Wydanie 258, 11.10.2025

1 tydzień temu

W piątek był Światowy Dzień Zdrowia Psychicznego dlatego mamy dla Was grafikę od Smutne historie spisane na kacu i tanim papierze oraz kilka słów które zamieścił z tej okazji

ruch fizyczny jest ważny, ale profesjonalna pomoc i wparcie bliskich o wiele ważniejsze. szczególnie kieruję te słowa w stronę mężczyzn, którzy mierzą się z problemami samotnie, często unikając pomocy bądź bagatelizując problem do czasu, gdy jest już za późno. dbajmy o siebie, kochani

Jeśli podoba się Wam nasza praca, to tutaj znajdziecie Patronite naszego projektu. Listę naszych patronów możecie znaleźć tutaj.

Dla czytelników newslettera: To wydanie najprawdopodobniej przekracza objętość narzuconą przez serwis Gmail, więc nie wyświetli się w całości w skrzynkach pocztowych w tym serwisie. Możecie rozwinąć pełną treść maila na skrzynce lub otworzyć wersję webową – wystarczy kliknąć numer wydania w mailu.

Polska

„Wiele wskazuje na to, iż Rosja może w przyszłości szykować kolejne prowokacje, którym obiektem będzie Polska. Na co powinniśmy się przygotować? Jakie scenariusze Kreml może chcieć realizować w Polsce? Co ma z tym wspólnego Ukraina? Czy ukraińska prowokacja może być możliwa? Dlaczego Rosja grozi Polsce po raz kolejny? Co chce osiągnąć? Jak dziś przebiega wojna informacyjna i propagandowa? Na te i inne pytania odpowiada Wojciech Konończuk, dyrektor OSW.” [###]

Czy projektowany Park Narodowy Dolnej Odry zablokuje żeglugę śródlądową na Odrze? Co? Nie? Skąd ten pomysł? Najpewniej z powszechnych w internecie narracji, które bazują na strachach i spiskach. O PN Dolnej Odry oraz o żegludze tamże opowiadają Wolne Rzeki. [###]

„Po zwycięstwie »Ministrantów« na festiwalu w Gdyni wracamy do pytania, dlaczego PISF złożył zawiadomienia o przestępstwie, jakim miała być dotacja dla filmu. I co adekwatnie dzieje się w PISF? Pytamy władz, czy nie czuły się głupio, fetując sukces filmu. Rada PISF interweniuje” Dlaczego PISF jest ciągle uwikłany w kontrowersje, które choćby nie są związane z tym, iż finansuje „kontrowersyjne” filmy (takich zarzutów można by się przecież spodziewać od konserwatywnych polityków). [OKO.press]
„Pierwsze zgłoszenie napisałem na sąsiada. Narzeka, iż obcy zastawiają bramę domu, ale sam stawia tam auto. Powiadomiłem też policję, iż dostawca z cukierni codziennie o 7 rano parkuje na pasach. Zgłosiłem, iż 12 aut parkuje przy skrzyżowaniu. Wystawiłem stołek na balkon i czekałem. I nic. A dzięki stronie ZglosParkowanie.pl poznałem, jak to jest zostać »szeryfem parkowania«.” [Wirtualna Polska]
„Polska najprawdopodobniej ma zostać wyłączona z paktu migracyjnego, poinformowały nieoficjalnie w niedzielę polskie media. Doniesienia te pojawiły się po miesiącach oporu ze strony polskiej, w tym obu głównych partii. Premier Donald Tusk i prezydent Karol Nawrocki sprzeciwiali się przystąpieniu Polski do unijnej dyrektywy.” [Euronews]
„Jakub Wiech, redaktor naczelny Energetyka24.com, miał wziąć udział w prestiżowym programie finansowanym przez Departament Stanu USA. Jak poinformował, jego zaproszenie zostało nagle cofnięte. »Decyzja została wyproszona u Amerykanów przez pewne polskie grono polityczne« – stwierdził. Kto miałby mu zaszkodzić? Nazwisk nie podaje. Sprawę komentują politycy i dziennikarze.” TVN24 pisze o całej sprawie a z naszej strony musimy dodać, iż niesłychanie nas bawi, iż choćby w tej sprawie Pan Wiech ma problem z nazwaniem jakie grono polityczne go ciągle prześladuje (czy zaczyna się na K a kończy na konserwatyści?). Tak głęboko tkwi mu w głowie gwóźdź centryzmu. [TVN24]
„Wielką porażką zakończył się rządowy program wsparcia opiekunów osób z niepełnosprawnościami. Z 30 mln zł do końca roku udało się rozdysponować niespełna 900 tys. tylko jednemu oferentowi. Konkurs został ogłoszony za późno. A mógł zmienić wiele” [OKO.press]
„Komisja Europejska poinformowała w środę, iż zdecydowała o skierowaniu do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) skargi przeciwko Polsce. Powodem jest niewywiązanie się z obowiązku przedstawienia ostatecznej, zaktualizowanej wersji krajowego planu na rzecz energii i klimatu.” [Onet]
„Polski sąd zdecyduje, czy wyda podejrzanego o wysadzenie gazociągu Nord Stream, który pompował tanią, rosyjską ropę do Niemiec. Ale Polska ma podstawy, by odmówić. Bo żaden Ukrainiec w czasie wojny za działania przeciwko Rosji, nie popełnia przestępstwa, tylko zasługuje na medal” [OKO.press]

