Wydanie 257, 04.10.2025

1 tydzień temu

Miłej lektury.

Jeśli podoba się Wam nasza praca, to tutaj znajdziecie Patronite naszego projektu. Listę naszych patronów możecie znaleźć tutaj.

Dla czytelników newslettera: To wydanie najprawdopodobniej przekracza objętość narzuconą przez serwis Gmail, więc nie wyświetli się w całości w skrzynkach pocztowych w tym serwisie. Możecie rozwinąć pełną treść maila na skrzynce lub otworzyć wersję webową – wystarczy kliknąć numer wydania w mailu.

Polska

„Wydłużenie z trzech do 10 lat minimalnego okresu, nieprzerwanego pobytu w Polsce, do uzyskania obywatelstwa polskiego przewiduje skierowany przez prezydenta Karola Nawrockiego do Sejmu projekt nowelizacji ustawy o obywatelstwie polskim.” [Polska Agencja Prasowa]
„Krótko o porwaniu aktywistów z flotylli Global Sumud, w tym posła KO Franka Sterczewskiego.” Doniesienia z Putinowskiej Polski mają bardzo dobre podsumowanie tego jak Izrael łamie prawo międzynarodowe – tym razem na morzu. Dobrze tłumaczy czemu powinniście się tym przejmować choćby jak uważacie, iż uczestnicy tej akcji są głupi.
Tak, możemy domniemywać, iż państwo polskie działa zakulisowo na rzecz uwolnienia zakładników. Sam Izrael obwieścił, iż ich po prostu deportuje, co musi się przecież odbywać w koordynacji z Polską. Brakuje jednak przy tym jakiegokolwiek działania publicznego. (...) Jakkolwiek można to jakoś rozumieć, uważam, iż brak JAKIEJKOLWIEK stanowczej reakcji werbalnej w istocie pokazuje słabość naszego państwa.”
[Doniesienia z putinowskiej Polski]
„W dzisiejszym odcinku Wojciech Szacki i Joanna Sawicka opowiadają o sytuacji w Polsce 2050, którą w ostatnich dniach porzucił jej lider Szymon Hołownia. Zastanawiają się, czy partia to przetrwa i kto ewentualnie przejmie stery, jak zmienią się relacje w koalicji rządzącej i czy jest to kłopot dla Donalda Tuska. Wreszcie, czy na zgliszczach Polski 2050 może powstać nowy twór polityczny.” Dla (psycho)fanów Szymona Hołowni i jego ugrupowania bardzo interesujący podcast, dla reszty niekoniecznie. [###]

Czy Hołownia i Trzaskowski mają przed sobą przyszłość? [###]

„Episkopat i politycy prawicy czarują rzeczywistość. Chcą państwa z silnym wpływem katolicyzmu. A dla Polek i Polaków religia, jeżeli w ogóle wciąż jest ważna, to albo od święta, albo osobiście. Kościół coraz mniej waży społecznie, a będzie tylko gorzej, bo już dawno przegrał młodych. OKO.press zagląda w statystyki” [OKO.press]
„Polska MAGA-prawica opłakuje Charliego Kirka, jakby chodziło o kogoś im bliskiego i wielkiej miary rodaka, ale jeszcze bardziej niebezpieczne jest to, co stoi za całym tym kultem Trumpa i trumpizmu.” Polecamy tekst Jakuba Majmurka. [Krytyka Polityczna]
„W ostatnich tygodniach bez wielkiego szumu doszło do spektakularnego cudu zdrowotnego: redaktor Tomasz Kammel przejrzał na oczy i odzyskał mowę – w temacie Telewizji Polskiej. To nic nagłego: zmysły na dobre wróciły Kammelowi dopiero półtora roku po tym, jak TVP się z nim pożegnała.” [Wirtualne Media]

