Dzień samorządu terytorialnego obchodzony jest w Polsce corocznie 27 maja. Święto to zostało ustanowione na pamiątkę pierwszych w pełni demokratycznych wyborów do rad gmin, które odbyły się 27 maja 1990 roku. Był to najważniejszy moment w historii III Rzeczypospolitej, symbolizujący odrodzenie samorządu terytorialnego po okresie PRL-u.
Dzień Samorządu Terytorialnego – 27 maja
1. Podstawa ustanowienia święta
Dzień Samorządu Terytorialnego został ustanowiony uchwałą Sejmu RP z 29 czerwca 2000 roku, w dziesiątą rocznicę przeprowadzenia pierwszych wyborów samorządowych w III Rzeczypospolitej. Jego celem jest uhonorowanie wszystkich osób zaangażowanych w funkcjonowanie samorządów oraz przypomnienie obywatelom o znaczeniu samorządności jako fundamentu demokracji lokalnej.
2. Historyczny kontekst: reforma z 1990 roku
27 maja 1990 roku odbyły się w Polsce pierwsze po II wojnie światowej, w pełni demokratyczne wybory do rad gmin. Był to przełomowy moment w procesie transformacji ustrojowej po upadku komunizmu. Reforma samorządowa przygotowana przez rząd Tadeusza Mazowieckiego i kierowana przez ówczesnego ministra – profesora Jerzego Regulskiego, stanowiła podstawę do odbudowy autentycznej władzy lokalnej.
Wybory te zapoczątkowały realny proces decentralizacji władzy publicznej w Polsce, oddając obywatelom kompetencje i odpowiedzialność za sprawy lokalne. Utworzono wtedy jednostki samorządu terytorialnego pierwszego szczebla – gminy, wyposażone w osobowość prawną, majątek oraz znaczną autonomię decyzyjną.
3. Kolejne etapy reformy samorządowej
Reforma z 1990 roku była pierwszym etapem szeroko zakrojonego programu odbudowy samorządności w Polsce. W latach późniejszych wprowadzono kolejne zmiany:
-
1998 – uchwalono reformę administracyjną, która weszła w życie 1 stycznia 1999 r.
-
Powstały nowe szczeble samorządu:
-
powiaty (samorząd powiatowy),
-
województwa (samorząd wojewódzki).
-
W ten sposób ukształtowano trójstopniową strukturę samorządu terytorialnego, która funkcjonuje do dziś: gmina – powiat – województwo.
4. Znaczenie samorządu w systemie państwowym
Samorząd terytorialny to filar demokratycznego państwa prawa i wyraz zasady subsydiarności (pomocniczości). Oznacza to, iż decyzje powinny być podejmowane na możliwie najniższym, najbliższym obywatelom poziomie.
Do głównych funkcji samorządu należą:
-
zarządzanie lokalną infrastrukturą i usługami publicznymi (drogi, wodociągi, transport),
-
organizowanie edukacji, opieki społecznej, kultury i sportu,
-
gospodarowanie majątkiem komunalnym,
-
planowanie przestrzenne,
-
wspieranie rozwoju lokalnego i regionalnego,
-
konsultowanie decyzji z mieszkańcami, np. poprzez budżet obywatelski.
Samorząd dysponuje własnym budżetem i ma prawo uchwałodawcze w zakresie lokalnym. Jego organy wybierane są w wolnych i bezpośrednich wyborach przez obywateli.
5. Rola społeczna i obywatelska
W Polsce działa blisko 2,5 tysiąca jednostek samorządu terytorialnego, w tym:
-
2477 gmin,
-
314 powiatów ziemskich i 66 miast na prawach powiatu,
-
16 województw.
Dzięki samorządowi obywatele mają realny wpływ na kształtowanie polityki lokalnej, mogą zgłaszać inicjatywy, uczestniczyć w konsultacjach społecznych czy kontrolować działania władz lokalnych. Samorządność sprzyja także kształtowaniu społeczeństwa obywatelskiego, aktywizując mieszkańców do działania na rzecz wspólnoty.
6. Obchody Dnia Samorządu Terytorialnego
W wielu miastach i gminach 27 maja organizowane są uroczystości, podczas których:
-
wręczane są odznaczenia dla zasłużonych samorządowców,
-
odbywają się sesje rad gmin, powiatów lub sejmików województw,
-
organizowane są debaty, wykłady, konferencje poświęcone tematyce samorządowej,
-
publikowane są raporty i analizy dotyczące funkcjonowania samorządu.
To także dzień refleksji nad stanem samorządności, wyzwaniami, które stoją przed wspólnotami lokalnymi, oraz możliwościami zwiększenia partycypacji obywateli.
7. Znaczenie dla rozwoju Polski
Samorząd terytorialny odegrał olbrzymią rolę w rozwoju Polski po 1989 roku. Dzięki wykorzystaniu funduszy europejskich, lokalnym inwestycjom i bliskości obywateli, samorządy stały się głównym motorem modernizacji kraju.
Wielu ekspertów podkreśla, iż sukces transformacji gospodarczej i politycznej nie byłby możliwy bez efektywnego działania struktur samorządowych.
Podsumowanie
Dzień Samorządu Terytorialnego to nie tylko data w kalendarzu, ale ważne przypomnienie o jednym z największych osiągnięć polskiej demokracji po 1989 roku. Ustanowienie i rozwój samorządu terytorialnego to dowód na to, iż decentralizacja, zaangażowanie obywateli i odpowiedzialność lokalnych władz są fundamentem nowoczesnego państwa.
Lesko.info