„Mamy własną infrastrukturę informatyczną, do której nieustannie ktoś się próbuje dostać. Takie próbkowanie notujemy adekwatnie cały czas i podobnie się dzieje w u naszych partnerów z krajowego sektora, czyli u wytwórców, u odbiorców, na giełdzie – mówi w rozmowie z WNP Konrad Purchała, wiceprezes zarządu Polskich Sieci Elektroenergetycznych (PSE).” [WNP]
„Polskie Elektrownie Jądrowe zawarły kontrakty o wartości blisko 1 mld zł z 380 polskimi firmami, przygotowując się do budowy elektrowni atomowej na Pomorzu. Spółka oczekuje na zezwolenie na rozpoczęcie drugiego etapu prac.” [WNP]

Wojna w Ukrainie

Atak Rosji na Ukrainę – aktualny stan wydarzeń przedstawia Ośrodek Studiów Wschodnich: Wzajemne ataki na przygraniczną infrastrukturę energetyczną. 1322. dzień wojny
„Rheinmetall poinformował o zakontraktowaniu dostaw samobieżnych zestawów przeciwlotniczych Skyranger 35 na podwoziu czołgów Leopard 1 dla Ukrainy. Koncern nie zdradza szczegółów, a ogólnikowe informacje z oficjalnego komunikatu wprowadzają choćby pewne zamieszanie. Niemniej Ukraina ma otrzymać niezwykle potrzebny system.” [Konflikty]
„W dzisiejszym odcinku dyskutujemy o relacjach Ukrainy z Polską i Europą. Rozmowę nagraliśmy podczas polsko-ukraińskiej konferencji w Kijowie współorganizowanej przez Fundację Batorego. A naszym gościem jest Edwin Bendyk, prezes Fundacji i publicysta tygodnika Polityka.” [###]

„Niedawna wypowiedź prezydenta Trumpa o możliwości dostarczenia Ukrainie pocisków Tomahawk rozpaliła dyskusje związane z militarnymi, technicznymi i politycznymi aspektami takiego kroku. Zanim Tomahawki trafią na Ukrainę, warto spojrzeć na szerszy kontekst tego problemu” [OKO.press]
„W najnowszym odcinku podcastu OSW rozmawiamy o reformie sądownictwa na Ukrainie. Rada Najwyższa przyjęła ustawę powołującą nowe sądy administracyjne – instytucje, które mają zastąpić skompromitowany kijowski OASK i stać się filarem praworządności. Dlaczego ta reforma jest tak istotna? Jakie znaczenie ma dla dalszego wsparcia finansowego z UE i MFW? Czy proces wyboru sędziów będzie rzeczywiście przejrzysty, a nie kontrolowany przez polityków? I wreszcie – co wynik głosowania mówi o kondycji parlamentarnej większości prezydenckiej frakcji Sługi Narodu?” [###]

