Bruksela zmienia zasady rynków mocy. Nowe reguły dla gazówek i magazynów

Zdjęcie: Elektrownia Dolna Odra - nowe bloki gazowe. Fot. Polimex Mostostal

Komisja Europejska przyjęła pod koniec czerwca ważne nowe ramy dla pomocy państwa wspierające cele Clean Industrial Deal (dalej: CISAF). Obowiązują one ze skutkiem natychmiastowym od 25 czerwca do 31 grudnia 2030 r. i zastępują tymczasowe ramy kryzysowe obowiązujące od rozpoczęcia wojny w Ukrainie w 2022 r., które były dotychczas cyklicznie przedłużane krótkoterminowo.

Co ważne, CISAF będą funkcjonować równolegle do wcześniejszych horyzontalnych wytycznych pomocowych dla energetyki i ochrony środowiska. Reguły określone w CISAF mają być wyłącznie ich uzupełnieniem. W praktyce, jeżeli instrumenty wsparcia w danym kraju nie będą zgodne z CISAF, będą podlegały ocenie na podstawie istniejących wytycznych, co może jednak przedłużać i komplikować ich notyfikację Brukseli.

Dla kogo nowe zasady

Nowe ramy upraszczają zasady pomocy państwa w pięciu głównych obszarach: 1) wdrażanie energii odnawialnej i paliw niskoemisyjnych; 2) ulgi w cenach energii elektrycznej dla firm energochłonnych w zamian za inwestycje dekarbonizacyjne; 3) dekarbonizacja istniejących zakładów produkcyjnych; 4) rozwój zdolności produkcyjnych w zakresie czystych technologii w UE; 5) ograniczenie ryzyka inwestycji w dekarbonizację.

Warto podsumować najważniejsze wybrane zmiany dla polskiego sektora energetycznego i branż energochłonnych wynikające z CISAF w obszarach związanych z funkcjonowaniem rynku mocy oraz ulg dla branż energochłonnych z tytułu cen energii elektrycznej, gdyż są one szczególnie istotne.

Polskie podejście do magazynów się obroniło, ale....

CISAF reguluje zasady korzystania przez jednostki konwencjonalne i jednostki elastyczności, jak zarządzanie popytem i magazyny energii, z mechanizmów mocowych, łącznie z alternatywą dla wspólnych aukcji.

Jeśli państwa oczekują przyspieszonej zgody KE na zmiany w rynku mocy, będą musiały wykazać zgodność z ramami CISAF, a zwłaszcza ze szczegółowym aneksem 1 stanowiącym listę wymagań do spełnienia. Inaczej muszą oczekiwać dłuższej procedury akceptującej zgodnie z ogólnymi przepisami pomocowymi.

Na mocy CISAF, państwa członkowskie będą mogły odstąpić od dotychczasowej zasady, iż jednostki konwencjonalne i na przykład magazyny energii muszą konkurować o wsparcie z rynku mocy na jednej aukcji.

W ostatnim czasie ten wymóg prowadził do komplikacji w polskim rynku mocy, gdyż nowe bloki gazowe niezbędne do zapewnienia przez PSE bezpieczeństwa dostaw nie były w stanie konkurować cenowo z magazynami energii na wspólnej aukcji – pomimo znacznego obniżenia korekcyjnego współczynnika dyspozycyjności (dalej: „KWD”) dla tych ostatnich do 61,3% w aukcji głównej w 2024 r.

Doprowadziło to do konieczności rozpisania przez PSE aukcji dogrywkowych z jeszcze bardziej radykalnym obniżeniem KWD dla magazynów tylko do 12%, tak aby nowe gazówki były w stanie zakontraktować się w rynku mocy po zniechęceniu inwestorów w magazyny do startu w nich. Nie zatrzymano się jednak na tym, gdyż w aukcji głównej rynku mocy planowanej na obecny rok, prawodawca zaproponował KWD dla magazynów energii na zbliżonym do aukcji dogrywkowej poziomie – ok. 13%.

Nowe ramy pomocowe zapewniają państwom alternatywne w stosunku do jednej wspólnej aukcji mechanizmy wsparcia poprzez rynek mocy dla jednostek konwencjonalnych opartych na paliwach kopalnych i jednostek elastyczności działających bez ich spalania. Jest to więc opcja, która może być interesująca dla PSE w przyszłych aukcjach.

Wyniki aukcji głównych rynku mocy na lata dostaw 2027-2029.

Kraje mogą dla przykładu uwzględnić wymogi dotyczące elastyczności niezwiązanej z paliwami kopalnymi ustalając dla nich minimalne progi wolumenowe. Mogą też wymagać od nich uczestnictwa tylko w jednym instrumencie wsparcia jeżeli wprowadzony jest oddzielny mechanizm wsparcia tylko „czystej” elastyczności. Z nieformalnych informacji wynika, iż PSE od dłuższego czasu rozważało na przykład oddzielną aukcję dla tego typu jednostek.

Dodatkowo, Bruksela oczekuje, iż wartości KWD obniżające faktyczne moce jednostek elastyczności, które mogą uczestniczyć w aukcji, nie będą ustalane na podstawie analiz krajowych, ale powinny być zaciągane z danych wynikających z europejskiej oceny wystarczalności mocy przeprowadzanej przez ENTSO-E. Nie wiadomo na razie dokładnie jakie będą ich wielkości, a CISAF nie odnosi się w tym punkcie do żadnego istniejącego dokumentu.

