1 miesiąc temu
Mieszko Rajkiewicz – Polski Instytut Dyplomacji Sportowej
Polskie władze od 2023 roku publicznie deklarowały chęć organizacji igrzysk olimpijskich w Polsce. Zarówno poprzednia partia rządząca, jak i obecna – w kontekście ewentualnych igrzysk w Polsce mają podobne stanowisko, różniące się głównie czasem organizacji. Mówiono o 2036 roku, w tej chwili zwraca się uwagę na 2040 bądź 2044 rok. Niezależnie od daty trzeba zwrócić uwagę na to z kim potencjalnie rywalizujemy o organizację igrzysk. Polska nie jest jedynym krajem, który wyraża takie zainteresowanie.
Część 1. Afryka, Ameryka Płd. i Azja Wschodnia
Egipt – Nowa Stolica Administracyjna
Z Egiptu sygnały dotyczące potencjalnej organizacji igrzysk olimpijskich płyną od 2022 roku. To właśnie wtedy prezydent Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego (MKOl) Thomas Bach wraz z delegacją udali się do Egiptu, by od ministra młodzieży i sportu usłyszeć deklarację wsparcia politycznego dla egipskich igrzysk. Wolę taką wyraża również prezydent Egiptu As-Sisi, co jest istotnym sygnałem[1]. Egipska narracja skupia się głównie na ewentualnych igrzyskach w 2036 roku. Miejscem organizacji ma być budowana od 2015 roku nowa stolica kraju, która na ten moment ma roboczą nazwę Nowa Stolica Administracyjna. Kair jest przeludniony, dlatego więc władze Egiptu od kilku lat inwestują w nowy główny ośrodek miejski w kraju. I tutaj pojawia się kolejny atut Egiptu.
W Nowej Stolicy Administracyjnej powstaje Miasto Olimpijskie, czyli olbrzymi kompleks z wymaganą infrastrukturą sportową, gdzie znajdować się będzie ponad 20 nowych obiektów[2]. Co istotne – Egipt rozpoczął budowę tego obszaru zanim zaczęto poważnie mówić o potencjalnej kandydaturze do organizacji igrzysk. Zgodnie z reformą MKOl w kontekście organizacji igrzysk olimpijskich, istotne jest by każdy organizator wykorzystał już istniejącą infrastrukturę sportową. Można by rzec, iż budowa całego kompleksu od zera w Egipcie stoi w sprzeczności z tą zasadą, ale elastyczne podejście MKOl oznacza również rozważenie lokalnych uwarunkowań. Egipt buduje swoją nową stolicę niezależnie od potencjalnej organizacji igrzysk, zatem nowa infrastruktura jest czymś naturalnym. Cała sytuacja jednak przez cały czas wpisuje się w zasady MKOl, bowiem ubiegając się o organizację igrzysk w przyszłości, Egipt wykaże wykorzystanie już istniejących obiektów – czyli nowego Miasta Olimpijskiego.
W kontekście Egiptu na niekorzyść tej kandydatury wybrzmiewa stan gospodarki kraju. Inflacja, deficyt budżetowy oraz duże zadłużenie zewnętrzne (na poziomie ponad 150 mld $) kraju stanowią wyzwanie dla egipskiego rządu[3], na co na pewno zwraca uwagę MKOl.
Stan ekonomiczny kraju również podlega ocenie i jeżeli organizacja igrzysk olimpijskich stanowi zbyt duży koszt dla kraju, to choćby mimo posiadania wymaganej infrastruktury, nie jest możliwe uzyskanie prawa do organizacji. Gdyby Egipt wydał np. 11 mld $[4] na organizację igrzysk, to stanowiłoby to w tej chwili niemal 18% rocznych wydatków kraju.
Niemniej jednak perspektywa organizacji igrzysk olimpijskich w Egipcie jest prawdopodobna. Wpływa na to pozytywne postrzeganie takiego pomysłu przez MKOl, ponieważ byłyby to pierwsze w historii igrzyska olimpijskie w Afryce. Dodatkowym atutem jest polityczne poparcie najwyższego szczebla dla tej idei oraz infrastruktura w postaci Miasta Olimpijskiego w nowobudowanej stolicy Egiptu. Szef Stowarzyszenia Narodowych Komitetów Olimpijskich Afryki Mustapha Berraf (który również jest członkiem MKOl) otwarcie mówi o gotowości Egiptu do walki o organizację igrzysk olimpijskich w 2036 lub 2040 roku[5].