Wojna w Ukrainie

Atak Rosji na Ukrainę – aktualny stan wydarzeń przedstawia Ośrodek Studiów Wschodnich: [Rosjanie osaczają Siewiersk. 1315. dzień wojny]
Poza wojną, Ukrainę nawiedzają także katastrofy naturalne. W Odessie w wyniku powodzi po ulewnych deszczach zginęło 9 osób. [Odessa Journal]
Ukraina kontynuuje ataki dronowe na rosyjskie rafinerie, a najodleglejsze z trafionych zakładów oddalone są od frontu o blisko 1500 km. Powoduje to wzrastającą ilość problemów z zaopatrzeniem w mieszkańców kolejnych regionów w benzynę. O ile zjawisko to staje się coraz powszechniejsze, o tyle daleko mu jeszcze do systemowego braku paliw obejmującego znaczną część ludności. Kibicujemy jednak Ukrainie, aby stopień rosyjskich problemów się pogłębiał. [BBC]
Ukraiński pocisk manewrujący Flaming i jego ogłoszone możliwości robią spore wrażenie i mogą pogłębić skutki ataków na obiekty w głębi Rosji. O problematyce ich użycia, produkcji, problemach z wdrożeniem na szeroką skalę, a także o tym, iż skuteczne wprowadzenie do uzbrojenia nie zmieni całościowego obrazu wojny. [###]

Jak wygląda życie Ukraińców, którzy żyją na terenach okupowanych przez Rosję i zostali siłą wcieleni do rosyjskiej armii? Kyiv Independent przedstawia historię jednego takiego człowieka, który chociaż nie uważa się za „ukraińskiego patriotę” to nie był w stanie bezczynnie patrzeć na działania Rosjan i dołączył do grupy dokonującej aktów sabotażu na terenach okupowanych przez Rosję. [Kyiv Independent]
„2 października Władimir Putin wygłosił ważne przemówienie na corocznej konferencji tzw. Klubu Wałdajskiego. W paru miejscach Putin pośrednio lub bezpośrednio mówił o Polsce. Co powiedział Putin o Polsce? Co to oznacza? Jakie wnioski możemy z tego wysnuć? Na te i inne pytania odpowiada Witold Rodkiewicz, ekspert OSW.” [###]

„Obecność Ukraińców w różnych częściach świata może oddziaływać pozytywnie w kwestii dbania o interesy Ukrainy, zwłaszcza w kontekście wojny z Rosją. Czy jest jednak ona wykorzystywana? Jaka jest rola diaspory i jej znaczenie? Na ten temat Sara Nowacka rozmawia z Marią Piechowską.” [###]

Europa

„Napięcia w relacjach ze Stanami Zjednoczonymi zdominowały początek drugiej kadencji Ursuli von der Leyen w roli przewodniczącej Komisji Europejskiej (KE). Zmobilizowały Komisję i państwa członkowskie do przyspieszenia realizacji planów wzmacniania militarnego i gospodarczego potencjału UE oraz redukowania – wykorzystywanych jako instrument nacisku – zależności od państw trzecich. Osiągnięcie postępów w tych kwestiach będzie wymagało od Komisji budowania kompromisów w polityce wewnętrznej i w relacjach z kluczowymi partnerami UE. ” [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]
„Debata o migracji w UE pełna jest uproszczeń i emocji. Dane pokazują jednak, iż wiele powszechnych opinii rozmija się z rzeczywistością.” Polecamy tekst Euractiv, który w krótkiej formie konfrontuje mity związane z migracją z obecną rzeczywistością. Za to tekst OKO.press tłumaczy jak Pakt Migracyjny zmieni realną sytuację w UE i czy naprawdę ograniczy państwom pole do działania. [Euractiv], [OKO.press]
„Od 22 do 28 września w zachodniej części regionu bałtyckiego miały miejsce przeloty niezidentyfikowanych bezzałogowych statków powietrznych. Zaobserwowano je w Danii, Norwegii i północnych krajach związkowych RFN. Zgłoszenia pochodziły też ze Szwecji i z Finlandii. Incydenty te doprowadziły do choćby kilkugodzinnych zamknięć portów lotniczych w Danii (Kopenhaga, Billund, Aalborg) i Norwegii (Oslo).” [Ośrodek Studiów Wschodnich]
Francuskie władze zatrzymały tankowiec, który ma być częścią „floty cieni”, która nielegalnie transportuje rosyjską ropę. Reuters pisze o samym zatrzymaniu i tym jak je komentował prezydent Macron. The Guardian za to pisze o zarzutach jakie postawiono kapitanowi tankowca. [Reuters], [The Guardian]
„Od tego roku szkolnego wszystkie dzieci we Francji mają obowiązkowe zajęcia z edukacji seksualnej. Dlaczego władze postanowiły ją przeforsować akurat teraz, chociaż wcześniej przez ćwierć wieku przymykały oczy na to, iż istniejący na papierze przedmiot był w większości szkół ignorowany?” [###]

Kącik Czeski
W Czechach odbyły się w ten weekend wybory parlamentarne i znamy już ich wynik – wygrała, tak jak przewidywano, partia byłego premiera Andreja Babiša, ale wyniki potencjalnych koalicjantów nie są tak dobre jak się spodziewano więc może skończyć się tak, iż Babiš będzie rządził z rządem mniejszościowym.

