Wydanie 222, 31.01.2025

2 miesięcy temu

Jeśli podoba się Wam nasza praca, to tutaj znajdziecie Patronite naszego projektu. Listę naszych patronów możecie znaleźć tutaj.

Dla czytelników newslettera: To wydanie najprawdopodobniej przekracza objętość narzuconą przez serwis Gmail, więc nie wyświetli się w całości w skrzynkach pocztowych w tym serwisie. Możecie rozwinąć pełną treść maila na skrzynce lub otworzyć wersję webową – wystarczy kliknąć numer wydania w mailu.

Polska

• Dzisiaj rano duża część Polski żyła zagadką „Gdzie jest Wally Ziobro?”. Miał zostać doprowadzony na przesłuchanie do Sejmu ale policja nie mogła go znaleźć a media to wszystko transmitowały. Potem znalazł się w stacji Tv Republika ale to też skończyło się cyrkiem medialnym. Koniec końców oddał się w ręce policji ale, iż było już po czasie to komisja przegłosowała wniosek do sądu o zatrzymanie go na 30 dni w areszcie. - Każdy inny obywatel, który miałby wezwanie na konkretną godzinę, nie mógłby pozwolić sobie na tego typu zachowanie. Dlatego my również z szacunku do państwa, z szacunku do prawa nie pozwolimy na takie lekceważenie – stwierdziła. [TokFM], [TVN24]

• „Myśliwi zdobywali uprawnienia do polowań bez zdawania egzaminów, a choćby bez uczestnictwa w kursach? Władze Polskiego Związku Łowieckiego zgłosiły sprawę do prokuratury. – Zero tolerancji dla patologii – mówi nam Marcin Możdżonek, szef Naczelnej Rady Łowieckiej.” Gazeta Wyborcza opisuje aferę w Polskim Związku Łowiectwa a jeżeli ktoś nie może przeczytać z powodu paywalla to OKO.press ma krótkie omówienie tej sprawy. [Gazeta Wyborcza], [OKO.press]

• „Powiązana z Republiką (...) Fundacja Niezależne Media, na konto której trafiają m.in. wpłaty od widzów Republiki w ramach przeprowadzanych przez stację zbiórek, ma zwrócić do budżetu państwa 5,7 mln zł dotacji.” [Press]

• „50 tys. podpisów w dwa miesiące – to najważniejszy wymóg, by zorganizować referendum w sprawie odwołania prezydenta Wrocławia Jacka Sutryka. W zbiórkę zaangażowało się około 200 osób. Wolontariusze zbierają podpisy od rana do wieczora: w Rynku, w okolicach centrów handlowych i urzędów” [OKO.press]

• „Ukarany za krycie pedofilów arcybiskup, ksiądz oskarżany o stworzenie sekty, duchowni z zakazami głoszenia kazań – to oni razem z kandydatem na prezydenta Grzegorzem Braunem wystąpią na Kongresie dla Społecznego Panowania Chrystusa Króla. Pokazujemy, z kim współpracuje Braun”. Jakby wam było mało newsów o Braunie to TVN24 pisze o tym jak zakłócił uroczyste posiedzenie Parlamentu Europejskiego związane z Międzynarodowym Dniem Pamięci o Ofiarach Holokaustu. [OKO.press], [TVN24]

• „Jesteśmy dość homogenicznym narodem. Dlatego warto zadać sobie pytanie, czy kupowanie testów genetycznych, by zbadać, kim byli nasi przodkowie, jest w Polsce sensowne? Na pewno nie jest do końca bezpieczne.” [OKO.press]

• 800+ dla Ukraińców na celowniku Konfederacji Obywatelskiej [###]1

---

Wojna w Ukrainie

• Atak Rosji na Ukrainę – aktualny stan wydarzeń przedstawia Ośrodek Studiów Wschodnich: Dowódca Wojsk Lądowych Ukrainy wraca na front. 1070. dzień wojny.