Republika Południowej Afryki – Kapsztad
Władze RPA oficjalnie nie wyraziły woli organizacji igrzysk olimpijskich, jednak istnieje wewnętrzna narracja, by igrzyska zorganizować. Nie byłby to pierwszy raz, kiedy RPA stara się o organizację igrzysk – Kapsztad kandydował do tego zadania przy okazji igrzysk w 2004 roku, ale przegrał z Atenami. Wewnątrz RPA w tej chwili promuje kandydaturę Kapsztadu do organizacji igrzysk olimpijskich w 2040 roku. W tym celu powstał think tank Cape Town 2040, który wspiera tę ideę. W badaniu tej organizacji z tego roku wskazano, iż Kapsztad już teraz posiada 84% obiektów (stałych lub tymczasowych) wymaganych do organizacji igrzysk. Uwagę zwraca brak hal sportowych oraz fakt, iż igrzysk mogłyby się odbyć w większości na obszarze metropolitalnym Kapsztadu. Już teraz bardzo zróżnicowana infrastruktura stanowi atut tej potencjalnej kandydatury, jednak niemała część obiektów, bo aż 30%, wg wspomnianego badania musiałaby przejść renowację[6]. Warto zwrócić uwagę także na zainteresowanie igrzyskami olimpijskimi w RPA w ostatnim czasie. Wg badania IPSOS 64% ankietowanych w RPA interesuje się igrzyskami, choć trzeba podkreślić, iż metodologia nie określiła tej grupy badanych jako reprezentatywnej dla całego społeczeństwa, a jedynie dla osób wykształconych z miast[7]. Niemniej ten wynik stanowi delikatny wzrost względem takiego samego badania kilka lat temu, gdy wykazano zainteresowanie na poziomie 59%[8].
Jednak pomysł organizacji igrzysk w RPA ma trzy główne problemy. Po pierwsze nie padła do tej pory taka deklaracja ze strony władz. Poparcie politycznie w procesie rozmów z MKOl-em jest bardzo ważne, ponieważ MKOl wymaga takiego potwierdzenia woli politycznej na piśmie. Po drugie problemem kandydatury południowoafrykańskiej jest – zdaje się – niskie poparcie społeczne tej idei. Dlaczego „zdaje się”? Ponieważ najnowsza ankieta na ten temat zorganizowana przez portal Tourism Update nie oznacza szerszego społecznego kontekstu oraz budzi metodologiczne wątpliwości. Warto jednak odnotować, iż pomysł igrzysk w Kapsztadzie w 2040 roku popiera 51% ankietowanych[9].
Po trzecie Kapsztad jest przez cały czas w czołówce najniebezpieczniejszych miast w Afryce. Według City Country Crime Index Global Kapsztad jest na 6. miejscu wśród miast afrykańskich, natomiast na 17. miejscu w skali globalnej[10]. Ogólnie organizacja Global Organized Crime Index klasyfikuje RPA na 7. miejscu wśród najniebezpieczniejszych państw świata[11].
Biorąc pod uwagę, iż w RPA wciąż trwa debata na ten temat czy w ogóle warto kandydować, brak jednoznacznego wsparcia politycznego oraz szeroka krytyka pomysłu, RPA nie należy na ten moment postrzegać jako aktywnego gracza w procesie pozyskania prawa organizacji igrzysk olimpijskich w 2040 roku.
Chile – Santiago
W Ameryce Południowej igrzyska olimpijskie organizowano dotychczas raz: w Rio de Janeiro w 2016 roku. Chile ma ambicję być drugim krajem na kontynencie, któremu się to uda. Zostało to wyrażone przez prezydenta Chile w czerwcu tego roku. Podczas corocznego orędzia prezydent Gabriel Boric zapowiedział oficjalne starania o organizację igrzysk olimpijskich w Santiago w 2036 roku. Potwierdzenie tego znajduje się choćby w 61-punktowym programie propozycji prezydenckich[12]. Co prawda na ostatnim miejscu, ale przez cały czas jest to oficjalny program.
