Wyjście z NATO. Tego nie zrobił nikt. Czy Trump może być pierwszy?

W ostatnich tygodniach dochodzi do wyraźnego zbliżenia pomiędzy USA i Rosją, którą NATO uznaje za największe zagrożenie dla bezpieczeństwa transatlantyckiego. Elon Musk, ulubieniec Donalda Trumpa, uważa, iż nadszedł czas, by opuścić NATO. Zresztą sam prezydent USA (w grudniu) mówił, iż rozważy taką możliwość: „jeśli Europejczycy nie będą USA traktować uczciwie”.

Mając na względzie podejście Trumpa do NATO, pod koniec kadencji Joe Bidena zmieniono prawo tak, by utrudnić prezydentowi wyprowadzenie Stanów Zjednoczonych z Sojuszu.

John Bolton, były doradca Trumpa do spraw bezpieczeństwa narodowego, a dziś jego zagorzały krytyk, w niedawnym wywiadzie dla „Bilda” wskazywał, iż wycofanie się USA z NATO jest realną możliwością. „Koszty dla Europy związane z odwrotem Ameryki byłyby nieobliczalne” – mówił.

Czy Trump ma narzędzia, by to zrobić?

Opuszczenie NATO. „Nikt tego jeszcze nie zrobił”

Wyjście z NATO to proces prawny i polityczny. – Nikt tego dotychczas nie zrobił, więc poruszamy się po niespotykanym do tej pory terytorium. Francja wprawdzie wystąpiła ze struktur militarnych Sojuszu, ale to zupełnie inna sytuacja – mówi Interii dr Wojciech Michnik z Wydziału Studiów Międzynarodowych i Politycznych w Uniwersytecie Jagiellońskim.

O sposobie wyjścia z NATO mówi art. 13 Traktatu północnoatlantyckiego. Zgodnie z jego treścią każdy kraj chcący opuścić sojusz musi wysłać do rządu Stanów Zjednoczonych formalne zawiadomienie w tej sprawie. To właśnie USA mają za zadnie poinformować sojuszników, iż stosowna nota została złożona.

Po roku od oficjalnego poinformowania o chęci wystąpienia, członkostwo formalnie wygasa.

– najważniejsze jest tu słowo: „formalnie” – podkreśla ekspert.

– Kiedy taka nota trafiłaby do sojuszników, staje się jasne, iż na państwie opuszczającym NATO nie możemy polegać. Sojusz opiera się na wzajemnym zaufaniu i pomocy, dlatego zaryzykuję stwierdzenie, iż choć formalnie wyjście zajmuje rok, to w momencie dostarczenia noty, państwo traci wiarygodność w oczach sojuszników i nieformalnie przestaje być częścią sojuszu – uważa.

Wyjście USA z NATO. Ustawa, która wprowadziła pasy bezpieczeństwa

Czy prezydent USA może samodzielnie podjąć taką decyzję?

– Nie ma prostej odpowiedzi. Sami Amerykanie nie są tego pewni – odpowiada dr Wojciech Michnik.

Amerykańscy politycy obawiali się, iż w razie wygranej Trumpa, może dojść do rozwodu z NATO. Dlatego wprowadzili nowe zapisy w prawie. Swoiste pasy bezpieczeństwa, które mają nie pozwolić, by pasażer nagle wyskoczył z pędzącego pojazdu. Zmianę autoryzował prezydent Joe Biden.

Ustawa National Defense Authorization Act for Fiscal Year 2024 , uchwalona 22 grudnia 2023 r., zabrania prezydentowi jednostronnego wycofania się z NATO bez zgody dwóch trzecich głosów w Senacie lub specjalnej autoryzacji Kongresu.

Co interesujące o zmianę w przepisach zabiegał m.in. Marco Rubio – dziś sekretarz stanu USA, odpowiedzialny za kreowanie polityki zagranicznej. – Konia z rzędem temu, kto przewidział, iż choćby ci republikanie, którzy wtedy byli tacy pronatowscy, teraz nabiorą wody w usta i będą potakiwać Trumpowi. Rubio jest tu świetnym przykładem – wskazuje dr Michnik.

Jednostronna decyzja Donalda Trumpa. To możliwe

Pojawiają się jednak wątpliwości, czy wspomniana ustawa może realnie powstrzymać prezydenta, mając na względzie jego konstytucyjne uprawnienia w zakresie polityki zagranicznej.

– Można sobie wyobrazić scenariusz, kiedy to Donald Trump jednostronnie – powołując się na to, iż prezydent jest odpowiedzialny za prowadzenie polityki zagranicznej – decyduje o wyjściu Stanów Zjednoczonych z NATO – mówi ekspert.

Co wtedy może zrobić Kongres?

– Może spróbować na przykład zaskarżyć decyzję prezydenta, a to rozpocznie skomplikowaną batalię przed Sądem Najwyższym – odpowiada.

– Poza tym Amerykanie wcale nie muszą wychodzić z NATO, żeby to NATO bardzo osłabić i de facto uczynić je dysfunkcyjnym – zastrzega.

Rosja największym zagrożeniem. „Zdarzenia przybrały szokujący obrót”

W historii relacji sojuszniczych Ameryka-Europa nie było kolorowo.

– Stany Zjednoczone są główną siłą napędową NATO. To przede wszystkich na ich zdolnościach militarnych opiera się sojusz. I tak naprawdę historia sojuszu jest też historią frustracji Amerykanów, którzy wiele razy twierdzili, iż Europejczycy robią za mało na rzecz wzmocnienia wspólnego bezpieczeństwa. Tak było choćby za administracji Baracka Obamy, ale też pierwszej administracji Trumpa i prezydentury Joe Bidena – mówi dr Michnik.

Trump już podczas swojej pierwszej kadencji niespecjalnie poważał NATO. Jeszcze zanim został ponownie wybrany, mówił w lutym 2024 r., iż Stany Zjednoczone nie będą bronić tych, którzy sami nie wydają dużo na zbrojenia.

– Pamiętamy te słynne słowa Trumpa: iż choćby zachęca Rosję do tego, żeby z takimi, którzy się sami nie potrafią obronić, robić, co tylko się zechce. Spodziewaliśmy się, jaki będzie kurs Trumpa, ale rzeczywistość i tak zaskoczyła – przyznaje ekspert.

– Trzy tygodnie temu była konferencja w Monachium, na której amerykańscy oficjele zbesztali Europejczyków. Tydzień temu wyrzucono prezydenta Ukrainy z Białego Domu, jakby był jakimś intruzem. Po czym ogłoszono, iż Stany Zjednoczone wstrzymają pomoc dla Ukrainy. Jednocześnie Moskwa wydała oświadczenie, iż polityka zagraniczna Stanów Zjednoczonych jest w zasadzie spójna z celami rosyjskimi. Tymczasem Nowa Koncepcja Strategiczna NATO z 2022 r. mówi, iż Rosja jest największym zagrożeniem dla sojuszu i dla bezpieczeństwa transatlantyckiego. Zdarzenia przybrały szokujący obrót. Należy podkreślić, iż Sojusz dalej działa, tak jak i gwarancje bezpieczeństwa dla jego członków. Biorąc jednak pod uwagę wydarzenia pierwszych miesięcy prezydentury Trumpa, trudno będzie w takich warunkach odbudować wzajemne zaufanie w ramach NATO – konkluduje nasz rozmówca.

Exodus USA byłby gwoździem do trumny najskuteczniejszego sojuszu obronnego na świecie.