraz przez naruszanie wolności osobistych obywateli sprzyjającym migracji do UE.
W interesie UE jest ochrona Kanału Sueskiego i Morza Czerwonego jako przestrzeni newralgicznej dla światowej gospodarki. Jednocześnie konieczna jest budowa dodatkowych szlaków handlowych i nowych połączeń infrastrukturalnych. Wielkie inwestycje mogą być też sposobem na wyjście Egiptu z kryzysu gospodarczego.
Egipt może być dostawcą energii do Europy jeżeli najpierw zaspokoi swoje potrzeby w tym zakresie. W tym względzie istotny jest rozwój Wschodniośródziemnomorskiego Forum Gazowego i kontynuacja prac wydobywczych we Wschodniej Części Morza Śródziemnego.