Santiago ma doświadczenie w organizacji multidyscyplinarnej imprezy sportowej. W 2023 roku w stolicy Chile odbyły się igrzyska panamerykańskie, które zrobiły bardzo duże wrażenie na prezydencie MKOl Thomasie Bachu, który zachęcał Chilijczyków do podjęcia starania o igrzyska olimpijskie. I faktycznie urzędnicy z Chile coraz intensywniej sondują możliwość kandydowania do organizacji igrzysk. Szczególnie wykorzystano czas igrzysk olimpijskich w Paryżu, gdzie delegacja najwyższego szczebla z chilijskiego ministerstwa sportu uważnie przyglądała się francuskim działaniom oraz spotkano się z kluczowymi przedstawicielami MKOl – np. z Kolindą Grabar-Kitarović, która stoi na czele wewnętrznego komitetu w MKOl dot. igrzysk olimpijskich w 2036 roku[13]. W praktyce oznacza to, iż w Chile rozpoczął się proces selekcji wszystkich niezbędnych dokumentów do zgłoszenia akcesu w MKOl[14]. Dodatkowym atutem potencjalnej chilijskiej oferty jest fakt, iż kraj ten wpisuje się w nowy paradygmat działania w Ruchu Olimpijskim – czyli większe otwarcie na Globalne Południe. jeżeli weźmiemy jeszcze pod uwagę, iż ewentualne igrzyska w Chile byłyby powrotem na kontynent południowoamerykański, to mamy do czynienia z całkiem poważną koncepcją.
Przed igrzyskami panamerykańskimi w 2023 roku firma IPSOS dokonała badania recepcji tej imprezy przez Chilijczyków. Wyniki są co najmniej zadowalające do organizatorów, bowiem 81% ankietowanych uważało to wydarzenie za korzystne dla kraju, a 76% dostrzegało w nim wzrost poczucia dumy narodowej[15]. To wskazuje na potencjalnie duże poparcie społeczne dla idei organizacji igrzysk olimpijskich w Chile. Problematyczna jest jednak jedna kluczowa kwestia – ekonomia. Chile nie może pochwalić się gigantycznym krajowym budżetem, a propozycja kosztu organizacji igrzysk w Chile na poziomie ok. 14 mld $ jest zbyt duża dla tego kraju. Jak wskazują badacze z Uniwersytetu w Desarollo taka perspektywa kosztów może dla Chile skończyć się mniej korzystnie niż się zakłada. Taki koszt to ok. 15% rocznego budżetu kraju[16]. I choć oczywiście przygotowania igrzysk rozłożone są na wiele lat, to wyraźnie widać, iż stanowiłyby poważne wyzwanie gospodarcze dla kraju. Prezydent Boric podkreśla, iż igrzyska powinny być zorganizowane przy partnerstwie publiczno-prywatnym. Jednak przykład igrzysk panamerykańskich wskazuje, iż koszt imprezy niemal w całości (98%) pokryty został ze środków publicznych. A było to 600 mln $[17]. Ze względów ekonomicznych Chile nie jest faworytem w wyścigu o igrzyska olimpijskie w latach 2036 i 2040.
Indonezja – Nusantara
Kraj ten oficjalnie potwierdził swoją kandydaturę do organizacji igrzysk olimpijskich w 2036 roku. I nie jest to pierwszy raz, gdy Indonezja stara się o tę możliwość – Dżakarta walczyła również o możliwość organizacji igrzysk w 2032 roku, ale dość niespodziewany szybki wybór Brisbane w Australii zaskoczył Indonezję i opinię publiczną na całym świecie. Były prezydent Indonezji Joko Widodo po fiasku walki o igrzyska w 2032 roku, potwierdził dalszą chęć, zatem rok 2036 dla tego kraju to realna perspektywa. Co istotne, nowy prezydent Prabowo Subianto potwierdził te aspiracje. W trakcie igrzysk olimpijskich w 2024 roku spotkał się z prezydentem Francji, a w Paryżu obecna była też delegacja z Indonezji obserwująca organizację paryskich igrzysk. Przy okazji następnych igrzysk olimpijskich w 2028 roku w Los Angeles Indonezyjczycy będą równie bacznie przyglądać się całemu procesowi. Jak przekazał minister ds. młodzieży i sportu Indonezji, prezydent MKOl Thomas Bach wyraził się pozytywnie o organizacji igrzysk w 2036 roku w tym kraju[18].