Europa

„Dwa kolejne wnioski o wotum nieufności wobec Komisji Europejskiej przepadły. Nie oznacza to jednak, iż cała sesja plenarna koncentrowała się na kwestii odwołania KE. Dla Polaków istotną informacją jest uchylenie immunitetu dwóch europosłów PiS.” [Euractiv]
„Olivér Várhelyi był ambasadorem Węgier przy UE, kiedy domniemana siatka szpiegowska w ambasadzie próbowała zwerbować pracowników Komisji Europejskiej do pracy jako szpiedzy na rzecz Węgier. Przewodniczący Komisji Europejskiej chce teraz omówić tę sprawę z Várhelyim.” Z tymi Węgrami to same problemy są, a o tym jakim problemem dla przewodniczącej KE jest Várhelyi pisze Euronews. jeżeli chcecie się dowiedzieć więcej o śledztwie na temat węgierskiej siatki szpiegowskiej to polecamy tekst Direkt36. [Euronews], [Direkt36]
„Dialog z pozycji siły: chińska polityka wobec UE. Rok 2025 – obchodzony jako 50. rocznica nawiązania stosunków dyplomatycznych między Unią Europejską a Chińską Republiką Ludową (ChRL) – jednocześnie zapisuje się w historii wzajemnych relacji jako okres największej presji politycznej i gospodarczej, jaką Pekin wywiera na Europę.” [Ośrodek Studiów Wschodnich]
„Od października 2023 r. Rosja uszkodziła 11 podmorskich kabli i rurociągów na Bałtyku. W odpowiedzi NATO uruchomiło misję »Straż Bałtycka«, sojusznicy rozpoczęli inspekcje tankowców »floty cieni«, a UE nałożyła sankcje na część z nich, dzięki czemu od początku 2025 r. udaje się zapobiegać kolejnym incydentom. Rosja eskaluje jednak sytuację, wykorzystując do prowokacji drony.” [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]
„NATO na północnej flance: sojusznicze siły i struktury w państwach nordyckich. 3 października w Mikkeli w środkowo-wschodniej Finlandii zainaugurowano sojusznicze Wielokorpusowe Dowództwo Komponentu Lądowego (...) do którego zadań należy planowanie działań i dowodzenie w domenie lądowej na północnej flance.” [Ośrodek Studiów Wschodnich]
„10 października zaczną obowiązywać przepisy unijnego rozporządzenia w sprawie przejrzystości i targetowania reklamy politycznej. W dzisiejszym odcinku o marketingu politycznym w internecie opowiada Jakub Szymik, założyciel Fundacji Obserwatorium Demokracji Cyfrowej. Rozmowę prowadzi Jan Jęcz.”[Wirtualne Media], [###]

Kochajmy francuskich premierów, tak gwałtownie odchodzą. Premier Sébastien Lecornu zrezygnował po 14 godzinach od ogłoszenia swojego rządu i w tej chwili prezydent Macron ma nie lada problem. O tym jak stara się go rozwiązać pisze The Guardian. W piątek wieczorem okazało się, iż premier chociaż zrezygnował to znowu dostał od Matrona misje utworzenia rządu. interesujące czy tym razem mu to wyjdzie. [The Guardian], [CNN
]
Jedną z obietnic brexitu było ponowne wypłynięcie Zjednoczonego Królestwa na globalny ocean i realizacja brytyjskich interesów dookoła świata. Jak wygląda realizacja tych zapowiedzi po ponad 9 latach od referendum brexitowego? Otóż wygląda niezbyt dobrze. [###]

„Komisja Europejska ostrzega, iż hiszpański zakaz pobierania opłat przez linie lotnicze za podstawowy bagaż podręczny może naruszać prawo UE, w momencie gdy posłowie do Parlamentu Europejskiego przygotowują się do negocjacji w sprawie reformy praw pasażerów lotniczych.” [Euractiv]
„Przeprowadzone 3 i 4 października br. wybory do czeskiej Izby Poselskiej wygrała populistyczna ANO Andreja Babiša. Może on liczyć na powrót do władzy w wariancie rządu mniejszościowego lub koalicyjnego – we współpracy z eurosceptyczną partią Zmotoryzowani Sobie (ZS) oraz skrajnie prawicową Wolnością i Demokracją Bezpośrednią (SPD).” Po zeszłotygodniowych wyborach w Czechach przyszedł czas na poważniejsze analizy dotyczące wyników tych wyborów. [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych], [Ośrodek Studiów Wschodnich]
„Hiszpania produkuje tak wiele prądu z energii słonecznej, iż czasami nie ma z nim co zrobić. Dlaczego pojawiają się zarzuty, iż ceną za tą zieloną transformację może być oliwa z oliwek, której kraj jest największym producentem na świecie?” [###]

Największe serbskie przedsiębiorstwo naftowe, NIS, którego większościowym udziałowcem jest Gazprom Nieft, nie uzyskało kolejnego zwolnienia z sankcji. W efekcie, strona chorwacka zaprzestała przesyłu ropy dzięki ropociągu JANAF z terminalu na Adriatyku do serbskich rafinerii. Rozwiązaniem sytuacji jest wykup przedsiębiorstwa przez podmiot, który nie znajduje się na listach sankcyjnych lub nacjonalizacja. Prezydent Vucić przyznaje, iż nacjonalizacja to ostatnia rzecz jaka chciałby zrobić. w tej chwili węgierski MOL zwiększa dostawy paliw do Serbii, a Chorwaci ogłosili chęć kupna pakietu akcji NIS. Sankcje, ogłoszone z 45-dniowym wyprzedzeniem, były sześciokrotnie przekładane na prośbę Belgradu, ale teraz choćby prezydent Serbii nie liczy na kolejne ułaskawienie ze strony Waszyngtonu. Kierowcy już odczuwają sankcje – płacenia kartą na stacjach benzynowych sieci NIS zostanie wyłączona. Terminale nie będą już akceptować kart MasterCard ani Visa, które obsługują amerykański system płatności. [Euronews]
„Wybory lokalne w Gruzji: domykanie systemu. Zdecydowane zwycięstwo w wyborach lokalnych w Gruzji 4 października odniosło Gruzińskie Marzenie (GM) – rządząca od 13 lat formacja miliardera Bidziny Iwaniszwilego. (...) Największe siły opozycyjne zbojkotowały wybory, w wyniku czego w niektórych miastach na merów kandydowali wyłącznie przedstawiciele GM. Tak stało się choćby w Poti, gdzie pretendent tej partii otrzymał 100% głosów. Frekwencja wyniosła niespełna 41%.” [Ośrodek Studiów Wschodnich], [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]

