Człowiek zagraża Półwyspowi Helskiemu

Nie zapewniono skutecznej ochrony brzegu morskiego Półwyspu Helskiego przed nieuprawnioną działalnością człowieka. Skontrolowane organy administracji rządowej i samorządowej nie wykorzystały w wystarczającym stopniu przysługujących im uprawnień dotyczących nadzoru i kontroli. Dopuszczono do nieuprawnionego nawiezienia i nasypania ziemi, w tym na brzeg morski na ośmiu polach kempingowych. Dopuszczono też do zlokalizowania w pasie technicznym, w tym na polach kempingowych m.in. szkół sportów wodnych, obiektów handlowych i usługowych w miejscach do tego nieprzeznaczonych, na terenie niezgłoszonym do ewidencji. W sprawach sprzedaży nieruchomości bez wymaganej zgody Dyrektora Urzędu Morskiego w Gdyni NIK skierowała dwa zawiadomienia do Prokuratury. Natomiast Dyrektor Urzędu Morskiego w Gdyni zapewnił skuteczną ochronę brzegu morskiego przed oddziaływaniem morza. Monitorowany był stan brzegu, odbudowywane były plaże, wydmy. Zbadane budowle utrzymywane były w co najmniej zadowalającym stanie technicznym.

Półwysep Helski jest obszarem o szczególnych walorach krajobrazowych i przyrodniczych. Z jednej strony otoczony jest wodami otwartego morza, z drugiej wodami Zatoki Puckiej. W celu ochrony jego zasobów środowiskowych został objęty różnego rodzaju formami ochrony przyrody m.in. wchodzi w skład Nadmorskiego Parku Krajobrazowego. Jego obszar objęty jest Europejską Siecią Ekologiczną Natura 2000. Zagrożeniem dla tego cennego przyrodniczo obszaru była z jednej strony postępująca erozja brzegu powodująca zwiększenie zagrożenia powodziowego od strony morza, a z drugiej strony intensywne użytkowanie rekreacyjne, wynikające z jego położenia i zróżnicowanych przestrzennie walorów przyrodniczo-krajobrazowych unikatowych w skali kraju. Na Półwyspie Helskim zlokalizowanych było dziewięć pól kempingowych na odcinku od Władysławowa do Chałup.

Najwyższa Izba Kontroli przeprowadziła kontrolę pn. „Ochrona brzegów morskich na Półwyspie Helskim i Mierzei Wiślanej” (P/13/141) obejmującą okres od 2011 r. do 2013 r., która wykazała m.in. nieskuteczność ochrony brzegów morskich Półwyspu Helskiego przed niedopuszczalną ingerencją w tamtejsze środowisko naturalne.

Najwyższa Izba Kontroli z własnej inicjatywy podjęła realizację kontroli, której celem było sprawdzenie czy organy administracji rządowej i samorządowej zapewniły skuteczną ochronę brzegów morskich na Półwyspie Helskim w latach 2020-2023. Kontrola objęła Urząd Morski w Gdyni, Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska w Gdańsku, Pomorski Urząd Wojewódzki w Gdańsku, Wojewódzki Inspektorat Nadzoru Budowlanego w Gdańsku, Urzędy Miasta Helu, Jastarni i we Władysławowie.

Najważniejsze ustalenia kontroli

Urząd Morski w Gdyni prowadził monitoring strefy brzegowej, w tym na podstawie danych uzyskanych metodą lotniczego skanowania laserowego oraz obrazu powierzchni terenu, powstałego w wyniku przetworzenia zdjęć lotniczych lub satelitarnych (ortofotomapy) wraz z analizą ukształtowania dna morskiego oraz wszystkich elementów strefy brzegowej.. Ponadto pracownicy Urzędu dokonywali w terenie oceny stanu plaż, wydm i lasów, w tym po sztormach określając ubytki i możliwości odbudowy wałów wydmowych oraz zniszczeń w lasach ochronnych pasa technicznego.

Zadania dotyczące ochrony brzegu morskiego sfinansowano m.in. ze środków budżetu państwa przeznaczonych na realizację „Programu ochrony brzegów morskich”. Ochronę brzegów morskich na Półwyspie Helskim realizowano poza tym Programem.

Stabilność linii brzegowej, zachowanie naturalnego charakteru wybrzeża wydmowego i zabezpieczenie przed powodzią od strony wód morskich zapewniano poprzez naturalne metody ochrony, w tym odbudowę zniszczonych wałów wydmowych, wybudowanie lub odbudowanie płotków wydmotwórczych, wykładanie chrustu wydmotwórczego oraz sadzenie m.in. trawy wydmotwórczej. Półwysep Helski chroniony był 20 budowlami umocnienia brzegu będącymi w gestii Urzędu Morskiego w Gdyni, z tego dwoma falochronami, 16 opaskami brzegowymi, umocnieniem Cypla Helu składającym się z trzech odcinków oraz ostrogami. Ponadto niektóre odcinki brzegu morskiego utrzymywano metodą sztucznego zasilania.

Wszystkie objęte badaniem budowle ochronne brzegu na Półwyspie Helskim terminowo poddawano okresowym kontrolom stanu technicznego. Ich stan w co najmniej zadowalającym stanie. W protokołach pokontrolnych formułowano wnioski i zalecenia, które mimo ich powtarzania w protokołach z kolejnych kontroli nie zostały zrealizowane.