Thomas Bach już dwa lata wcześniej, bowiem w trakcie szczytu G20 na Bali, potwierdził olimpijskie aspiracje Indonezji i „przywitał” to państwo w gronie starających się o organizację igrzysk w przyszłości[19]. W przypadku starań o 2036 rok bardzo mocno wybrzmiewa fakt, iż miałyby być one organizowane w Nusantarze – nowobudowanej stolicy Indonezji. I choć po reformie wewnętrznej MKOl każde kolejne igrzyska mają do maksimum wykorzystywać istniejącą infrastrukturę sportową, to MKOl bierze pod uwagę również lokalny kontekst – i w tym przypadku przypomina to sytuację jak z propozycją egipską. Dodatkowym atutem jest fakt, iż Indonezja to kolejny reprezentant Globalnego Południa, a gdyby ten kraj zyskał prawo organizacji igrzysk, to byłby pierwszym państwem z organizacji ASEAN. Azja Południowo-Wschodnia dotychczas nie gościła igrzysk olimpijskich, więc fakt bycia nowym rynkiem dla MKOl jest równie kuszący.
Indonezja ma jednak dwa problemy, które mogą skutecznie sabotować rozmowy z MKOl-em. Pierwszy to wątki związane z udziałem izraelskich sportowców w eventach planowanych w Indonezji. Głównym tematem jest historia związana z mistrzostwami świata U-20 w piłce nożnej. FIFA odebrała prawo organizacji tej imprezy ze względu na „bieżące okoliczności”. Decyzja ta zapadła w marcu 2023 roku[20], czyli ok. 2 miesiące przed planowanym startem. Te okoliczności to brak zgody na wpuszczenie reprezentantów Izraela do Indonezji. Podobna sytuacja miała miejsce podczas World Beach Games, które w sierpniu 2023 roku miały być organizowane na Bali, jednak nie odbyły się one ze względu na wycofanie finansowania ze strony rządu Indonezji. Nieoficjalnym powodem miał być udział sportowców z Izraela, co stanowiłoby olbrzymi problem ze względu na fakt, iż gubernator Bali chciał bojkotować udział reprezentantów tego kraju[21]. W przypadku ewentualnej organizacji igrzysk olimpijskich nie ma absolutnie mowy o bojkotowaniu reprezentacji Izraela, więc MKOl musi wziąć kwestie polityczne pod uwagę. Drugim problemem Indonezji może być związany z samą Nusantarą. O ile w pewnym ujęciu może być traktowana jako atut (jak wspomniano wcześniej), o tyle istnieje druga strona medalu. Budowa tego miasta sprawia, iż konieczne jest wysiedlenie kilkudziesięciu tysięcy rdzennych mieszkańców Borneo. MKOl zatem musi brać pod uwagę kwestie społeczne oraz ekologiczne związane z nową stolicą, co na pewno będzie wytykane przez nieprzychylne MKOl-owi media oraz opinię publiczną.
Korea Południowa – Seul
Seul to kolejne miasto, które sonduje organizację igrzysk olimpijskich. Ale nie byłby to pierwszy raz. Korea Południowa ma bardzo duże doświadczenie w organizacji najważniejszych dużych wydarzeń sportowych. Letnie i zimowe igrzyska olimpijskie, mistrzostwa świata w piłce nożnej i dziesiątki innych wydarzeń. Ten kraj niewątpliwie jest jednym z najbardziej doświadczonych organizacyjnie państw ostatnich 30-40 lat – na poziomie globalnym oraz kontynentalnym.
Rząd metropolitalny Seulu rozpoczął starania o organizację igrzysk olimpijskich – z datą na 2036 rok. W Biurze Turystyki i Sportu utworzono „Zespół Promocji Olimpijskiej”, a także zamówiono analizę przygotowawczą do oszacowania kosztów organizacji igrzysk, za którą odpowiadać ma Korea Sports Policy Research Institute. A jeżeli spojrzymy na ewentualne społeczne poparcie dla idei organizacji kolejnych igrzysk w Seulu, to w ankiecie przeprowadzonej przez Embrain and Korea Research 71% respondentów popiera ten pomysł[22].