• Wstrzymanie pomocy zagranicznej przez USA: konsekwencje dla Ukrainy [Ośrodek Studiów Wschodnich]

• Ukraina: skandal wokół Agencji Zamówień Obronnych [Ośrodek Studiów Wschodnich]

• Szwecja przedstawia największy pakiet pomocy wojskowej dla Ukrainy o wartości 1,2 mld USD [The Kyiv Independent]

• „Sześć osób zostało rannych w wyniku eksplozji w magazynie niemieckiego producenta broni Rheinmetall w Murcji w Hiszpanii, podała 30 stycznia hiszpańska agencja prasowa EFE, powołując się na lokalne służby ratunkowe.” Kolejny incydent w fabryce produkującą broń dla Ukrainy, co za przypadek. [The Kyiv Independent]

• Jak radzą sobie osoby, które doznały trwałych uszczerbków na zdrowiu w wyniku wojny? Okazuje się, iż igrzyska Invictus Games organizowane Henryka Sussexa (znanego jako książę Harry) mogą być dla wielu dużo pomocą. Polecamy artykuł opisujący problemy z jakimi te osoby się zmagają oraz opisujący w jaki sposób przygotowywanie się do zawodów im pomaga. [The Kyiv Independent]

---

Europa

Operacja „Wartownik Bałtyku” – nie możemy bezczynnie patrzeć, jak rozrasta się flota cieni. Kryzys wokół Grenlandii – duński sposób na Trumpa. Estonia – kontrowersje wokół zmiany prawa wyborczego w wyborach lokalnych. Dymisja premiera Serbii – nieudana próba wygaszenia protestów.

• „Na Białorusi 26 stycznia br. odbyły się wybory prezydenckie. Zgodnie z oficjalnymi informacjami po raz kolejny zwyciężył Alaksandr Łukaszenka, który zajmuje to stanowisko nieprzerwanie od 1994 r. Wybory ponownie nie zostały przeprowadzone w sposób demokratyczny, jednak w przeciwieństwie do poprzednich z 2020 r. w tej chwili nie ma potencjału do protestów społecznych ze względu na brutalne prześladowania opozycji i przeciwników reżimu.” [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych], [Ośrodek Studiów Wschodnich]

• „Telewizja Biełsat otrzymała od antyreżimowego zrzeszenia byłych białoruskich milicjantów BELPOL dokumenty dotyczące tego, jak państwo Alaksandra Łukaszenki odzyskuje dla gospodarki tereny skażone po katastrofie Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej w 1986 roku. Okazuje się, iż choć władze chcą wyłączać ze strefy zamkniętej kolejne hektary pól i lasów, to nie wiedzą, co potem z nimi zrobić.” [Nowa Europa Wschodnia]

• Kolejny odcinek Monitora OSW dotyczącego zbliżających się wyborów parlamentarnych w Niemczech. Znajdziecie tam najnowsze sondaże oraz temat numeru: politykę migracyjną będącą w centrum kampanii wyborczej. [Ośrodek Studiów Wschodnich]

• „Alice Weidel została kandydatką na urząd kanclerza Niemiec. W dzisiejszym odcinku opowiemy o tym kim jest Alice Weidel. Skrajnie radykalna kandydatka z ramienia AfD jest postacią niejednoznaczną mimo skrajnie radykalnych poglądów. Jak się jej udało osiągnąć sukces i przekonać do siebie niemieckich radykałów. Jaka jest przyszłość AfD pod rządami Alice Weidel? O tym opowie Kamil Frymark- ekspert OSW” [###]

• „Hamulec długu to niemiecka reguła konstytucyjna wprowadzona w czasie globalnego kryzysu finansowego w 2009 r. w celu zapewnienia stabilności finansowej państwa. Zgodnie z tym instrumentem roczny deficyt federalny nie może przekroczyć progu 0,35% PKB, a kraje związkowe mają całkowity zakaz zaciągania nowych długów netto. Kryzys pandemiczny, wojna na Ukrainie oraz przeciągająca się stagnacja gospodarcza rozbudziły dyskusję o jego zasadności, a odmienne poglądy w tej materii doprowadziły do rozpadu koalicji rządzącej.” [Ośrodek Studiów Wschodnich]

• Co tam na Słowacji słychać?