Bliski i Środkowy Wschód

Czy to koniec wojny w Strefie Gazy? Pewne jest to, iż tak blisko trwałego rozejmu podczas tej wojny jeszcze nie byliśmy. „Rząd Izraela zatwierdził porozumienie, na którego mocy Hamas ma uwolnić wszystkich 48 zakładników przetrzymywanych w Strefie Gazy. Wraz z pomyślnym wynikiem głosowania wchodzi w życie zawieszenie broni. IDF wycofa się teraz na nowe pozycje w Strefie Gazy, po czym rozpocznie się 72-godzinne okno dla Hamasu na uwolnienie wszystkich zakładników.” [Konflikty]
O szerszej problematyce planu pokojowego wypracowanego przez USA i bliskowschodnich partnerów opowiada ekspert OSW Marek Matusiak. Materiał nagrany przez zatwierdzeniem porozumienia przez rząd Izraela analizuje jego znaczenie dla regionu, stanowisko państw Bliskiego Wschodu wobec wojny w Gazie, a także polityczne kalkulacje każdej ze stron konfliktu. [###]

Izraelskie wojska powoli wycofują się na przewidziane w porozumieniu pozycje, a Palestyńczycy wracają do miasta Gaza. Ich euforia z końca konfliktu i bombardowań staje naprzeciw widoku ruin ich domów do których powracają. [DW]
Mamy pewien materiał, który jest prawdopodobnie wbrew wszelkim algorytmom socjal mediów. I dlatego go Wam polecamy. Ponad 2.5h rozmowy między Markiem Matusiakiem (analityk OSW), a Konstantym Gebertem (pisarz, publicysta) dotycząca obecnej sytuacji Izraela i Palestyny. Wymiana argumentów, dobrze wyprowadzone merytoryczne ataki, kultura wypowiedzi i spokój rozmówców. Nad sprawnym przebiegiem rozmowy czuwał Jakub Bodziony (Kultura Liberalna). [###]

Ruch w celu bojkotu Izraela ma długą historię. Jednak dopiero w ciągu ostatnich 2 lat stał się prawdziwie mainstreamowy i zaczął przynosić efekty. [The Guardian]
Po raz drugi od ucieczki do Moskwy, pojawiły się pogłoski, iż Baszar al-Asad, którego nie widziano publicznie od czasu przeprowadzki do Rosji, przeżył próbę zatrucia. Były dyktator został wypisany ze szpitala na przedmieściach Moskwy w zeszły poniedziałek rano, poinformowało Syryjskie Obserwatorium Praw Człowieka z siedzibą w Wielkiej Brytanii. Doniesienia nie zostały oficjalnie ani potwierdzone, ani zdementowane. Obecne życie dyktatora, jego rodziny oraz stan jego majątku pozostają owiane tajemnicą. [The Times]
„Czy to początek końca Erdogana? Turcja chce zmian. Zapraszam na komentarz Zuzanny Krzyżanowskiej z Ośrodka Studiów Wschodnich.” Wbrew klikbajtowemu tytułowi odcinek tego podcastu nie udziela prostych odpowiedzi ale jest świetnym podsumowaniem tego co dzieje się w Turcji ostatnimi laty. [###]

A co słychać w Jemenie? Bojownicy Huti nieufnie podchodzą do porozumienia między Hamasem, a Izraelem. Na arenie wewnętrznej aresztowali kolejnych 9 pracowników ONZ. Na morzu czerwonym intensywność działań jest mniejsza, ale pod koniec września zginął kolejny marynarz z zaatakowanej przez Hutich jednostki. [Konflikty]
„Iran masowo deportuje afgańskich migrantów, których są w tym państwie miliony. Tymczasem w samym Afganistanie nie ustają naruszenia praw człowieka, a Afgańczycy realizowane są dzięki pomocy międzynarodowej. O tym, czy Europę czeka fala uchodźców z regionu mówi Krzysztof Strachota, ekspert Ośrodka Studiów Wschodnich.” [###]