Materiały o tematach, które kształtowały te wybory, partiach które startują oraz potencjalnych koalicjach przygotowało kilka serwisów.
- Wybory w Czechach. Nie taki Babiš straszny, jak go malują? [OKO.press]
- Wybory parlamentarne w Republice Czeskiej [Instytut Europy Środkowej]
- Kampania w Czechach: TikTok, bitcoiny i „czeski Trump”. Czechy przed wyborami parlamentarnymi [###]
- OSW ma też materiał wideo o samym Babišu. [###]

„Zakończyły się historyczne wybory w Mołdawii. Jakie są rosyjskie narracje krążące wokół wyborów? Czy są one prawdziwe? Jak po wyborach wygląda Mołdawia? W końcówce odnosimy się także do serialu 1670 i do określenia Mołdowa. O tym wszystkim mówi Kamil Całus, ekspert OSW.” [###]

Poza materiałem audio od OSW możecie sobie przeczytać kilka tekstów o tych wyborach:
- Wybory w Mołdawii: PAS ponownie z samodzielną większością [Ośrodek Studiów Wschodnich]
- Rosyjskie trolle w Mołdawii nie znają granic absurdu [Krytyka Polityczna]
- Mołdawia stawia na Europę [Instytut Europy Środkowej]
Serwis Europe Elects wrócił z nowym odcinkiem podcastu. jeżeli jesteście ciekawi dlaczego w Norwegii odbyły się przyspieszone wybory i dlaczego tak dobrze w nich poszło lewicy, która traciła jakiś czas temu poparcie to dowiecie się tego właśnie tutaj. Znajdziecie także informacje o referendach jakie odbyły się we Włoszech oraz zawirowaniach politycznych w Wielkiej Brytanii. [###]

Bliski i Środkowy Wschód

Hamas zaakceptował warunki zawieszenia broni w Strefie Gazy, a w reakcji na to Donald Trump wezwał Izrael do natychmiastowego wstrzymania działań zbrojnych. Hamas miał zaakceptował uwolnienie wszystkich zakładników, a także przygotować się do oddania kontroli nad Strefą Gazy. Pełny 20-punktowy plan uzgodniony pierwotnie między USA i Izraelem przedstawia artykuł od BBC. [The Guardian], [BBC]
Flotylla Sumud została zatrzymana przez Izraelskie siły zbrojne. Zatrzymano około 500 osób z 40 państw, które na pokładach statków, które chciały złamać morską blokadę Strefy Gazy. W śród zatrzymanych znajdować ma się troje polskich obywateli, w tym parlamentarzysta KO, Franciszek Sterczewski. W reakcji na akcje Izraelczyków w wielu miastach miały miejsce kolejne protesty przeciwko polityce Tel Awiwu. [The Guardian], [AP News]
„Debata o sytuacji osób LGBT+ w Palestynie pełna jest mitów i manipulacji. Obrazy brutalnych egzekucji wykonywanych przez ISIS mylone są z rzeczywistością Gazy, a homofobia palestyńskiego społeczeństwa wykorzystywana jest do uzasadniania izraelskiej okupacji.” Aleksandra Herzyk w swoim tekście mierzy się z realiami życia osób LGBTQ w Palestynie ale robi to w celu demaskacji izraelskiej propagandy. [Krytyka Polityczna]
„25 września prezydent Turcji Recep Tayyip Erdoğan spotkał się z przywódcą USA Donaldem Trumpem w Białym Domu. (...) Z perspektywy tureckiej spotkanie miało być kulminacją procesu normalizacji stosunków z Waszyngtonem, zapoczątkowanego po objęciu władzy przez Trumpa. Podpisanie kontraktów o dużej wartości miało przekonać go do większych ustępstw.” [Ośrodek Studiów Wschodnich]
Nie da się opowiadać ostatnich kilku lat wydarzeń na Bliskim Wschodzie bez przedstawiania premiera Izraela Binjamina Netanjahu. W mijającym tygodniu za przedstawienie jego sylwetki zabrał się John Oliver i w swój tradycyjny komediowy sposób, przedstawia tę personę. Dawka wiedzy i komedii w jednym. [###]