  • „23 i 24 stycznia w wielu miastach Słowacji odbyły się demonstracje antyrządowe, największe od czasu tych zorganizowanych w 2018 r. po zabójstwie dziennikarza śledczego Jána Kuciaka. W samej stolicy – pod hasłem ”Słowacja to Europa„ – protestowało 35–60 tys. osób, zaś w Koszycach – drugim największym ośrodku w kraju – 10–15 tys. Manifestacje zbiegły się z problemami trójpartyjnej koalicji rządzącej.” [Ośrodek Studiów Wschodnich]

  • „Powołany pod koniec 2023 r. rząd Robera Ficy realizuje politykę ”otwarcia na cztery strony świata„. W praktyce oznacza ona intensyfikację relacji z partnerami pozaunijnymi, głównie państwami BRICS. Skutkiem wynikającej z tego prorosyjskiej i jednocześnie antyukraińskiej polityki są m.in. masowe protesty i wniosek o wotum nieufności dla rządu złożony na początku 2025 r.” [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]

• „Oddział międzynarodowej sieci neonazistowskiej, którą rząd Wielkiej Brytanii podejrzewa o zaangażowanie w działalność terrorystyczną, organizuje dwudniowy koncert w Budapeszcie. Nie odbędzie się on po raz pierwszy.” [Bellingcat]

• „Aby zrozumieć, dlaczego prawicowy radykał Călin Georgescu zdobył tak wysoki wynik w pierwszej turze wyborów prezydenckich w Rumunii i dlaczego może wygrać zarządzone na nowo wybory, trzeba przyjrzeć się tamtejszym elitom politycznym. Tym samym od 1989 roku, niepotrafiącym zaproponować zmęczonemu nimi społeczeństwu niczego nowego, wierzącym głównie w socjotechnikę. Brzmi znajomo?” Polecamy tekst Kamila Całusa tym razem dla [Kultury Liberalnej].

• Chociaż pisaliśmy już o tym to wrzucamy tekst PISM o kryzysie energetycznym w Mołdawii i separatystycznym Naddniestrzu. [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]

Bliski i Środkowy Wschód

• Ze względu na realizowane wstrzymanie ognia w Strefie Gazy, mieszkańcy północy regionu wracają do swoich domów, a częściej do tego co z nich zostało. Poza koniecznością odbudowy, niektórzy muszą wyprawić pogrzeby tym, którzy zginęli pod gruzami i nie zostali pochowani do tej pory. euforia miesza się ze smutkiem, a niepewność ciągle wisi w powietrzu. [DW]

• Kolejnym etapem zawieszenia broni w Strefie Gazy jest wymiana zakładników na więźniów. W ostatniej turze Hamas uwolnił troje Izraelczyków oraz piątkę Tajów. Izrael uwolnił 100 więźniów. jeżeli zastanawiacie się skąd się w tym wszystkim wzięli Tajowie, w całkiem sporej liczbie to polecany drugi artykuł od AP News, który nakreśla temat. [AP News #1], [AP News #2]

• Na południu Libanu przez cały czas stacjonują Izraelscy żołnierze, mimo, iż upłynęło już 60 dni na ich wycofanie założonych w rozejmie. Strona izraelska argumentuje, iż we wschodniej części obszaru, armia libańska nie wywiązała się ze swoich zobowiązań, co uprawnia armię izraelska do pozostania na miejscu. realizowane są zabiegi dyplomatyczne aby doprowadzić proces do szczęśliwego końca, a miejscowa ludność protestuje przeciwko obecności Izraelczyków. [Konflikty]

• Ahmad asz-Szara czyli przywódca organizacji HTS, został ogłoszony tymczasowym prezydentem Syrii. W swoim pierwszym wystąpieniu telewizyjnym powiedział, iż celem jest teraz budowa silnych instytucji oraz zorganizowanie przejściowego parlamentu, który będzie reprezentował różnorodność Syrii. [AP News]