Azja

Tydzień temu pisaliśmy o potencjalnej pierwszej premierce w Japonii (w tym tygodniu pisze o niej PISM) ale właśnie się okazało, iż nie jest wcale takie pewne, iż zostanie premierką. Rozpad wieloletniej koalicji grozi stabilności obecnego rządu a więcej o tym dowiecie się z tekstu serwisu Reuters. [Reuters], [pisze o niej PISM]
Wbrew temu co mówią amerykańscy politycy ludzie umierają z powodu obcięcia przez Stany Zjednoczone pomocy humanitarnej. AP News opisuje jak w Mjanmie (w której ciągle toczy się wojna domowa) w obozach gdzie przetrzymywana jest przez juntę wojskową ludność Rohindża umierają z głodu dzieci. [AP News]
„ChRL postrzega Indie jako swojego głównego rywala w Azji. Chińskie władze podtrzymują jednak dialog z indyjskim rządem, a ostatnio sygnalizują choćby nastawienie koncyliacyjne. Chcą w ten sposób zapobiegać eskalacji w relacjach dwustronnych oraz wpływać na stosunki Indii z USA i Unią Europejską, tak by były korzystne dla Chin.” [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]
Indonezja pracuje nad wprowadzeniem stosowania biodiesla o zawartości 50% biopaliwa na bazie oleju palmowego, czyli B50, od 2026 roku. Indonezja, największy producent oleju palmowego na świecie, ma w tej chwili obowiązkową zawartość biopaliwa na poziomie 40% i pracuje nad zwiększeniem zawartości oleju palmowego w mieszance, aby zmniejszyć zależność od importowanych paliw kopalnych. [Reuters]
„Jak dziedzictwo kulturowe jest niszczone – i chronione – podczas wojny domowej w Mjanmie. Po prawie pięciu latach konfliktu, głębokie skutki odczuwa się w całym kraju, zwłaszcza w miejscach o znaczeniu kulturowym.” [The Diplomat]

Afryka

„Gwinea pod wojskowym reżimem: konsekwencje dla społeczeństwa. Referendum konstytucyjne. Zapraszam na rozmowę Mateusza Kubasiewicza z dr Jędrzejem Czerep.” Polecamy odcinek podcastu, z którego dowiecie się nie tylko co w tej chwili się w tym kraju dzieje ale także poznacie tło polityczne, które jest potrzebne do zrozumienia obecnych wydarzeń. [###]

Walki w obozie dla uchodźców wewnętrznych w zachodnim Sudanie w ciągu trzech dni spowodowały śmierć co najmniej 53 cywilów, poinformował Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych ds. Praw Człowieka, Volker Türk. Jest to wynik ataków dronów i ostrzału artylerii przeprowadzonych przez paramilitarne Siły Szybkiego Wsparcia. Dodatkowo 7 osób zostało zabitych w etnicznie motywowanym mordzie. [AP News]
Król Mohammed VI wezwał urzędników do pilnego zajęcia się niesprawiedliwością społeczną i nierównościami w kraju, nawiązując do haseł podnoszonych podczas protestów młodzieży w całym Maroku. Choć nie nawiązał bezpośrednio do ruchu Generacji Z 212, w swoim przemówieniu podkreślił reformę zarządzania i zaangażowanie w poprawę usług publicznych, takich jak opieka zdrowotna i edukacja. Lokalne media podały, iż ponad 400 osób zostało uprzednio aresztowanych za wandalizm związany z protestami. Niektóre z nich trafiły do aresztu. Aktywiści od dziesięcioleci krytykują cel Maroka, jakim jest zapewnienie 20% uczniów edukacji w szkołach prywatnych, za pogłębianie nierówności, [AP News]
Co najmniej 237 osób zostało aresztowanych w sobotę w Wybrzeżu Kości Słoniowej podczas protestu przeciwko temu, co aktywiści nazwali autorytarnym dryfem kraju. W Wybrzeżu Kości Słoniowej za dwa tygodnie mają się odbyć wybory prezydenckie. Na początku tego roku cztery główne postacie opozycji, w tym były prezydent Laurent Gbagbo i były prezes Credit Suisse Tidjane Thiam, otrzymały od komisji wyborczej zakaz startu w wyborach. [AP News]
Turystyka związana z gorylami górskimi pomaga lokalnym społecznościom w Ugandzie, jak również samym gorylom. Turyści płacą znaczną sumę – 800 dolarów opłaty za zezwolenie na pobyt za każdego obcokrajowca niebędącego rezydentem – za prawo do oglądania goryli w ich naturalnym środowisku. Oficjalna polityka podziału dochodów przekazuje 10 dolarów z każdego pozwolenia lokalnej społeczności za pośrednictwem wybieranych liderów, którzy mogą inwestować w projekty od zaopatrzenia w wodę po opiekę zdrowotną. Równocześnie, widząc korzyści z turystyki kłusownicy stali się działaczami na rzecz ochrony przyrody, kobiety zamężne tragarzami, a strażnicy elokwentnymi rzecznikami największych z człekokształtnych. [AP News]