„Podpisane pod koniec listopada ub.r. zawieszenie broni między Hezbollahem i Izraelem było impulsem do rozpoczęcia przełomowych przemian w Libanie. Po dwóch latach negocjacji libańscy parlamentarzyści ostatecznie porozumieli się w sprawie mianowania nowego prezydenta – Josepha Aouna, którego kandydaturę poparły USA, Francja, Arabia Saudyjska i Katar. Procesowi stabilizacji zagrażają jednak utrzymująca się w Libanie obecność izraelskiego wojska oraz kontynuacja jego ataków.” Tydzień temu było tekst o Libanie od Al-Dżaziry a teraz pisze o tym państwie PISM. [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]
„28 września weszły w życie pełnoskalowe sankcje ONZ wymierzone w Iran w związku z poważnymi naruszeniami porozumienia w kwestii irańskiego programu nuklearnego (JCPOA). Oznacza to przywrócenie wszystkich, stopniowo znoszonych w ostatniej dekadzie restrykcji ONZ, a więc m.in. embarga na towary i usługi oraz ograniczenie kontaktów z instytucjami, bankami irańskimi i innymi związanymi z programami nuklearnym i balistycznym, co de facto zawęża do minimum możliwość współpracy gospodarczej z Iranem.” [Ośrodek Studiów Wschodnich]
W Afganistanie Talibowie zablokowali dostęp do internetu. Po kilku dniach, w wyniku publicznego niezadowolenia, internet został częściowo przywrócony. Był to spory problem szczególnie dla Afganek, których jedyną możliwością edukacji pozostaje w tej chwili właśnie edukacja przez internet. [BBC]
Londyński deweloper Dar Global poinformował w poniedziałek o planach otwarcia Trump Plaza w Dżuddzie nad Morzem Czerwonym. Będzie to jego druga kooperacja z Trump Organization, grupą firm kontrolowanych przez dzieci prezydenta USA Donalda Trumpa. Projekt ma mieć wartość 1 mld dolarów. Bliskie powiązania Trumpa z następcą tronu Arabii Saudyjskiej i jej przywódcą, Mohammedem bin Salmanem, spotkały się z ostrą krytyką po zabójstwie w 2018 roku Dżamala Chaszodżdżiego, saudyjskiego felietonisty „Washington Post”, który krytycznie pisał o monarchii. W swej drugiej kadencji Trump odwiedził Arabię Saudyjską w swojej drugiej podróży zagranicznej (pierwszą był pogrzeb Papieża Franciszka). [AP News]

Azja

Co najmniej 72 osoby zginęły, a dziesiątki zostało rannych w wyniku silnego trzęsienia ziemi o magnitudzie 6,9, które nawiedziło centralne Filipiny późnym wtorkiem. Prowincja Cebu, która najbardziej ucierpiała w wyniku zniszczeń, ogłosiła w środę rano stan klęski żywiołowej, po tym jak tysiące ludzi spędziło noc na ulicach w związku z powtarzającymi się wstrząsami wtórnymi. [BBC]
Zgodnie z oficjalnymi danymi, produktywność produkcyjna w Chinach spadła we wrześniu szósty miesiąc z rzędu, co stanowi najdłuższy spadek od 2019 roku. Oficjalny indeks menedżerów ds. zakupów w sektorze produkcyjnym (PMI) wzrósł do 49,8 z 49,4 w sierpniu. Pozostał jednak poniżej progu 50, wyznaczającego granicę między recesją a ekspansją w skali od 0 do 100. [AP News]
„Japońska konserwatywna partia rządząca wybrała Sanae Takaichi na swojego nowego lidera, co oznacza, iż 64-latka może zostać pierwszą kobietą na stanowisku premiera Japonii. Takaichi jest jedną z bardziej konserwatywnych kandydatek, skłaniającą się ku prawicowemu skrzydłu partii rządzącej. Była minister, prezenterka telewizyjna i zapalona perkusistka heavy metalowa, jest jedną z najbardziej znanych postaci japońskiej polityki – i to dość kontrowersyjną.” [BBC]
„Chiński rząd ogłosił program mający na celu przyciągnięcie zagranicznych talentów w momencie, gdy Stany Zjednoczone zaostrzyły przepisy dotyczące wiz H-1B, wprowadzając opłatę w wysokości 100 000 dolarów. Posunięcie to natychmiast wywołało falę ksenofobicznych reakcji.” Relatywnie mało się w Europie pisze o rasizmie panującym w różnych krajach Azji więc to dobra okazja żeby się tym zapoznać. [WIRED]