• „28 stycznia rosyjska delegacja na czele z wiceministrem spraw zagranicznych Michaiłem Bogdanowem i specjalnym wysłannikiem prezydenta FR ds. Syrii Aleksandrem Ławrientjewem przeprowadziła w Damaszku rozmowy z szefem nowych syryjskich władz Ahmadem asz-Szarem i ministrem spraw zagranicznych Asadem al-Szibanim. Strona rosyjska zadeklarowała poparcie dla zachodzących w Syrii zmian oraz wyraziła wolę rozwijania współpracy i gotowość udzielenia pomocy w odbudowie kraju. Strona syryjska podniosła kwestie reparacji za udział sił zbrojnych FR w wojnie domowej po stronie Baszara al-Asada oraz wydania tego ostatniego, a prawdopodobnie także innych funkcjonariuszy jego reżimu, nowym władzom.” [Ośrodek Studiów Wschodnich]

• Dziesięć lat temu, w styczniu 2015 roku, siły kurdyjskich Powszechnych Jednostek Obrony odzyskały kontrolę nad miastem Kobanę w północnej Syrii. Dzisiaj los syryjskich Kurdów znowu staje pod znakiem zapytania. Jakie będą decyzje nowych władz w Damaszku? Jaka będzie polityka Turcji? Co zrobią Amerykanie? Czy Kurdowie odnajdą jakichkolwiek przyjaciół poza górami? [Nowa Europa Wschodnia]

• „Przywódcy Rosji i Iranu podpisali nowy traktat między tymi państwami. Co łączy te kraje? Jak wyglądają relację Rosja-Iran? Czy można je nazwać sojuszem? Na te i inne pytania odpowiadali Krzysztof Strachota i Witold Rodkiewicz, eksperci OSW.” [###]

• Członek irańskiego Korpusu Strażników Rewolucji Islamskiej potwierdził, iż Iran zamówił w Rosji samoloty bojowe Su-35. Temat zamówienia samolotów bojowych z Rosji przewijał się od blisko 10 lat. Pan Ali Szadmani nie zdradził jednak żadnego szczegółu dotyczącego zamówienia, zatem wszystkie liczby są jedynie spekulacją. [Konflikty]

• Iran deportuje około 3 tysięcy Afgańczyków do Afganistanu. To spora liczba, a w Afganistanie, kraju który po 50 latach wojen toczonych na jego terenie, czeka na nich kilka dobrego. Afgańczycy są wyłapywani na ulicach, często urodzili się oni już w Iranie, a teraz zmuszani są do wyjazdu do kraju, którego kompletnie nie znają. Relacje między państwami są jednak na tyle dobre, a relacje dyplomatyczne przez cały czas utrzymywane, iż deportacje przebiegają bez problemu. [DW]

• Mimo regionalnych napięć w Iraku ma miejsce coroczna wielka pielgrzymka szyitów do grobu siódmego z imamów, imama Musy ibn Dżafara al-Kazima. Imam pochowany jest w Bagdadzie, a potok ubranych na czarno pielgrzymów zalał uice stolicy Iraku. [AP News]

• Bojownicy Huti wypuścili ponad 150 więźniów, a tydzień temu informowaliśmy o tym, iż wypuścili załogę porwanego samochdowca. W tym samym czasie jednak zatrzymali 7 osób pracujących na miejscu dla ONZ. W odpowiedni na te zatrzymania ONZ postanowiło, ze względu na bezpieczeństwo swojego personelu, wstrzymać wszelakie działania pomocowe na terenie kontrolowanym przez Hutich. Populacja tego obszaru wymaga dostępu do pomocy humanitarnej, jednak bojownicy zdają się niezbyt o nią troszczyć. [DW], [AP News]

Azja

• „W dzisiejszym podcaście Ośrodka Studiów Wschodnich spojrzymy na to jak Chiny patrzą na Donalda Trumpa i jego administrację. O tym czy Pekin widzi różnicę pomiędzy prezydenturą Bidena a prezydenturą Trumpa, o tym czy jest gotowy do wojny handlowej z USA, o możliwych scenariuszach działań Trumpa i odpowiedzi Chin. O tym wszystkim opowiedzą Jakub Jakóbowski, Maciej Kalwasiński i Michał Bogusz.” [###]