Działania Koreańczyków można określić jeszcze jako etap wstępny. Żadne źródła nie mówią o oficjalnej decyzji rządu, ale mimo wszystko pewne rozmowy się już odbyły. Prezydent Korei Południowej Yoon Seok-yeol w 2022 roku w Seulu miał okazję spotkać się szefem MKOl-u Thomasem Bachem podczas Zgromadzenia Ogólnego Stowarzyszenia Narodowych Komitetów Olimpijskich. I choć spotkanie można określić jako kurtuazyjną dyplomację, to jednoznacznie pokazują chęć do dialogu. Osobą, która ten dialog pogłębia jest burmistrz Seulu Oh Se-hoon. On również spotkał się z Thomasem Bachem w tym samym roku, ale w Lozannie. Celem tego spotkania było formalne poinformowanie MKOl o zainteresowaniu organizacją igrzysk olimpijskich w 2036 roku[23].
W kontekście Korei Południowej trzeba wspomnieć o dużym atucie tej potencjalnej kandydatury – Jamsil Sports MICE Complex. To kompleks nowoczesnej infrastruktury sportowo-rozrywkowej, który ma powstać w Seulu do 2031 roku[24].
Ten projekt oraz już istniejące obiekty lokują Seul w czołówce miast już teraz gotowych do organizacji igrzysk w przyszłości. Na ten moment są trzy istotne problemy. Po pierwsze Korea Południowa nie znajduje się w grupie państw, które MKOl traktuje priorytetowo. Strategia MKOl-u na przyszłe lata to kierowanie Ruchu Olimpijskiego w większym stopniu do Globalnego Południa lub innych nowych rynków. Obecny najbardziej prawdopodobny scenariusz igrzysk olimpijskich w 2036 roku to wybór kraju, który nigdy wcześniej nie organizował tego wydarzenia. Po drugie, w Korei Płd. zaostrzył się spór między regionami. Nadzieję na organizację wespół z Seulem ma również prowincja Jeolla Płn. jeżeli nie osiągną one porozumienia, to będzie istniał problem z przekazaniem listu intencyjnego do MKOl. Wreszcie po trzecie, istnieje konflikt między południowokoreańskim komitetem olimpijskim a ministerstwem kultury, sportu i turystyki Korei Płd. Problemem jest ewentualna trzecia kadencja obecnego szefa południowokoreańskiego komitetu olimpijskiego, czemu sprzeciwia się minister[25]. Ten spór może poważnie wpłynąć na postrzeganie autonomii komitetu olimpijskiego Korei Płd. Zbierając wszystkie te elementy razem mamy obraz, który wskazuje na wydłużenie się całego procesu wewnątrz tego kraju. Z tego powodu Korea Południowa – choć jest państwem bogatym i już teraz niemal gotowym – to nie jest faworytem w wyścigu.
W kolejnej części omówiony zostanie Bliski Wschód i Indie, publikacja już niedługo na stronie INE…
Bibliografia:
[1] Minister: Sisi approves request to organize Olympic Games 2036, State Information Service, https://www.sis.gov.eg/Story/171606/Minister-Sisi-approves-request-to-organize-Olympic-Games-2036?lang=en-us, dostępu: 9.11.2024.
[2] Rabey J., Egypt’s Insane Olympic City in the Desert¸The B1M, https://www.theb1m.com/video/egypt-s-insane-olympic-city-in-the-desert, dostęp: 9.11.2024.
[3] N. El-Shaeri, Egypt’s external debt drops to $152,9 bn by end of June¸ Arab News, https://www.arabnews.com/node/2575354/business-economy, dostęp: 9.11.2024.
[4] Kwota podobna do wydatków Francji na organizację igrzysk olimpijskich w 2024 r.
[5] Edypt plans to make Olympic bid despite fears over costs, Africa Confidential, https://www.africa-confidential.com/article/id/15108/Egypt_plans_to_make_Olympic_bid_despite_fears_over_costs, dostęp: 9.11.2024.
[6] New study shows Cape Town has 84 percent of venues required for a potential future Olympic Games, Our Future Cities, https://www.ourfuturecities.co/news/new-study-shows-cape-town-has-84-percent-of-venues-required-for-a-potential-future-olympic-games, dostęp: 9.11.2024.
[7] Attitudes to the 2024 Olympics, Ipsos, https://www.ipsos.com/sites/default/files/ct/news/documents/2024-08/Ipsos-Paris-Olympics-2024.pdf, dostęp: 9.11.2024.
