Rekordowe zyski sektora paliw kopalnych po inwazji Rosji na Ukrainę
W ciągu dwóch lat od inwazji Rosji na Ukrainę firmy paliw kopalnych w Unii Europejskiej wypracowały łącznie 180 mld euro zysków podlegających opodatkowaniu. Pomimo obaw o bezpieczeństwo dostaw i zmiany klimatu, paliwa kopalne wciąż dominują w światowym miksie energetycznym – odpowiadają za około 80% całkowitej podaży energii. Wartość globalnego rynku paliw kopalnych w 2024 roku wyniosła 7,9 bln dolarów.
Handel i import: zależność UE od paliw kopalnych
Znacząca część paliw kopalnych jest przedmiotem handlu międzynarodowego: około 17% węgla, 25% gazu ziemnego i 67% ropy naftowej oraz produktów ropopochodnych. W 2023 roku Unia Europejska sprowadziła 95% zużywanej ropy, 90% gazu ziemnego oraz 40,8% paliw stałych, ponosząc łączny koszt importu na poziomie 449 mld euro.
Wpływ cen paliw na gospodarki i konsumentów
W okresach napięć międzynarodowych ceny paliw kopalnych gwałtownie rosną, mimo stabilnych kosztów produkcji. Po inwazji Rosji na Ukrainę, ceny energii dla gospodarstw domowych w UE wzrosły: średnia cena energii elektrycznej podniosła się z 23,5 do 28,4 euro za 100 kWh (21% wzrost), a gazu z 7,80 do 11,40 euro za 100 kWh (46% wzrost). W połowie 2022 roku ceny diesla wzrosły o 45%, a benzyny o 36%. Choć ceny nieco spadły w lipcu 2025 roku, przez cały czas utrzymują się powyżej poziomów z 2021 roku.
Importujące kraje mogą jedynie zaakceptować globalną cenę, co oznacza, iż znaczna część ich bezpieczeństwa ekonomicznego i bilansu płatniczego jest uzależniona od okoliczności w dużej mierze poza ich kontrolą.
Dotacje i wsparcie: reakcja rządów UE na kryzys energetyczny
W odpowiedzi na wzrost cen energii rządy państw UE wdrożyły różne formy wsparcia: obniżki podatków i opłat, ulgi czasowe, limity cenowe, jednorazowe świadczenia i vouchery. W 2022 roku łączna wartość dotacji energetycznych w UE wzrosła do 397 mld euro, z czego 136 mld euro trafiło do sektora paliw kopalnych. Dotacje dla odbiorców indywidualnych wzrosły z 34 do 109 mld euro, niemal równając się z zyskami sektora paliw kopalnych (104 mld euro w 2022 r.).
Jednak również same firmy energetyczne otrzymały wsparcie – dotacje dla branży energetycznej sięgnęły 112 mld euro w 2022 roku. Średniorocznie w latach 2021-2023 sektor otrzymywał ponad 103 mld euro rocznie.
Opodatkowanie nadzwyczajnych zysków i przyszłość polityki fiskalnej
W odpowiedzi na rekordowe zyski, UE wprowadziła tzw. „składkę solidarnościową” (windfall tax), obejmującą zyski przekraczające o 20% średnią z lat 2018-2021, opodatkowane stawką 33%. Komisja Europejska szacuje, iż w latach 2022–2023 zebrano w ten sposób ok. 28 mld euro. Choć środek ten miał charakter tymczasowy, część państw (m.in. Czechy, Węgry, Litwa, Hiszpania, Słowacja) przedłużyła go, choćby do 2027 roku. Wielka Brytania rozszerzyła własny podatek do 2030 roku.
Dotacje do paliw kopalnych a cele klimatyczne UE
Według Komisji Europejskiej, mniej niż połowa (43%) dotacji do paliw kopalnych w UE ma zakończyć się przed 2025 rokiem, a 48% nie ma wyznaczonej daty zakończenia lub kończy się po 2030 roku. Taka polityka stoi w sprzeczności z unijnym celem neutralności klimatycznej do 2050 r.
System EU ETS i nowe regulacje
Od 2005 roku system handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS) wprowadził cenę za emisję CO₂ w sektorach energetyki, transportu i przemysłu. Do 2024 roku z aukcji uprawnień uzyskano ponad 230 mld euro, z czego 90% środków pozostaje w krajach członkowskich, a 10% trafia do mniej zamożnych państw. W 2024 roku same wpływy sięgnęły 39 mld euro. Od 2027 roku ruszy ETS2, obejmując m.in. budynki i transport drogowy, co będzie miało bezpośredni wpływ na gospodarstwa domowe.
Według T&E, w ciągu pierwszych sześciu lat ETS2 może przynieść 300 mld euro wpływów, czyli ok. 50 mld euro rocznie.
Potrzeba spójnej strategii: podatki czy dotacje?
Obecne podejście UE polegające na utrzymywaniu ponad 100 mld euro rocznych dotacji przy wygasającym podatku od nadzwyczajnych zysków sprawia, iż konsumenci ponoszą podwójny koszt – zarówno poprzez podatki finansujące dotacje, jak i wyższe rachunki za energię. Eksperci wskazują na potrzebę spójnej strategii: trwałego opodatkowania zysków firm paliw kopalnych lub stopniowej likwidacji dotacji dla tego sektora. Zgromadzone środki z podatków i systemów ETS mogłyby wesprzeć najuboższych odbiorców energii oraz przyspieszyć transformację energetyczną.
Metodologia analiz zysków
Analiza zysków firm paliw kopalnych w UE, na którą powołuje się T&E, została przeprowadzona przez PwC Belgia na zlecenie organizacji. Uwzględniono dane 31 firm naftowych, 53 gazowych i 30 węglowych, reprezentujących znaczną część rynku. Wyniki oparto na publicznie dostępnych sprawozdaniach finansowych, danych z witryn korporacyjnych, baz danych i szacunkach wolumenów oraz marż.
Zobacz również:
- Po raz pierwszy w historii czysta energia wyprzedziła paliwa kopalne w miksie energetycznym USA
- Wieś kluczem do transformacji? Odnawialny LPG może zastąpić paliwa kopalne
- Wzrost zapotrzebowania na energię w UE i na świecie. Prąd z OZE zastępuje paliwa kopalne
- Dyrektywa EPBD przegłosowana. Ban na paliwa kopalne od 2040 roku i panele PV na nowych budynkach