• „Jak istotny w chińskiej polityce jest Bliski Wschód? Jakie znaczenie ma ten region dla Pekinu i jakie interesy w nim realizuje? Czy rola i znaczenie Chin na Bliskim Wschodzie rośnie? Na temat relacji Chin z państwami regionu Sara Nowacka rozmawia z Marcinem Przychodniakiem, analitykiem ds. Chin.” [###]

• „Indyjska policja potwierdziła, iż co najmniej 30 osób zginęło, a dziesiątki zostało rannych w wyniku zmiażdżenia tłumu podczas festiwalu Kumbh Mela, gdy ogromna liczba ludzi kąpała się w jednym z najświętszych miejsc hinduistycznego zgromadzenia.” [The Guardian]

• Po przegłosowaniu prawa o równości małżeńskiej w Tajlandii pary jednopłciowe w końcu zaczęły brać śluby. NBC News opisuje jak prawo weszło w życie oraz wielką imprezę w Bangkoku w czasie której prawie 200 par zawarło małżeństwo. [NBC News]

• „Druga kadencja Donalda Trumpa na stanowisku prezydenta USA wzmocni partnerstwo amerykańsko-indyjskie, które jest napędzane m.in. przez zbieżne interesy strategiczne w Indo-Pacyfiku oraz rosnącą współpracę gospodarczą, technologiczną i wojskową. Możliwe są jednak napięcia w kwestiach handlowych i migracyjnych. Dla Indii i UE unilateralna i transakcyjna polityka Trumpa, zagrażająca multilateralizmowi, może stanowić zachętę do zacieśniania współpracy. Polska może wykorzystać zbliżenie USA i UE do Indii, aby realizować cele ustanowionego w 2024 r. polsko-indyjskiego partnerstwa strategicznego.” [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]

Afryka

• Czy zobaczymy kolejną afrykańską wojnę światową? Mamy nadzieję, iż nie ale sytuacja pomiędzy Demokratyczna Republika Konga a Rwandą się ciągle zaostrza.

  Na wschodzie Demokratycznej Republiki Konga (DRK)), rebelianci z grupy M23 zajęli miasto Goma, którego populacja przed wzmożeniem konfliktu liczyła 750 tysięcy ludzi. Znajdujący się w mieście najemnicy z Europy (głównie Rumunii) nie przechylili sytuacji na korzyść kongijczyków. M23 jest wspierane (nieoficjalnie, jednak dowodów na to nie brakuje) przez Rwandę. Władze DRK ogłosiły, iż znajdują się de facto w stanie wojny z Rwandą, nie jest jednak jasne jakie działania są przez nich planowane. Rebelianci M23 nacierają na kolejne większe miasta w okolicy, a międzynarodowe wezwania do przerwania walk i próby nacisku na obie stolice póki co są bezowocne. [Konflikty]

  Tekst z serwisu Konflikty nakreśla wystarczająco sytuację ale jeżeli chcecie się więcej dowiedzieć to polecamy jeszcze te artykuły

  • Przywódca DRK obiecuje „energiczną” reakcję, gdy bojownicy wspierani przez Rwandę posuwają się naprzód [Al-Dżazira]

  • Protestujący atakują ambasady Francji, USA i Rwandy w DRK [Al-Dżazira]

  • „Rwanda twierdzi, iż się broni, oskarżając kongijskie wojsko o łączenie sił z etnicznymi bojówkami Hutu, których celem jest mordowanie Tutsi w Kongo i zagrażanie Rwandzie.” [Reuters]

• 32-letni pielęgniarz ze szpitala w stolicy Ugandy zmarł na Ebolę. Jest to pierwszy odnotowany przypadek śmiertelny od czasu zakończenia ostatniej epidemii tej choroby w kraju na początku 2023 r., [AP News]