Ameryka Łacińska

„Maria Corina Machado, wenezuelska polityk opozycyjna, której uniemożliwiono start w zeszłorocznych wyborach prezydenckich, otrzymała tegoroczną Pokojową Nagrodę Nobla.” Kim jest ta polityczka i czym zasłużyła sobie na Pokojową nagrodę Nobla? Al-Dżazira przygotowała krótką ściągawkę. [Al-Dżazira]
„W piątek Peruwiańczycy obudzili się z siódmym prezydentem w ciągu niecałej dekady, gdy 38-letni José Jerí przejął stery kraju po tym, jak Kongres w błyskawicznej nocnej procedurze impeachmentu odsunął od władzy powszechnie znienawidzoną prezydent Dinę Boluarte.” Trochę szkoda, byliśmy ciekawi czy Pani Boluarte będzie w stanie osiągnąć 100% niezadowolenie opinii publicznej (ostatnio oscylowało ono w okolicach 97%). AP News ma krótkiego newsa na ten temat a Americas Quarterly przygotował krótkie reakcje swoich ekspertów. [AP News], [Americas Quarterly]
„Ponad połowa ludności Haiti cierpi z powodu głodu, ponieważ uzbrojone grupy zacieśniają kontrolę nad tym karaibskim krajem, a zrujnowana gospodarka przez cały czas pogrąża się w spirali upadku.” [Al-Dżazira]
Dlaczego Urugwaj usunął miejsce urodzenia z paszportów? Jakie powody polityczne i prawne za tym stoją a jakie skutki to powoduje? Dowiecie się tego z tego odcinka Sekcji Latynoamerykańskiej, który w celu udzielenia lepszych odpowiedzi na zadane pytania opowiada także o historii tego kraju. [###]

Słyszeliście o protestach w Ekwadorze? realizowane są już prawie 3 tygodnie i spowodowane są rosnącymi cenami paliwa. Al-Dżazira pisze więcej o kłopotach niedawno wybranego prezydenta. [Al-Dżazira]
„Liczba ofiar śmiertelnych osunięć ziemi i powodzi spowodowanych nieustannymi opadami deszczu w środkowej i południowo-wschodniej części Meksyku wzrosła w sobotę do 37 osób, poinformowały władze. Jest to gwałtowny wzrost, ponieważ tysiące żołnierzy oczyszczało zablokowane drogi, aby ratować zaginionych w całym kraju.” [AP News]

Ameryka Północna

Wojna handlowa USA z Chinami dotyka pewną dużą grupę republikańskich wyborców – a mianowicie rolników. Jak wygląda zatem sytuacja w eksporcie ich towarów? w tej chwili sytuacja nie wygląda dobrze, ale za to może się jeszcze pogorszyć. [###]

„W piątek Biały Dom ogłosił zwolnienia pracowników federalnych, realizując groźbę, którą wygłosił w odpowiedzi na zamknięcie administracji rządowej, które w tej chwili wydaje się przedłużać już trzeci tydzień.” Trump spełnił groźbę chociaż wygląda na to, iż zwalnianie tych ludzi w tej chwili może być nielegalne. [The Guardian], [BBC]
W Stanach Zjednoczonych działania władz sprawiły, iż wielu migrantów podjęło decyzję o opuszczeniu kraju. Władze obiecywały pomoc ale wiele osób mimo wypełniania zgłoszeń nie może się jej doczekać o czym pisze ProPublica. Wygląda jakby celem rządu Trumpa nie było pozbycie się migrantów z kraju tylko gnębienie ludzi na ulicach. [ProPublica]
„Od czerwca urzędnicy ds. imigracji i celni twierdzą, iż liczba napaści na ich funkcjonariuszy gwałtownie wzrosła, a Biały Dom w wydanym we wrześniu rozporządzeniu wykonawczym podkreśla, iż liczba ataków wzrosła »o ponad 1000 procent«.” NPR przedstawia dane, które pokazują, iż twierdzenia Białego Domu są nieprawdziwe. [NPR]
Czy mieszkańcy Stanów Zjednoczonych popierają wysyłanie Gwardii Narodowej do amerykańskich miast bez zgody gubernatorów? Czy jest to legalne? G. Elliott Morris robi przegląd sondaży wskazujących na to, iż działanie Trumpa jest głęboko niepopularne i przypomina dlaczego jest to nielegalne. [Strength In Numbers]
„Historyk z Uniwersytetu Rutgersa, Mark Bray, próbuje uciec do Hiszpanii po tym, jak po kampanii internetowej prowadzonej przez skrajnie prawicowych influencerów otrzymał groźby śmierci. Podczas pierwszej próby został zawrócony na lotnisku.” Walka z rzekomymi anarchistami i antyfaszystami jaką rozpętał Trump (pod wpływem skrajnie prawicowych influencerów) prowadzi do ucieczki z kraju pracownika akademickiego. [WIRED]
Sekretarz obrony Pete Hegseth ogłosił, iż budowę w Idaho specjalnego ośrodka szkoleniowego dla pilotów z Kataru. Ośrodek, który ma powstać w bazie sił powietrznych Mountain Home, „pomieści kontyngent katarskich myśliwców F-15 i pilotów, aby usprawnić nasze wspólne szkolenie, zwiększyć siłę rażenia i interoperacyjność”. Przedstawiciele Pentagonu zauważyli, iż podobne ośrodki budowano dla innych sojuszników od dziesięcioleci, a baza w Idaho już gości eskadrę myśliwców z Singapuru. Jednak informacja ta spotkała się z ostrą krytyką bliskiej sojuszniczki Trumpa Laury Loomer, która nazwała plan „obrzydliwością” i oskarżyła Katarczyków o powiązania z islamskimi organizacjami terrorystycznymi. [AP News]

