Zanieczyszczenie powietrza a systemy ogrzewania i chłodzenia

Urządzenia, które zapewniają komfortową temperaturę w budynkach, są jednocześnie tymi, które mają duży wpływ na jakość powietrza. Z tej przyczyny UE podejmuje zintensyfikowane działania, celem minimalizacji emisji zanieczyszczeń.

Ogrzewanie i chłodzenie budynków to najważniejsze sektory energetyczne, ale również istotne źródła zanieczyszczenia powietrza w Europie.

Zanieczyszczenie powietrza jest jednym z największych zagrożeń środowiskowych dla zdrowia, powodującym każdego roku 7 mln przedwczesnych zgonów na świecie. Wdychanie pyłu PM2,5 może prowadzić do poważnych chorób układu sercowo-naczyniowego, oddechowego, a choćby problemów neurologicznych. Badania Wspólnego Centrum Badawczego (JRC) wskazują na pilną potrzebę przyspieszenia wdrażania czystych, wydajnych i odnawialnych technologii w tych sektorach.

Obecne systemy ogrzewania i chłodzenia przyczyniają się do znacznego uwalniania zanieczyszczeń powietrza, takich jak cząstki stałe (PM2,5), tlenki azotu (NOx), amoniak (NH3), niemetanowe lotne związki organiczne (NMVOC), tlenek węgla (CO) i dwutlenek siarki (SO2). Budynki mieszkalne są głównym źródłem tych emisji, odpowiadając za ponad 85 proc. emisji PM2,5 oraz znaczne udziały innych substancji szkodliwych.

Wyśrubowane normy jako wyzwanie dla państw członkowskich

Unia Europejska, po rewizji dyrektywy w sprawie jakości powietrza, zaostrzyła cele dotyczące jakości powietrza na rok 2030, dostosowując je do zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia (WHO). Ta regularnie publikuje wytyczne dotyczące jakości powietrza, wskazując poziomy dopuszczalne dla różnych zanieczyszczeń.

Mimo iż wytyczne nie stanowią norm ani prawnie wiążących kryteriów, zostały opracowane w celu zapewnienia wskazówek dotyczących ograniczania wpływu zanieczyszczenia powietrza na zdrowie w oparciu o ocenę ekspertów dotyczącą aktualnych dowodów naukowych. To zbiór opartych rekomendacji dotyczących wartości granicznych dla konkretnych zanieczyszczeń powietrza, opracowanych w celu pomocy krajom w osiągnięciu jakości powietrza chroniącej zdrowie publiczne.

Rządy państw członkowskich UE mogą wykorzystywać te wytyczne do opracowywania polityk zarządzania jakością powietrza, dostosowując je do lokalnych warunków. W konsekwencji oznacza to, iż wiele państw członkowskich będzie musiało wdrożyć dodatkowe środki, aby spełnić nowe normy. Kluczowym krokiem w tym procesie jest dokładna identyfikacja czynników powodujących zanieczyszczenie oraz promocja czystszych alternatyw w ogrzewaniu i chłodzeniu.

Problematyczne paliwa i technologie

Pomimo stopniowego odchodzenia od wysokoemisyjnych źródeł energii, dominującym elementem miksu energetycznego UE w 2022 roku były urządzenia spalające, które odpowiadały za 97 proc. produkcji ciepła. Chociaż całkowite zużycie energii końcowej brutto w UE zmniejszyło się o 9,5 proc. w porównaniu z 2005 rokiem, zużycie na ogrzewanie i chłodzenie spadło jeszcze bardziej – o 16 proc. Było to możliwe dzięki zmniejszonemu zapotrzebowaniu na ogrzewanie budynków oraz zastosowaniu bardziej wydajnych technologii.

Jednym z pozytywnych trendów jest rosnąca popularność pomp ciepła, które nie emitują zanieczyszczeń bezpośrednio. Od 2005 roku ich wykorzystanie wzrosło sześciokrotnie i w tej chwili stanowi 3,7 proc. całkowitego zużycia energii końcowej. Niemniej jednak pompy ciepła wciąż przyczyniają się jedynie do 15 proc. energii odnawialnej w sektorze ogrzewania i chłodzenia, co pokazuje potrzebę ich szerszego wdrażania.

Biomasa, często postrzegana jako bardziej ekologiczne źródło energii, pozostaje problematyczna w kontekście emisji PM2,5, szczególnie w sektorze mieszkaniowym. Podobnie gaz ziemny, choć uznawany za paliwo przejściowe, odpowiada za znaczne udziały w emisji NOx. Aby poprawić jakość powietrza, konieczne jest ustanowienie bardziej rygorystycznych norm emisji dla urządzeń grzewczych sprzedawanych w UE.

Krajowe plany energetyczno-klimatyczne jako klucz do zmian

Krajowe plany energetyczno-klimatyczne (NECP) z 2019 i 2023 roku pokazują, w jaki sposób państwa UE planują osiągnąć cele klimatyczne i energetyczne na 2030 rok. Analizy wskazują na wzrost celów dotyczących odnawialnych źródeł energii w ogrzewaniu i chłodzeniu. Na przykład Szwecja planuje osiągnąć 73 proc. udział energii odnawialnej w tym sektorze, a Dania przewiduje wzrost do 77 proc.

Pomimo tych pozytywnych zmian, 12 państw członkowskich przez cały czas nie spełnia nowych wymagań UE. Komisja wydała zalecenia dotyczące projektu zaktualizowanych NECP, w tym, w stosownych przypadkach, dotyczące konieczności zwiększenia ambicji w zakresie odnawialnych źródeł energii. Państwa członkowskie finalizują w tej chwili swoje NECP, biorąc pod uwagę zalecenia Komisji.

Zgodnie z projektami Planów Krajowych i Planów Emisji i Klimatu na 2023 r., do 2030 r. przewiduje się wzrost wykorzystania pomp ciepła o 22 proc., podczas gdy prognozy dotyczące ogrzewania biomasą wzrosły tylko nieznacznie, przy czym niektóre kraje obniżyły cele ze względu na obawy dotyczące jakości powietrza.

Kompleksowa strategia UE

Unia Europejska realizuje kompleksową strategię walki z zanieczyszczeniem powietrza. Nowe ramy polityczne, takie jak rewizja dyrektywy w sprawie odnawialnych źródeł energii, dyrektywy w sprawie efektywności energetycznej i dyrektywy w sprawie charakterystyki energetycznej budynków, wraz z aktem o zerowej emisji netto w przemyśle, wspierają rozwój czystych technologii grzewczych. Szczególny nacisk kładzie się na promowanie pomp ciepła i wydajnych systemów ciepłowniczych, jednocześnie wyznaczając ścieżki do eliminacji kotłów na paliwa kopalne.

Podczas gdy postępy w zakresie odnawialnych źródeł energii są widoczne, konieczne jest dalsze ograniczanie emisji z urządzeń spalających paliwa kopalne i biomasę. Przyczynić do tego może się tworzenie wydajnego ogrzewania miejskiego i promocja pomp ciepła.