• „Francja przekazała swoją ostatnią bazę wojskową w Czadzie lokalnym władzom w czwartek, dwa miesiące po tym, jak była francuska kolonia w środkowej Afryce zerwała umowę o współpracy obronnej z Paryżem.” [AP News]

Ameryka Łacińska

• „Kongres Salwadoru ratyfikował w środę reformę konstytucyjną, która ułatwi i przyspieszy wprowadzanie zmian konstytucyjnych w przyszłości, co według krytyków pozwoli prezydentowi Nayibowi Bukele i jego partii na dalszą konsolidację władzy.” [AP News]

• Kolumbia odmówiła przyjęcia samolotu z migrantami deportowanymi ze Stanów Zjednoczonych ale po groźbach sankcji zmieniła zdanie. Potem pojawiły się newsy, iż kraj ten wyraził zgodę na loty wcześniej ale w ostatniej chwili zmienił zdanie? O co chodzi? Time stara się podsumować to co wiemy i o co mogło chodzić rządowi Kolumbii. AP News za to pisze o apelu prezydenta tego kraju, który wzywa wszystkich Kolumbijczyków przebywających bez odpowiednich zezwoleń w Stanach Zjednoczonych do powrotu do kraju. [Time], [AP News]

• „Meksyk odmówił przyjęcia amerykańskiego lotu deportacyjnego. Rząd Meksyku skrytykował jednostronne działania imigracyjne prezydenta Donalda Trumpa, a lądowanie wymagałoby pomocy Meksyku.” [NBC News]

• „Kongres Nikaragui zatwierdził w czwartek reformę konstytucyjną, która uczyniłaby prezydenta Daniela Ortegę i jego żonę, obecną wiceprezydent Rosario Murillo, »współprezydentami« tego środkowoamerykańskiego kraju.” [AP News]

• „Prezydent Panamy Jose Raul Mulino wykluczył możliwość dyskusji na temat kontroli nad Kanałem Panamskim z czołowym amerykańskim dyplomatą Marco Rubio, który ma odwiedzić ten środkowoamerykański kraj.” [Al-Dżazira]

Ameryka Północna

• W Stanach Zjednoczonych doszło do największej tragedii lotniczej od czasu zamachów z 11 września 2001 roku a prezydent Trump wykorzystuje okazję, żeby atakować swojego poprzednika oraz programy wspierające równość.

  • Reuters opisuje trudną sytuację jaka panowała już wcześniej w pobliżu lotniska gdzie doszło do tragedii. [Reuters]

  • BBC przedstawia analizę ataku politycznego Trumpa. [BBC]

  • The Washington Post zwraca uwagę, iż programy równościowe, które krytykuje Trump wprowadził nie Biden a sam Trump za swojej pierwszej kadencji. [The Washington Post (PAYWALL)]

  • CNN zwraca uwagę na to, iż w tygodniu poprzedzającym tragedię administracja Trumpa (tak, wliczamy w to Elona Muska) zachowywała się bardzo antagonistycznie wobec organizacji rządowej zajmującej się ruchem powietrznym i m.in zmuszone jego szefa do rezygnacji. [CNN]

• No dobra, Trump jest znowu prezydentem a (skrajna) prawica na całym świecie zdaje się z tego powodu świętować. Jak to jest z tym Trumpem, skąd się wziął w polityce adekwatnie? Ma te powiązania z Rosją czy nie? I czym adekwatnie jest ten cały „trumpizm”? Na te pytania starają się odpowiedzieć prowadzący z Podcastu Dezinformacyjnego2 w rozmowie z Miłoszem Szymańskim. Rozmowa jest długa ale też materiału jest dużo. Dla niektórych może to być przypomnienie tego co wiedzieli, dla innych poszerzenie istniejącej wiedzy a dla niektórych odkrycie całkiem nowych informacji o Trumpie. [###]

• Kto mieszka w Polsce ten się z cyrku Trumpa nie śmieje.

