Budowa przedszkola publicznego w Zabawie, gm Wieliczka. Brak pieniędzy na wykończenie. Foto wieliczka.euTylko 4% – o tyle mają wzrosnąć dochody Wieliczki w 2025 roku wg propozycji Ministerstwa Finansów. To mniej, niż 94% miast i gmin w Polsce, których dochody wzrosną relatywnie więcej – choćby o 12%. Nowe zasady nie uratują Wieliczki, która już w tej chwili w rankingu kondycji finansowej 267 miast powiatowych jest na trzecim miejscu od końca. Solne miasto jest niestety osamotnione ze swoim problemem, który wynika głównie z ogromnego przyrostu liczby dzieci i systemu finansowania gmin.
Ministerstwo Finansów przedstawiło projekt zmian w dochodach jednostek samorządu terytorialnego. Po zmianach dochody gmin nie będą już ustalane jako udział w PIT i CIT, ale mają być ustalane wg nowego wzoru. Ministerstwo wyliczyło również symulację wskazującą jaka konkretnie kwotę uzyska każda z gmin w 2025 na bazie nowych zasad. W przypadku Wieliczki nowe zasady mają zwiększyć dochód o 12 milionów złotych, co stanowi ok 4% rocznych dochodów wyliczonych na 311 mln zł.
Pod względem tego wzrostu dochodów, na 2477 miasta i gminy, Wieliczka plasuje się dopiero na 2343 miejscu. Dla ponad 400 miast i gmin nowe zasady będą o wiele korzystniejsze – nowe zasady zwiększą ich dochody o ponad 10%. Niektóre z nich kwotowo zyskają kilkakrotnie więcej niż Wieliczka, mimo iż mają niższy budżet. Przykładowo, Bełchatów na nowych zasadach zyska 25 milionów przy łącznych dochodach 236 mln, co daje wzrost o 12%. Przy tym wg sprawozdań za 2023 rok zadłużenie Bełchatowa roku wynosiło 5 milionów, a Wieliczki … uwaga… 280 milionów. Dług Wieliczki tylko w ostatnich 5 latach się podwoił – a mówimy tu tylko o oficjalnym długu, bo do tego dochodzi ok 70 mln ukryte w podmiotach zależnych.
Pod względem finansowym sytuacja Wieliczki to katastrofa. W rankingu kondycji finansowej samorządów opublikowanym przez redakcje Wspólnota w 2023 roku, spośród 267 miast powiatowych, Wieliczka plasuje się na 265 miejscu.
Skąd tak tragiczna sytuacja finansowa samorządu, który ma na swoim terenie perłę, jaką jest Kopalnia Soli, a od niedawna też rozwijającą się strefę gospodarcza przy łączniku autostrad A4 i S7?
Nowy system dochodów gminy nie premiuje gmin rozwijających się, a taką jest Wieliczka. Przez ostatnie 15 lat ludność Miasta i Gminy Wieliczka (czyli miasta oraz 29 okolicznych wsi) zwiększyła się niemal o połowę, z 49 tys. do ok. 70 tys. mieszkańców. Napływ ludzi, głównie młodych rodzin z dziećmi, generuje olbrzymie koszty oświaty i wychowania, co nie odzwierciedla się w płaconych podatkach, bo często rodzice nie płacą podatków w Wieliczce. W 2023 roku wydatki na oświatę i wychowanie w Wieliczce stanowiły aż 51% dochodów gminy. Przeciętnie w Polsce wydatki miast na oświatę stanowią 30-40% dochodów, a we wspomnianym Bełchatowie, tylko 19%. Bełchatów ma zatem sporo pieniędzy na sprawy inne niż oświata, a na nowych zasadach, będzie miał ich jeszcze więcej. Tymczasem bez istotnego wzrostu dochodów i wsparcia rządu Wieliczka pogrąży się w kryzysie, bo w zasadzie nie ma możliwości zwiększenia dochodów.
Samorządy mają oczywiście dodatkowe dochody z podatku od nieruchomości – ale tutaj stawki również regulowane są przez rząd. I tak od powierzchni lokalu mieszkalnego stawka maksymalna wynosi 1,15 zł za metr kwadratowy. Czyli od mieszkania 50 m2, rocznie właściciel płaci tylko 60 zł podatku. jeżeli właściciel ma dziecko w przedszkolu, czy to publicznym, czy prywatnym, kosztuje ono gminę ok 10-20 tysięcy złotych. Według danych GUS, w Gminie Wieliczka liczba dzieci w wieku 3-6 lat w latach 2017-2022 wzrosła o 33%. Co ciekawe, w 2017 roku liczba dzieci w wieku 3-6 lat w Wieliczce i Bełchatowie były podobne: ok 2,5 tysiąca dzieci. 5 lat później w Wieliczce liczba ta wzrosła do 3,6 tysiąca, a w Bełchatowie, spadła do 2,1 tysiąca.