Afryka

Antyrządowe protesty w Marko przeciwko złemu stanowi państwa przerodziły się w zamieszki. Trzy osoby zginęły, gdy funkcjonariusze otworzyli ogień do grupy osób próbujących „szturmować” komisariat policji w Leqliaa, niedaleko nadmorskiego miasta Agadir, poinformowały państwowe media. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Maroka poinformowało, iż do tej pory podczas protestów aresztowano ponad 400 osób, a prawie 300 zostało rannych. [DW]
„Były prezydent Demokratycznej Republiki Konga Joseph Kabila został skazany zaocznie na karę śmierci za zbrodnie wojenne i zdradę stanu. Zarzuty dotyczą oskarżeń, iż Kabila wspierał M23, grupę rebeliantów, która spowodowała spustoszenie we wschodniej części kraju.” A starcia z wspieraną przez Rwandę grupą M23 ciągle realizowane są mimo podpisanego w Stanach Zjednoczonych porozumienia. [BBC]
Egipt w obwinił Etiopię za wzrost poziomu wód Nilu i powodzie, twierdząc, iż niezwykle wysoki poziom wody wynika z niewłaściwego zarządzania przez Etiopię nową, kontrowersyjną zaporą. Powodzie w prowincjach Beheira i Menoufia w delcie Nilu w Egipcie doprowadziły do zatopienia gruntów rolnych i zalania domów wiejskich, z których wiele zostało zbudowanych nielegalnie na osadach mułu i osadach wzdłuż kanałów przecinających deltę. [AP News]
Co najmniej 91 cywilów zginęło w oblężonym sudańskim mieście El-Fasher w atakach przeprowadzonych przez paramilitarne Siły Szybkiego Wsparcia (SSW) w zeszłym miesiącu, poinformowała Organizacja Narodów Zjednoczonych. Seria ataków była najnowszym przykładem zaostrzenia walk między armią, a SSW w tej części kraju. DO tej pory w wojnie domowej zginęło co najmniej 40 000 osób, a 12 milionów zostało przesiedlonych. Według Światowego Programu Żywnościowego ponad 24 miliony ludzi walczy z poważnym niedoborem żywności. [AP News]
„Rosja wykorzystuje afrykańskich influencerów do promowania »międzynarodowych programów pracy i nauki« dla młodych kobiet. Zamiast ekscytujących doświadczeń, wiele z nich trafia do rosyjskich fabryk, gdzie montują drony bojowe wykorzystywane w wojnie Rosji w Ukrainie.” [EUvsDisinfo]

Ameryka Łacińska

„Seria represyjnych środków, które USA zastosowały w lipcu i sierpniu przeciwko Brazylii i jej władzom, była motywowana głównie politycznie. Prezydent Donald Trump próbował uchronić byłego prezydenta Brazylii Jaira Bolsonaro przed odpowiedzialnością karną za przygotowania do zamachu stanu. (...) Konflikt z USA wpłynie na przebieg kampanii przed przyszłorocznymi wyborami generalnymi w Brazylii.” [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]
„2 października upływa mandat kenijskiej misji stabilizacyjnej na Haiti, której podjęcie było najbardziej wyraźnym przykładem rosnącej współpracy afrykańsko-karaibskiej. Oba regiony zamierzają też intensyfikować współpracę gospodarczą, a także ściślej współdziałać w celu uzyskania reparacji za szkody poniesione w okresie kolonialnym, na co wskazali uczestnicy drugiego szczytu Unia Afrykańska (UA) – Wspólnota Karaibska (CARICOM) w Addis Abebie.” [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]
„Prezydent Argentyny Javier Milei, borykający się z trudnościami, poniósł kolejną porażkę, gdy Kongres uchylił jego veto wobec ustaw zwiększających finansowanie uniwersytetów publicznych i opieki pediatrycznej.” [Al-Dżazira]