  • "Karoline Leavitt, sekretarz prasowa Białego Domu, powiedziała, iż Trump wprowadzi 25-procentowe cła na Meksyk i Kanadę, a także 10-procentowe cło na Chiny, w odwecie za »nielegalny fentanyl, który pozyskały i pozwoliły na dystrybucję do naszego kraju«."[CNBC]

  • Ciągle realizowane są przesłuchania kandydatów Trumpa na zajęcie różnych stanowisk w jego administracji. Robert F. Kennedy Jr. (Mający zajmować się zdrowiem) podczas przesłuchań był odpytywany z jego dość nienaukowych poglądów na choroby i szczepionki. Tulsi Gabbard (mająca zajmować się wywiadem) była przepytywana z kontaktów z Rosją oraz reżimem Assada w Syrii a Kash Patel (mający kierować FBI) o m.in jego kontakty ze skrajnie prawicowymi ekstremistami. O Kennedym przeczytacie w tekstach Reutersa i Guardiana a o Gabbard i Patel w tekście BBC. [The Guardian], [Reuters], [BBC]

  • „Prezydent Donald Trump podpisał w środę memorandum nakazujące rządowi federalnemu przygotowanie bazy marynarki wojennej USA w Zatoce Guantanamo na Kubie do przyjęcia dziesiątek tysięcy migrantów.” [CNN], [Al-Dżazira]

  • Amerykański sędzia blokuje administracji Trumpa możliwość przeniesienia transpłciowej więźniarki. [Reuters]

  • „Dwie płcie Donalda Trumpa – czy ma to jakikolwiek sens? Jedno z pierwszych rozporządzeń nowego prezydenta ustanawia zasadę, iż polityka USA będzie oparta na uznawaniu wyłącznie dwóch płci, męskiej i żeńskiej, określanych jako »niezmienialne i zakorzenione w fundamentalnej oraz bezdyskusyjnej rzeczywistości«.” [OKO.press]

Oceania

• Czy zastanawialiście się kiedyś ile bananów jest konsumowane podczas Australian Open przez sportowców? Około 200 kg dziennie. [ABC News]

• Wyspy Cooka zamieszkuje 15 tysięcy osób. w tej chwili występuje tam problem z obsadzeniem choćby 40 miejsc w policji. Problemem ma być zbyt niska płaca. Chociaż nie zauważono wyższej przestępczości z powodu ograniczonej liczby mundurowych, rząd ma znaleźć dodatkowe środki dla mundurówki aby zapełnić etaty. Stan policji wynosi kilka ponad 100 etatów. [Radio New Zealand]

Ekonomia i gospodarka

• „Polski system emerytalny stoi w obliczu poważnego kryzysu, który może doprowadzić do drastycznego obniżenia świadczeń w ciągu najbliższych dekad. Międzynarodowy Fundusz Walutowy ostrzega, iż bez pilnych reform średnia emerytura może spaść do poziomu świadczenia minimalnego, zagrażając stabilności finansowej milionów seniorów.” [Interia]

• PGE i Ørsted podjęły decyzje inwestycyjną dotyczącą realizacji projektu morskiej farmy wiatrowej Baltica 2 o mocy 1,5 GW. Razem z innymi projektami na Bałtyku realizowanymi przez Polenergię i Orlen, w przeciągu kilku najbliższych lat, przy polskim wybrzeżu staną morskie wiatraki o łącznej mocy 4 GW. [Portal Morski]

• „Ludzkość musi zdywersyfikować źródła litu. Transformacja niskoemisyjna wymaga baterii. A te potrzebują litu. Na szczęście tego metalu jest pod dostatkiem, a nauka coraz lepiej radzi sobie z jego znajdowaniem, wydobywaniem i przetwarzaniem.” Nature ma interesujący felieton redakcyjny poświęcony litowi. [Nature]

• Chiński startup przedstawił swój model czatbota opartu na dużych modelach językowych – DeepSeek a wycena akcji firmy Nvidia gwałtownie spadła. Dlaczego? Co dokładnie potrafi DeepSeek i jaki to ma związek z Nvidią tłumaczy w sposób przystępny dla laika artykuł od CBS News. [CBS News]

  • Czy DeepSeek był naprawdę tak tani jak twierdzą twórcy? Czy da się obejść chińską cenzurę obecną w tym czatbocie? Czy warto żałować zachodnich twórców AI narzekających na nieuczciwą konkurencję?