Można zatem powiedzieć, iż dzieciaki rujnują budżet Wieliczki – ale wynika to niestety z systemu podatkowego. Gminy mają ograniczone możliwości samodzielnego zwiększania dochodów, a z drugiej strony mają obowiązki zapewnienia wychowania przedszkolnego i edukacji dzieci.
Sytuacja finansowa Wieliczki jest na tyle zła, iż pod koniec 2023 roku Regionalna Izba Obrachunkowa w Krakowie (RIO) kilkukrotnie wszczynała, a później umarzała postępowania nadzorcze dotyczące nierealnych planów finansowych i nadmiernego zadłużenia, które generuje ogromne koszty odsetek – w 2024 roku będzie to ok 20 milionów złotych. Ostatecznie, aby nie robić przykrości urzędującemu burmistrzowi Koziołowi przed wyborami, plany finansowe Wieliczki na rok 2024 zostały zaopiniowane przez RIO pozytywnie z zastrzeżeniem, iż brak działań redukujących wydatki bieżące i zadłużenie doprowadzi do programu postępowania naprawczego. I takie postępowanie Wieliczce realnie grozi w roku 2025. Do czego się to sprowadza? Zgodnie z art. 240a ustawy o finansach publicznych, w czasie postępowania naprawczego zakazuje się dotacji dla innych samorządów, co doprowadzi do wstrzymania dotacji z budżetu Wieliczki dla Miasta Krakowa i Województwa Małopolskiego na przewozy autobusowe, a to przełożyłoby się na zaprzestanie lub ograniczenie kursowania autobusów MPK do Krakowa oraz autobusów ALD w inne rejony sąsiednich gmin. Postępowanie naprawcze to także ograniczenie zadań innych niż obligatoryjne ze środków własnych, co z kolei doprowadzi do likwidacji wielickich przewozów autobusowych, które nie są obligatoryjne tak jak szkoły, przedszkola czy spłata zadłużenia.
Jak to się stało, iż miasto, do którego przyjeżdża rocznie ponad milion turystów, mające taką perłę jaką jest Kopalnia Soli, stała się na przestrzeni kilku lat bankrutem? I jak to jest, iż Wieliczka ma problem z dziećmi w sytuacji niżu demograficznego? Oprócz wielu błędnych decyzji i niegospodarności, za co Wieliczanie pożegnali burmistrza Artura Kozioła w ostatnich wyborach, główną przyczyną są miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego (MPZP) w Wieliczce, które w latach 2010-2016 do granic możliwości pozwoliły na zabudować wolne tereny zabudową wielorodzinną (bloki do 5 kondygnacji) i szeregową (do 3 kondygnacji). Relatywnie tańsze mieszkania w sąsiedztwie Krakowa cieszą się dużym popytem młodych rodzin. Stworzono tym samym raj biznesowy dla deweloperów, którzy szkołami i przedszkolami oraz pozostałą infrastrukturą się nie przejmowali. W ostatnich latach Wieliczka zmuszona była do budowy lub rozbudowy kilku szkół i przedszkoli na wartość ok. 100 mln zł – większości na kredyt. Dwie rozpoczęte budowy dużych przedszkoli zostały wstrzymane z uwagi na brak pieniędzy na ich wykończenie. W ostatnim roku, po wielu protestach mieszkańców udało się w pewnym stopniu ukrócić budowę nowych osiedli, ale na pewno nie zatrzyma to napływu nowych rodzin.
Dziś w Wieliczce, oprócz problemów finansowych, występują poważne problemy z dostępnością i jakością wody, problemy z kanalizacją i infrastrukturą pieszo-drogową, na co w Wieliczce pieniędzy nie ma. I nie chodzi tu o pokrycie 100% inwestycji – pieniędzy nie ma choćby na 10% wkład własny.
Wskaźniki ustawowe zabraniają już Wieliczce dalszego zadłużania, a stare długi trzeba spłacać. Do tego w 2025 roku kończą się przepisy COVID-owe, które pozwalały samorządom na deficyty operacyjne, tj. wyższe wydatki bieżące niż dochody bieżące, co było odstępstwem od jednej z zasad równoważnia budżetu zawartej w art. 242 ustawy o finansach publicznych.
Niestety Wieliczka, jako jedna z nielicznych gmin w Polsce zaludniająca się „kosztownymi dziećmi”, jest ze swoim problemem finansowym osamotniona, bo 99% miast i gmin takiego problemu nie ma. A bez braku wsparcia rządowego i zasadach przedstawionych w obecnej formie, choćby w przypadku ulepszenia zarządzania finansami i usługami gminy przez nową władzę, Wieliczka skazana jest na głęboki kryzys, bo z „pustego i Salomon nie naleje”.
Bartłomiej Krzych
Radny Rady Miejskiej w Wieliczce
Stowarzyszenie Otwarta Wieliczka fb.com/OtwartaWieliczka
Źródła danych:
https://wspolnota.org.pl/fileadmin/user_upload/Ranking_do_nr_23-2023_Nadwyzka_operacyjna.pdf