Oceania

„Policja stanu Nowa Południowa Walia błędnie zakwalifikowała znaczną liczbę incydentów jako antysemickie, w tym graffiti skierowane przeciwko Palestyńczykom i obelgi słowne wobec protestujących popierających Palestynę – wynika z informacji przekazanych komisji śledczej parlamentu.” Co interesujące statystyki z tymi błędnymi danymi służyły jako uzasadnienie dla prób ograniczenia propalestyńskich protestów. [The Guardian]

Ekonomia i gospodarka

„Londyńska firma zajmująca się finansami cyfrowymi Revolut ogłosiła w środę, iż uruchomi swoją platformę płatniczą w Indiach, co stanowi jej pierwsze wejście na jeden z największych rynków płatności cyfrowych na świecie w ramach planowanej globalnej ekspansji.” O tym dlaczego uważają, iż mogą w Indiach odnieść sukces dowiecie się z tekstu Reutersa. [Reuters]
„W miarę jak programiści coraz częściej polegają na kodzie generowanym przez sztuczną inteligencję do tworzenia systemu — podobnie jak w przeszłości w przypadku systemu open source — ryzykują wprowadzenie krytycznych błędów bezpieczeństwa.” [WIRED]
Chiny zaostrzyły kontrolę eksportu metali ziem rzadkich, których są dominujących producentem. W odpowiedzi Donald Trump zapowiedział 100% cła na towary z Chin i odwołał spotkanie z przewodniczącym Xi, do którego miało dojść podczas szczytu Wspólnoty Gospodarczej Azji i Pacyfiku. [The Diplomat], [NPR]
Po ogłoszeniu kolejnego zaostrzenia w wojnie handlowej USA-Chiny cena baryłki ropy naftowej spadła o 4%. Ropa WTI notowana jest w tej chwili poniżej 59 dolarów za baryłkę, czyli około 15 dolarów niżej niż średnia wartość notować w roku 2024. [CNBC]
Zastanawialiście się czy Rosja może zbankrutować? Krótka odpowiedź to „nie”. A dlaczego tak jest i z czego to wynika? O tym właśnie jest odcinek podcastu Za Rubieżą gdzie rozmawia o tym z Hubertem Stojanowskim z domu inwestycyjnego Xelion. [###]

Nauka i technologia

„Firmy technologiczne, takie jak Open AI i xAI, podejmują w tej chwili wysiłki, aby wprowadzić na rynek zabawki dla niemowląt i dzieci powiązane ze sztuczną inteligencją. Nie jest jednak jeszcze jasne, w jaki sposób interakcje z generatywną sztuczną inteligencją wpłyną na rozwój poznawczy i społeczno-emocjonalny dzieci.” O niebezpieczeństwach oraz potrzebie regulacji nowych technologii przeczytacie w analizie [Brookings Institution].
Jedynie 2% powierzchni Islandii stanowią dzisiaj lasy. Przez rozpoczęciem ludzkiego osadnictwa tamże, wynik ten wynosił około 30%. Dzisiaj dominującym krajobrazem są powulkaniczne pustynie (pomijając lodowce). Na wyspie prowadzone są działania mające na celu powiększanie powierzchni gdzie rośnie roślinność, a w dalszej kolejności, przywracanie tam również drzew. Nie jest to łatwe do osiągnięcia po wiekach zaniedbań, a krótki okres wegetacyjny sprawia, iż wzrost drzew jest bardzo powolny. Jednak przy odpowiednio długiej i systematycznej pracy, jest szansa na zmianę. Polecamy serdecznie odcinek o problematyce islandzkiej zieleni i działaniach na rzecz jej odtworzenia. Specjalnym gościem programu jest inwazyjny łubin. [###]