Ameryka Północna

„W przeszłości amerykańskie siły zbrojne były motorem zmian kulturowych i społecznych w Ameryce. Wizja sekretarza obrony Pete’a Hegsetha dotycząca kierowanych przez niego sił zbrojnych jest sprzeczna z tym podejściem.” Polecamy felieton, który zestawia niedawne przemówienie Pete’a Hegsetha z tym co można wywnioskować z historii amerykańskich sił zbrojnych. [Military Times]
Rząd federalny Stanów Zjednoczonych zawiesił działalność. Chociaż powodów dla takiego stanu rzeczy można się doszukać wiele to formalny powód związany jest z polityką zdrowotną. Właśnie na tym skupia się artykuł NPR. [NPR]
„Rząd federalny Stanów Zjednoczonych zawiesił działalność. Demokraci i republikanie w Kongresie nie zdołali uzgodnić budżetu, który pozwoliłby na dalsze funkcjonowanie rządu. Jednak ponad dwa miliony pracowników federalnych, którzy podczas negocjacji pozostaną bez wynagrodzenia, mają nowe zmartwienie: czy prezydent Donald Trump wykorzysta zawieszenie działalności rządu do trwałego zlikwidowania niektórych stanowisk pracy?” [###]

„Pracownicy rządowi twierdzą, iż ich automatyczne odpowiedzi na wiadomości zostały zmienione, aby obarczyć winą Demokratów za zamknięcie administracji. Niektórzy pracownicy Departamentu Edukacji zmienili swoje odpowiedzi z powrotem na bardziej neutralne, ale zostały one ponownie zmienione na stronnicze, jak podaje WIRED, powołując się na wiele źródeł.” [WIRED]
Jak tam polityka w Stanach Zjednoczonych? Za jeden przykład można podać zwolnienie prokuratora na podstawie internetowo fejk newsa spreparowanego przez prawicowego influencer. [CNN]
Drugi przykład jest dużo bardziej drastyczny – służby migracyjne wtargnęły (najpewniej bezprawnie) do budynku mieszkalnego w Chicago w środku nocy i wyprowadziły wszystkich mieszkańców, także małe dzieci na ulicę. Tam związano wszystkim ręce i przetrzymywano kilka godzin. w tej chwili kilkadziesiąt osób zostało porwanych przez służby a wiele dzieci zostało rozdzielonych z opiekunami. [The New Republic], [CNN]
„Kilku czołowych ekspertów ds. zdrowia publicznego złożyło rezygnację z pracy w Centrum Kontroli i Zapobiegania Chorobom (CDC), powołując się na niepokojącą zmianę w podejściu do podejmowania decyzji opartych na naukowych podstawach. Były dyrektor Narodowego Centrum Szczepień i Chorób Układu Oddechowego CDC, Demetre Daskalakis, dołącza do prowadzącej Rachel Feltman, aby wyjaśnić, w jaki sposób ideologia polityczna wpływa na politykę szczepień, zagrażając podstawowym programom zdrowotnym i podważając zaufanie do wiodącej agencji zdrowia w kraju. Opowiada również o tym, co organizacje zewnętrzne muszą zrobić, aby chronić zdrowie publiczne w obliczu rosnącej niepewności.” [###]

„W piątek Stany Zjednoczone przeprowadziły atak na łódź podejrzaną o przemyt narkotyków, w wyniku którego zginęły cztery osoby – poinformował sekretarz obrony USA Pete Hegseth dzień po tym, jak administracja Trumpa poinformowała Kongres o rozpoczęciu nowego »międzynarodowego konfliktu zbrojnego« z kartelami.” Niestety najprawdopodobniej znowu zamordowano jakichś rybaków a nie żadnych przemytników. A choćby gdyby to byli przemytnicy to przecież za takie przestępstwo w Stanach Zjednoczonych nie ma kary śmierci. [The Guardian]
FBI zakończyło nagle współpracę z Ligą Antydefamacyjną – największą żydowską organizacją walczącą z antysemityzmem. Byłoby by to dość zabawne gdyż ostatnimi laty organizacja ta bardzo starała się przypodobać amerykańskiej prawicy i przymykała oko wielokrotnie na skrajnie prawicowe wybryki i wypowiedzi (bronili Elona Muska gdy ten publicznie wykonał nazistowski salut). Niestety nowa sytuacja może wpłynąć także na środowiska żydowskie, które nie popierały działań organizacji, gdyż to właśnie ta organizacja zajmowała się koordynacją państwowej ochrony synagog. [The Guardian]