Ma być szybciej i pewniej

W aneksie pierwszym do CISAF, KE zawarła ponadto szereg wymagań mających na celu przyspieszenie zgody Brukseli w ramach notyfikacji rynku mocy. Polskę czeka taki proces, gdyż tegoroczna aukcja będzie ostatnią przeprowadzaną na podstawie obecnej decyzji akceptującej krajowy rynek mocy.

Takie przyspieszenie będzie możliwe wyłącznie w oparciu o wyniki europejskiej oceny wystarczalności mocy, natomiast jeżeli państwa chcą opierać się także na własnej ocenie, to będą musiały korzystać z obecnej procedury w ramach wytycznych pomocowych dla energetyki (CEEAG).

Z ważniejszych wymagań aneksu należy podkreślić obowiązek spełniania przez jednostki korzystające ze wsparcia standardu emisyjności EPS 550 g CO2/kWh, co wynika z aktualnego unijnego rozporządzenia rynkowego. Nowym elementem jest natomiast ograniczenie wsparcia dla nowych jednostek gazowych do 15 lat, podczas gdy krajowy rynek mocy pozwala w tej chwili na dodatkowe 2 lata zielonego bonusu dla nich – poprzez spełnienie wymogu EPS 450 g CO2/kWh.

Ponadto, wszyscy beneficjenci rynku mocy będą musieli zostać przywołani do świadczenia usługi mocowej – poprzez faktyczną dostawę mocy lub testowe przywołanie – co najmniej raz w każdym oknie dostaw z wyprzedzeniem mniejszym niż 24 godziny.

Energochłonni dostaną marchewkę, ale muszą obsadzić swój zielony ogródek

Na bazie CISAF, kraje będą mogły przez cały czas wspierać branże energochłonne, spełniające opisane w nowych ramach pomocowych kryteria, w formie ulg od rachunków za energię elektryczną na okres nie dłuższy niż 3 lata. W zamian za korzystanie z ulg, firmy będą musiały jednak inwestować w projekty kontrybuujące do unijnych celów klimatycznych, na przykład poprzez odchodzenie od paliw kopalnych na rzecz OZE zarówno w procesach produkcyjnych jak i wytwarzaniu energii na potrzeby własne. Ulgi mogą mieć formułę redukcji cen hurtowych energii od części zużycia.

Firmy mogące korzystać ze wsparcia muszą działać w branżach narażonych na istotne przenoszenie produkcji poza UE, wymienionych w aneksie 1 do wytycznych CEEAG. Kraje mogą jednak dodawać do wsparcia inne sektory, jeżeli przedstawią odpowiednie uzasadnienie poparte niezależną oceną.

Wsparcie może być udzielane maksymalnie na obniżenie cen energii do 50% rocznej średniej ceny hurtowej w danej strefie cenowej. Wolumenowo nie może ono obejmować więcej niż 50% rocznego zużycia energii danego podmiotu z bieżącego lub poprzedzającego roku. Kraj będzie mógł udzielić dodatkowego 10 procentowego wsparcia pod warunkiem, iż co najmniej 75 procent tego dodatkowego wsparcia zostanie przeznaczone na inwestycje dekarbonizacyjne.

Jednocześnie, obniżka cen energii nie może prowadzić do zredukowanej ceny w wysokości niższej niż 50 EUR/MWh.

Ramy CISAF wymieniają przykładowe inwestycje, które muszą odzwierciedlać przyznawane energochłonnym firmom ulgi, ale nie jest to lista zamknięta. Wymienione są projekty w nowe moce wytwórcze oparte na OZE, magazyny energii, inwestycje w ograniczenie zapotrzebowania na energię, budowa elektrolizerów do produkcji odnawialnego lub niskoemisyjnego wodoru, elastyczne zarządzanie popytem, czy też elektryfikacja procesów produkcyjnych.

Powyższe inwestycje bilansujące ulgi energetyczne nie będą mogły korzystać z żadnych innych instrumentów wsparcia i muszą być uruchomione w przeciągu do 4 lat od udzielenia wsparcia cenowego, chyba iż kraj dowiedzie, iż dany projekt nie będzie technicznie mógł być dokończony w tym okresie.

Co istotne, ulgi wynikające z CISAF nie mogą łącznie zwiększać wsparcia już przyznawanego w formie rekompensat z tytułu kosztów pośrednich emisji, z których korzystają wybrane branże narażone na przenoszenie produkcji poza UE. Skumulowany poziom wsparcia z obydwu tych instrumentów nie może być wyższy niż najwyższy poziom wynikający z każdego z nich.

Wspólne zasady dla całej UE

Zmiany wynikające z CISAF w obszarach funkcjonowania rynku mocy i ulg cenowych dla firm energochłonnych idą w kierunku dalszej ich harmonizacji i mają na celu przyspieszenie zatwierdzeń krajowych mechanizmów wsparcia przez Brukselę.

W przypadku rynku mocy, CISAF wprowadza zestaw wymagań dla ich szybszej notyfikacji oparty na europejskiej ocenie wystarczalności mocy, niedyskryminacji jednostek elastyczności – takich jak magazyny energii – i ograniczeniu wsparcia dla jednostek opartych na węglu i gazie.

W obszarze ulg dla firm energochłonnych jest wprowadzony istotny element ograniczonego w czasie i w wolumenie wsparcia, ale nie bezwarunkowego, ale funkcjonującego w zamian za inwestycje kontrybuujące do dekarbonizacji. Jest to system wzorowany na przepisach funkcjonujących już m.in. we Włoszech.

Czytaj też: W UE zaczął się wyścig po tanią, subsydiowaną energię