Wydobycie paliw kopalnych może naruszać prawo, uznał Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (ICJ) uznał, iż wszystkie państwa mają prawną powinność chronić klimat i przeciwdziałać jego degradacji. Jest to niewiążąca formalnie tzw. opinia doradcza, stanowi jednak autorytatywną interpretację istniejącego międzynarodowego prawa środowiskowego i praw człowieka.

Decyzja Trybunału to efekt wieloletnich działań, głównie ze strony państw wyspiarskich na Pacyfiku i Karaibach, które należą do najbardziej narażonych na skutki zmian klimatu, takich jak podnoszenie się poziomu morza, erozja wysp, zasolenie wód gruntowych czy pogarszające się warunki dla rolnictwa i rybołówstwa. W odpowiedzi na ich apel Zgromadzenie Ogólne ONZ zwróciło się do ICJ o opinię na temat zakresu zobowiązań państw wobec ochrony klimatu na gruncie prawa międzynarodowego oraz konsekwencji prawnych dla państw, które przyczyniają się do poważnych szkód klimatycznych.

W odpowiedzi ICJ orzekł, iż wszystkie kraje są zobowiązane do przeciwdziałania emisjom gazów cieplarnianych oraz do podjęcia działań mających na celu ochronę systemu klimatycznego. Obowiązki te opierają się na: międzynarodowych traktatach klimatycznych (np. Porozumienie paryskie, UNFCCC), uniwersalnych zwyczajach prawa międzynarodowego, podstawowych zasadach praw człowieka oraz tzw. odpowiedzialności państw za szkody. Trybunał podkreślił, iż kraje powinny wykorzystywać wszelkie dostępne środki, kierując się najnowszą wiedzą naukową, aby zapobiegać niebezpiecznym zmianom klimatu. Konkretnie, państwa mają obowiązek przygotowywać i wdrażać krajowe plany (NDCs), które realizują podstawowy cel porozumienia kilmatycznego jakim jest ograniczenia wzrostu temperatury do 1,5°C. Uznano, iż próg ten jest politycznym życzeniem, ale prawnie obowiązującym zobowiązaniem.

Jakie będą kosekwencje

Trybunał przedstawił też szereg konsekwencje naruszeń dla państw, które nie realizuje swoich obowiązków. W takiej sytuacji przede wszystkim:

• musi natychmiast zaprzestać szkodliwej działalności (np. nadmiernej emisji),
• ma obowiązek zapobiegania powtórzeniu się takiej działalności w przyszłości,
• powinno zrekompensować poszkodowanym państwom skutki swoich działań — finansowo, poprzez naprawę szkód bądź przeprosiny.

ICJ wprost wskazuje, iż prowadzenie lub wspieranie (np. dotowanie, wydawanie pozwoleń) wydobycia paliw kopalnych może być uznane za międzynarodowe naruszenie prawa, jeżeli przyczynia się do znaczących szkód klimatycznych. Sędziowie wyraźnie podkreślili także historyczną odpowiedzialność państw o największym wkładzie w emisję: to one powinny ponosić największy ciężar działań naprawczych i finansowania transformacji w krajach rozwijających się.

Choć opinia ICJ jest niewiążąca, jej autorytet i precyzja mają bardzo silne znaczenie dla przyszłych spraw prawnych (zarówno międzynarodowych, jak i krajowych), a także dla negocjacji klimatycznych. Otwiera to drogę krajom najbardziej dotkniętym przez zmiany klimatu do domagania się odszkodowań, zobowiązuje także do realnego podnoszenia celów klimatycznych i może inspirować sądy oraz parlamenty na całym świecie do zaostrzenia polityki wobec emisji i producentów paliw kopalnych.

/Fot: Albert Hyseni on Unsplash //