Oceania

Minister zdrowia Fidżi ogłosił, iż kraj znajduje się w stanie kryzysu zdrowotnego związanego z rosnąca ilością zakażeń wirusem HIV. Liczące niespełna milion mieszkańców państwo w 2024 roku odnotowało niespełna 1500 przypadków zakażeń, a ministerstwo zdrowia mówi o możliwych choćby 3 tysiącach zakażeń w roku 2025. Współdzielenie igieł przy zażywaniu narkotyków, seks bez zabezpieczeń, a także stygma społeczna, która opóźnia diagnostykę są głównymi czynnikami wzrostu zakażeń. [Radio New Zealand]

Ekonomia i gospodarka

Co jakiś czas firma Palantir pojawia się w wiadomościach ale czy wiecie czym się ona adekwatnie zajmuje? To coś związanego z nowymi technologiami i analizą danych, ale co dokładnie robi? choćby sami pracownicy mają problem ze zdefiniowaniem tego. Przynajmniej wynika to z tekstu serwisu WIRED, który chciał poznać odpowiedź na pytanie postawione na początku. [WIRED]
„W 2024 roku banki zanotowały rekordowe zyski w wysokości ponad 40 mld zł. Jest możliwe, iż w 2025 roku ustanowią kolejny rekord. Jednocześnie instytucje te nie zrobiły w zasadzie nic, żeby dochrapać się takiej »górki«. W wyniku inflacji i wysokich stóp procentowych (nasze) pieniądze spadły im z nieba.” O tym co rząd chce zrobić z rekordowymi zyskami banków dowiecie się z kolejnego odcinka podcastu Ekonomia i cała reszta. [###]

URE zatwierdziło nowe, niższe taryfy na energię elektryczną dla gospodarstw domowych, jakie obowiązywać będą od jutra do końca roku. Kolejna obniżka wejdzie w życie 1 stycznia 2026 roku. Co to oznacza dla odbiorców, koncernów energetycznych i budżetu państwa? Do końca 2025 roku rachunki odbiorców indywidualnych nie zmienią się (trwa mrożenie cen) ale koszty tego mrozenia będa o 200 mln zł niższe. [Wysokie Napięcie]
„Według nowego raportu, opublikowanego przez brytyjską organizację non-profit Global Witness, serwis TikTok kierował młodych użytkowników do treści o charakterze jednoznacznie seksualnym poprzez sugerowane terminy wyszukiwania.” Wcześniej o podobne praktyki oskarżane były serwisy Mety, widać seksualizacją młodzieży musi być bardziej opłacalna dla takich serwisów. [CNN]
„Zakupy na żywo stają się coraz bardziej popularne w Indonezji, sprawiając, iż garnki, patelnie i sos chili stają się viralami. Ludzie prowadzący transmisje odnoszą sukcesy, ale muszą zmagać się z trollami, długimi godzinami pracy, a teraz także z konkurencją ze strony sztucznej inteligencji. Dzięki sztucznej inteligencji Indonezja staje się poligonem doświadczalnym dla tego, jak automatyzacja może zmienić zawody związane z handlem elektronicznym.” W Polsce te metody sprzedaży jeszcze nie uzyskały tak ogromnej popularności a może się okazać, iż niedługo przyjdzie ich koniec. [Rest of World]
„Polscy ekonomiści postanowili zbadać, jakie konsekwencje przyniosą cła nałożone przez administrację Donalda Trumpa. Z ich analizy wynika, iż największym przegranym wojny handlowej rozpoczętej przez USA są same Stany Zjednoczone. Produkcja tego kraju spadnie najbardziej, ceny wzrosną najsilniej, a relacje handlowe z zachodnimi sojusznikami ulegną osłabieniu.” [Obserwator Gospodarczy]