Internet zalewany jest słabej jakości treściami, swoiste pomyje określane z j. angielskiego jako AI Slop, których ilość z każdym dniem jedynie się powiększa. O problemie jaki generuje to dla opartych na wiedzy kanałów opowiada Kurzgesagt. [###]

Dużo się mówi o „sztucznej inteligencji” jednak za tym określeniem kryje się więcej niż duże modele językowe takie jak ChatGPT. Jak można podzielić technologie i narzędzia wrzucane często do jednego worka oraz dlaczego należy patrzeć na nie osobno pisze [Brookings Institution].
„W historii ludzkości strach zapewniał nam bezpieczeństwo. Pomagał nam uciekać przed drapieżnikami. Niepokój sprawiał, iż byliśmy ostrożni wobec potencjalnych zagrożeń — takich jak zapuszczanie się na tereny znane z występowania lwów. Ale co się dzieje, gdy te uczucia wymykają się spod kontroli współczesnych ludzi? I dlaczego niektórzy z nas pragną tego uczucia, oglądając przerażające filmy lub odwiedzając nawiedzone domy?” [###]

Październik więc i tydzień Noblowski. Jak zwykle polecamy kanał jutubowy Uniwersytetu Warszawskiego gdzie znajdziecie zarówno 2 minutowe podsumowania każdej tegorocznej nagrody jak i odrobinę dłuższe filmiki o zwycięzcach oraz tym za co ich nagrodzono. Pewnie w kolejnych tygodniach pojawią się szczegółowe teksty, dokładniej opisujące każde nagrodzone odkrycie więc możliwe, iż temat tegorocznych Nobli wróci na naszych łamach. [Tydzien Noblowski 2025 @ Youtube]
Nagrody Nobla to nie jedyne naukowe nagrody jakie są przyznawane na świecie. Serwis Nature zrobił podsumowanie różnych nagród i tego jak wypadają one w porównaniu z Noblem. [Nature]
Małe/Modułowe Reaktory Jądrowe (SMR) rozpalają debatę energetyczną od kilku ładnych lat. Zapowiedzi krótkiego czasu budowy, półseryjnej produkcji, niskich kosztów energii otwierały kolejne drzwi przed kolejnymi dostawcami technologii. I chociaż wizje te są bardzo atrakcyjne, a udana implementacja SMRów mogłaby rozwiązać niejeden problem globalnej energetyki to jednak im bliżej finalnych decyzji inwestycyjnych, tak obietnice kosztowe rozjeżdżają się z zapowiedziami, którymi oczarowano nas kilka lat wcześniej. Czy SMRy dostarczą nam tani prąd? Jest to niestety coraz mniej prawdopodobne. [Gazeta Prawna]
Głaskaliście kiedyś owieczkę? jeżeli nie, to polecamy. Jednak będzie to uczucie inne niż gładzenie swojego wełnianego swetra bądź koca. Jak wygląda zatem produkcja wełny na tkaniny z owczego runa? Odpowiedź na filmie. [###]

Idee, kultura, społeczeństwo

Jak mogło wyglądać wsiadanie do samolotu na lotnisku? Tom Scott prezentuje pomysł, który kiedyś miał być przyszłością lotnictwa a w tej chwili stosowany jest tylko na niektórych lotniskach. [###]

Połowa wszystkich sztuk broni będących w rękach prywatnych jest własnością Amerykanów. To przekłada się na ponure statystyki zgonów. Ale czy nie jest tak, iż »broń ratuje życie«? Cóż, może czasem tak się zdarza. Ale statystycznie o ile zostaniesz zaatakowany i jednocześnie jesteś uzbrojony, to masz pięciokrotnie większe ryzyko bycia... postrzelonym. A dlaczego w Szwajcarii, gdzie w jednej trzeciej gospodarstw domowych jest broń nie ma tylu strzelanin, co w USA? Między innymi na to pytanie odpowiadamy w tym (nie)kontrowersyjnym odcinku. [###]

Pamiętacie film/książkę Casino Royal z serii utworów o Jamesie Bondzie? Towarzyszką bohatera była Vesper Lynd. A co, gdybyśmy Wam powiedzieli, iż postać Vesper jest prawdopodobnie inspirowana polską agentką z czasów II wojny światowej, Krystyną Skarbek? Irytujący Historyk przybliża historię kobietę, przez którą mężczyźni tracili głowy i życia. [###]

W średniowieczu koty były nieodłącznym towarzyszem człowieka. Każda szanująca się zagroda czy miejska kamienica miała kota. Jednak jak się okazuje, nie było w tym zbyt wiele sympatii. Co więcej, koty kojarzono z samymi negatywnymi cechami. Z czego wynikała ta potężna niechęć? [###]

Idź do oryginalnego materiału