[8] Attitudes to the Tokyo 2020 Summer Olympics, Ipsos, https://www.ipsos.com/sites/default/files/ct/news/documents/2021-07/Global-Advisor-Tokyo-Olympics-2020_FINAL_07082021.pdf, dostęp: 9.11.2024.
[9] Positive sentyment for Cape Town Olympic bid, Southern & East African Tourism Update, https://www.tourismupdate.co.za/article/positive-sentiment-cape-town-olympic-bid, dostęp: 9.11.2024.
[10] Crime Indes by City 2024 Mid-Year, Numbeo, https://www.numbeo.com/crime/rankings.jsp, dostęp: 9.11.2024.
[11] Criminality in South Africe, Global Organized Crime Index, https://ocindex.net/country/south_africa, dostęp: 9.11.2024.
[12] Cuenta Publica 2024, Gobierno de Chile, https://www.gob.cl/cuentapublica2024/, dostęp: 9.11.2024.
[13] Chile afirma que postulación para JJ.OO 2036 debe “seguir los mismos estándares” de París, Swissinfo, https://www.swissinfo.ch/spa/chile-afirma-que-postulación-para-jj.oo-2036-debe-seguir-los-mismos-estándares-de-parís/85379107, dostęp: 9.11.2024.
[14] Chile reitera interés de postularse a Juegos Olímpicos de 2036, Prensa Latina, https://www.prensa-latina.cu/2024/09/03/chile-reitera-interes-de-postularse-a-juegos-olimpicos-de-2036/, dostęp: 9.11.2024.
[15] Santiago 2023 Games is in Chile’s heart: 81% of people see it as a beneficial event, and 72% think it will help the country, Santiago 2023, https://www.santiago2023.org/en/noticias/portada-sitio-web/detalle/4028/santiago-2023-games-is-in-chiles-heart-81-of-people-see-it-as-a-beneficial-event-and-72-think-it-will-help-the-country, dostęp: 9.11.2024.
[16] https://www.emol.com/noticias/Economia/2023/10/24/1110848/chile-candidatura-juegos-olimpicos.html
[17] Ibidem
[18] ¿Juegos Olímpicos en Chile?: Aterrizando un anhelo que podría multiplicar por más de 10 el costo de los Panamericanos, Emol, https://en.tempo.co/read/1923655/sports-minister-optimistic-indonesia-will-host-2036-olympics-mulls-four-cities-as-options, dostęp: 9.11.2024.
[19] R. Livingstone, At Bali G20 Summit IOC President “welcomes” Indonesia’s Nusantara 2036 Olympic bid and indicates eight G20 nations are interested in hosting Games, GamesBids, https://gamesbids.com/eng/summer-olympic-bids/future-summer-bids/at-bali-g20-summit-ioc-president-welcomes-indonesias-nusantara-2036-olympic-bid-and-indicates-eight-g20-nations-are-interested-in-hosting-games/, dostęp: 9.11.2024.
[20] FIFA removes Indonesia as host of FIFA U-20 World Cup 2023, Inside FIFA, https://inside.fifa.com/about-fifa/organisation/media-releases/fifa-removes-indonesia-as-host-of-fifa-u-20-world-cup-2023-tm, dostęp: 9.11.2024.
[21] Indonesia won’t host beach games, months after losing soccer event over Israel ban, The Times of Israel, https://www.timesofisrael.com/indonesia-wont-host-beach-games-months-after-losing-soccer-event-over-israel-ban/, dostęp: 9.11.2024
[22] L. Yujin, The Seoul Metropolitan Government declared its bid to host the 2036 Summer Olympics and began preparetions, Maeil Business Newspaper, https://www.mk.co.kr/en/society/11092158, dostęp: 9.11.2024.
[23] L. Jaeeun, Seoul mayor confident in 2036 Olympics bid, The Korea Herald, https://m.koreaherald.com/view.php?ud=20240812050504, dostęp: 9.11.2024.
[24] J. Da-hyun, Seoul plans to build Jamsil Sports MICE Complex, The Korea Times, https://www.koreatimes.co.kr/www/nation/2024/10/113_359587.html, dostęp: 9.11.2024.
[25] R. Livingstone, South Korean regions position for 2036 Olympic bid while NOC faces autonomy crisis, GamesBids, https://gamesbids.com/eng/summer-olympic-bids/south-korean-regions-position-for-2036-olympic-bid-while-noc-faces-autonomy-crisis/, dostęp: 9.11.2024.