Nauka i technologia

Czy endometrioza, bolesna choroba dotykająca wiele kobiet, ma inne źródła niż do tej pory uważano? Na to wskazują badania badaczki Katie Burns. O jej potencjalnie przełomowych badaniach oraz samej chorobie usłyszycie w podcaście Short Wave. [###]

Każdy z nas może pamiętać uproszczony obraz ludzkiej komórki ze szkoły (razem z niewyraźnymi kserokopiami jej obrazu na sprawdzianie). W najnowszym odcinku Radia Naukowego to właśnie ludzka komórka jest brana na tapet. Dr Takao Ishikawa z Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego opowiada nam o tym jak różni się rzeczywisty obraz komórki od uproszczonych wizji z lekcji biologii, opowiada o błonie komórkowej, mitochondriach, retikulum i aparacie Golgiego, dlaczego nie do końca da się stworzyć sztucznej komórki do badań i skąd wiemy, iż mitochondria mają pochodzenie bakteryjne. [###]

Najpewniej słyszeliście kiedyś o idei sześciu stopni oddalenia, czyli o tym, iż stopień znajomości między dwiema dowolnymi osobami w całej populacji ludzi na Ziemi nie przekracza sześciu. Skąd wzięła się ta liczba, czy jest to w ogóle możliwe, iż jedynie 6 stopni znajomości dzieli nas od światowych sław oraz o matematyce i kurczący się świecie – opowiada Veritasium. [###]

Idee, kultura, społeczeństwo

„Zmarła jedna z najważniejszych ikon nauki i edukacji o dzikiej przyrodzie. Brytyjska badaczka Jane Goodall miała 91 lat, zostawiła po sobie kilkadziesiąt książek i tysiące wywiadów. O ludziach mówiła: »Nie jesteśmy inteligentni. Inteligentne stworzenia nie niszczą swojego jedynego domu«” OKO.press przedstawia sylwetkę naukowczyni a my chcemy dodać, iż była też osobą o dużym poczuciu humoru, której bardzo podobał się obrazek zamieszczony niżej, o czym pisze serwis Cracked. [OKO.press], [Cracked]

Dużo naszych czytelników lubi materiały historyczne jak i materiały związane z wojskowością. Właśnie dla nich mamy polecajkę podcastu Prime and Load! który jest poświęcony wojnom i wojskowości w 18 wieku. Na zachętę odcinek o bitwach morskich. [###]

„3 października 1990 roku zjednoczenie Niemiec stało się faktem. W związku z rocznicą tego wydarzenia postanowiłem wrócić do wątku niemieckiego w ramach serii Powojnie. Erich Honecker w 1971 roku przejął władzę we Niemieckiej Republice Demokratycznej. Nie byłoby to możliwe, gdyby nie wsparcie Moskwy. Ojcem Chrzestnym jego politycznego sukcesu był Leonid Breżniew. Przywódca Związku Radzieckiego był przekonany, iż Niemiec będzie mu w pełni posłuszny. Tymczasem Honecker nie zamierzał być w pełni zależny od Kremla. Irytowała go m.in. bezczynność ZSRR w związku z wydarzeniami sierpniowymi w Polsce w 1980 roku. Coraz częściej dawał do zrozumienia, iż nie jest zadowolony z faktu, iż Breżniew ma coraz mniej do powiedzenia na Kremlu. Naciskał Sowietów na bardziej zdecydowane reakcje względem tak zwanej kontrrewolucji. Jednocześnie chciał, aby NRD stało się pomostem między wschodem a zachodem. Jak wyglądały bezpośrednie relacje Honeckera i Breżniewa na przestrzeni lat? O tym w najnowszym filmie.” [###]

Skoro jesteśmy przy Niemczech, to polecamy kolejny odcinek serii Historii Nazizmu od podcastu Za Rubieżą. W tym odcinku dowiemy się w jakich okolicznościach kapitulowały Niemcy, w jaki sposób przegrana zmieniła Niemcy politycznie, a także jak historia zdrady i wbitego w plecy sztyletu zagościła w niemieckiej opinii publicznej. [###]

Idź do oryginalnego materiału