  • Skoro tłumy rzuciły się na chiński czatbot DeepSeek to wśród nich byli też naukowcy. Nature opisuje ich wrażenia oraz krytyki. [Nature]

  • Jak na sukces DeepSeek reagują twórcy i przedsiębiorcy z branży sztucznej inteligencji spoza świata zachodniego? O tym właśnie jest artykuł Rest of World. [Rest of World]

Nauka i technologia

• „Dodatkowe 2,3 miliona ludzi w europejskich miastach może umrzeć w wyniku ekstremalnych temperatur – zarówno gorących, jak i zimnych – do końca wieku, jeżeli kraje nie podejmą działań w celu złagodzenia zmian klimatu, wynika z badania, w którym modelowano skutki rosnących temperatur.” [Nature]

• Co dla globalnego zdrowia oznacza wyprowadzenie Stanów Zjednoczonych ze Światowej Organizacji Zdrowia przez Trumpa? Artykuł o tym przeczytacie w Al-Dżazirze a posłuchać o tym możecie w pierwszym segmencie podcastu serwisu Scientific American. [Al-Dżazira], [###]

• „Ludzki genom koduje potencjalnie tysiące maleńkich białek, które wcześniej były pomijane. realizowane są poszukiwania, aby dowiedzieć się, do czego służą.” [Nature]

• „Dziesięć miesięcy po szokującym odkryciu, iż wirus zwykle przenoszony przez dzikie ptaki może łatwo zarażać krowy, co najmniej 68 osób w Ameryce Północnej zachorowało na ten patogen, a jedna osoba zmarła.” jeżeli jesteście ciekawi czy kolejną pandemię wywoła ptasia grypa, to polecamy artykuł Nature właśnie o tym zagadnieniu. [Nature]

• „Naukowcy proponują w tej chwili zaskakującą lokalizację miejsca narodzin dinozaurów, w oparciu o lokalizacje w tej chwili najstarszych znanych skamieniałości dinozaurów, relacje ewolucyjne między tymi wczesnymi formami i geografię Ziemi w okresie triasu.” [Reuters]

• „Fragmenty asteroidy podważają teorię powstania życia na Ziemi. Próbki z Bennu zawierają chemiczny budulec życia – ale z niespodzianką.” [Nature]

• „Wyobraźcie sobie taki scenariusz: wchodzicie do sklepu, wybieracie piękne jabłka albo pomarańcze, wyciągacie z kieszeni nieduży czujnik, przykładacie go do owoców i już wiecie, czy producent nielegalnie nie spryskał ich substancją szkodliwą dla waszego zdrowia. Albo w klubie spokojnie zostawiacie drinka na stoliku, kiedy idziecie tańczyć, bo po powrocie możecie sprawdzić podręcznym czujnikiem, czy nikt wam nie dorzucił czegoś do szklanki. Nad tego typu urządzeniami pracują naukowcy na Wydziale Chemii Uniwersytetu Łódzkiego. W tym odcinku rozmawiam z prof. Łukaszem Półtorakiem, który zdobył grant z Narodowego Centrum Nauki na pracę nad czujnikami elektrochemicznymi.” [###]

• Klej cyjanoakrylowy (znany szerzej pod handlowymi nazwami jak Kropelka czy Super Glue) łączy mocno i gwałtownie rożne materiały. Działa również na skórę, o czym możemy się przekonać jeżeli podczas klejenia nie wszystko pójdzie po naszej myśli. Jak adekwatnie działa, skąd jego krótki czas działania, jakie ma wady, dlaczego zmywanie go wodą zdecydowanie nam nie pomoże, a także jakich materiałów nie sklei? Opowiada o tym nowy odcinek Veritasium. [###]