Na stan brzegów morskich wpływ ma również człowiek. Nie zapewniono skutecznej ochrony brzegu morskiego przed nieuprawnioną działalnością. Kontrolowane przez NIK organy nie wykorzystywały w wystarczającym stopniu przysługującym im uprawnień w zakresie nadzoru i kontroli.

Choć pracownicy Urzędu Morskiego w Gdyni, w latach 2020-2023 (do 31 marca) prowadzili kontrole dotyczące pasa technicznego Półwyspu Helskiego i ochrony brzegu morskiego w tym rejonie, to jednak wobec stwierdzenia, bez zgody Dyrektora tego Urzędu m.in. nawiezienia i nasypania ziemi na terenach ośmiu pól kempingowych Półwyspu Helskiego, w tym na brzeg morski, nie wszczęto postępowań administracyjnych w celu ewentualnego wymierzenia administracyjnej kary pieniężnej. RP. Do wymierzenia i ustalenia kary uprawniony był Dyrektor Urzędu Morskiego w Gdyni.

Poważnym problemem jest nawożenie i nasypywanie ziemi na Półwyspie Helskim na terenach przyległych do pól kempingowych. Zjawisko to miało miejsce już w latach wcześniejszych, w tym w latach 2006-2011, tj. co najmniej 17 lat temu, co opisano w informacji o wynikach kontroli NIK nr P/13/141 „Ochrona brzegów morskich na Półwyspie Helskim i Mierzei Wiślanej”. Z pomiarów geodezyjnych linii brzegu morskiego dokonanych przez Urząd Morski lub na jego zlecenie w latach: 2005, 2009, 2012 i w lipcu 2013 r. wynikało, iż na odcinkach pasa technicznego, na których zlokalizowanych było dziewięć pól kempingowych, do połowy lipca 2013 r. przybyło (względem prawnej linii brzegu morskiego z 1997 r.) łącznie 7,12 ha obszarów lądowych (plaż).

Podobnie jak w 2013 r. ta kontrola wykazała, iż przybyło ok. 6 ha lądu, na których zlokalizowano m.in. przyczepy kempingowe. Ustawiono też obiekty szkół sportów wodnych.

W Urzędzie Morskim w Gdyni nie podejmowano (poza pismami do właścicieli czterech pól kempingowych) działań mających na celu zaprzestanie naruszania prawa własności Skarbu Państwa oraz dochodzenia wynagrodzenia za bezumowne użytkowanie tych terenów. Tym samym nie egzekwowano uprawnień właścicielskich Skarbu Państwa do tych terenów i nie korzystano z ochrony prawnej przysługującego Urzędowi Morskiemu w Gdyni trwałego zarządu tymi gruntami.

W latach 2020-2023 (do 31 marca) w Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Gdańsku nie planowano i nie przeprowadzono na Półwyspie Helskim kontroli przestrzegania przepisów o ochronie przyrody. W ustawie o udostępnianiu informacji o środowisku brak było regulacji dotyczących kwestii związanych z oceną oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko i oceną oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura 2000 w przypadku zrealizowanych i realizowanych przedsięwzięć. Ponadto brak było instrumentów prawnych dotyczących sankcji za brak takich ocen, w tym, gdy nie wpłynął wniosek inwestora o zbadanie potrzeby przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko albo oceny oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura 2000. Inwestor jest zobowiązany przez Pomorskiego Wojewódzkiego Inspektora Nadzoru Budowlanego do stosownych dokumentów.

Najwyższa Izba Kontroli zauważa potrzebę objęcia przepisami prawa procesu oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko od momentu jego powstania do jego legalizacji. W obowiązującym stanie prawnym proces zalegalizowania obejmuje skutki wpływu przedsięwzięcia na środowisko w przyszłości, ale nie obejmuje skutków, które już miały miejsce, do czasu jego powstania.

NIK ustaliła również, iż zawarto 22 umowy sprzedaży nieruchomości na kwotę 10,8 mln zł bez porozumienia z Dyrektorem Urzędu Morskiego w Gdyni. W tej sprawie NIK skierowała powiadomienia do prokuratury o możliwości popełnienia przestępstwa.

Wnioski

Najwyższa Izba Kontroli sformułowała szereg wniosków.

Wniosek de lege ferenda do Ministra Klimatu i Środowiska o analizę w zakresie objęcia przepisami prawa procesu oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko od momentu jego powstania do jego legalizacji (wobec zaniechania jej przeprowadzenia przed jego rozpoczęciem).

Do Ministra Klimatu i Środowiska o dokonanie przeglądu stanu prac nad opracowaniem dla obszarów Natura 2000: Zatoka Pucka i Półwysep Helski oraz Zatoka Pucka planów zadań ochronnych w Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Gdańsku i planów ochrony w Ministerstwie Klimatu i Środowiska oraz zapewnienie ich ustanowienia.

Do Ministra Infrastruktury o weryfikację działań lub zaniechań Dyrektora Urzędu Morskiego w Gdyni.

Do kierowników kontrolowanych jednostek o m.in. wzmocnienie nadzoru i kontroli nad obszarami obejmującymi brzegi morskie Półwyspu Helskiego, w tym na terenach pól kempingowych.