Wydanie 156, 27.10.2023

10 miesięcy temu

Europa

• „Rosja represjonuje Litwinów w Królewcu. Przypominają się mroczne czasy sowieckie. Prześladowani, zastraszani, szantażowani, nękani. Ich domy są przeszukiwane i podsłuchiwane przez zamaskowanych mężczyzn. Obrazy z ich życia intymnego są potajemnie filmowane i publikowane w Internecie, aby ich zdyskredytować, upokorzyć, sprawić, aby stali się obiektem nienawiści i, jeżeli się uda, werbunku. Są aresztowani i przetrzymywani przez noc w areszcie bez wyjaśnienia lub postawienia zarzutów: aby poczuć niszczycielską siłę skierowaną przeciwko nim, sprawić, aby się załamali lub ulegli pokusie ucieczki ze stron ojczystych.” [Nowa Europa Wschodnia]

• „Hiszpania złożyła wniosek o uczynienie katalońskiego, galicyjskiego i baskijskiego językami urzędowymi UE.” jeżeli zastanawiacie się co się dzieje po wyborach (które odbyły się w lipcu) w Hiszpanii to ten podcast zwięźle odpowie na wasze pytania. Co mają do tego nowe języki urzędowe? Więcej niż może się na pierwszy rzut oka wydawać.

• Na początku białoruskiej niepodległości 30 lat temu, na Białorusi żyło 10,2 mln ludzi. Od tego czasu ubyło 1 milion mieszkańców i nie widać objawów zahamowania tego trendu. „Dlaczego Białoruś się wyludnia? Jak próbują walczyć z tym władze? Co o problemie mówi Łukaszenka? Na te i inne pytania odpowiada Kamil Kłysiński, analityk OSW." [Ośrodek Studiów Wschodnich]

• W Szwajcarii odbyły się wybory i prawicowa populistyczna partia SVP zwiększyła liczbę swoich mandatów. Nie wskazuje to na zmianę w rządzie czy rady federalnej ale wskazuje na zmiany w szwajcarkim społeczeństwie i dyskursie politycznym. The Guardian opisuje wynik wyborów, a Politico ma (przynajmniej częściowo) żartobliwy artykuł sprzed wyborów o szwajcarskiej polityce. [The Guardian], [Politico]

• Pamiętacie jak pisaliśmy o ciągle rosnących notowaniach populistycznej prawicowej niemieckiej partii AfD? Jest szansa, iż w niedługiej przyszłości poparcie spadnie tej partii. Zła wiadomość jest taka, iż może to wywołać powstanie nowej (tym razem lewicowej) populistycznej partii protestu. Więcej o powstaniu tej nowej partii znajdziecie w analizie [Ośrodka Studiów Wschodnich].

• „Mołdawianie boją się, iż czeka ich powtórka z Ukrainy. Co z dołączeniem do Unii Europejskiej? O tym dr Piotr Oleksy, Instytut Europy Środkowej, Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu.”

• „Przewodnicząca Parlamentu Europejskiego Roberta Metsola zasugerowała, iż ukraińscy i mołdawscy prawodawcy mogliby dołączyć do zgromadzenia jako członkowie »obserwatorzy«, podczas gdy oba kraje czekają na formalne przystąpienie do Unii Europejskiej.” [Politico]

• Tydzień temu pisaliśmy o nieudanej próbie usunięcia prezydentki Gruzji ze stanowiska. Rządząca partia musiała wiedzieć, iż tak to się skończy ale i tak podjęła ten krok, dlaczego? Chodzi o efekt mrożący i związanie rąk prezydentce, która teraz będzie miała mniej możliwości walczyć o europejskie aspiracje jej kraju. [European Pravda]

• Na koniec działu polecamy dwa podcasty od OSW o naszym zachodnim sąsiedzie. W pierwszym rozmowa toczy się wokół Zeitenwende czyli epokowej zmiany ogłoszonej przez kanclerza Olafa Scholza w 5 dni po rosyjskim ataku na Ukrainę. Jakie jest rozumienie tego terminu w Niemczech? Czy w polityce i działaniach rzeczywiście widać nową jakość? Drugi podcast toczy się wokół Niemieckiej polityki wobec Ukrainy i wojny na jej terenie. Dlaczego Niemcy tak ociągały się z pomocą? Jak wygląda pomoc militarna w ostatnim czasie? I czy Niemcy dostarczą Ukrainie pociski manewrujące Taurus? Co o tym sądzi kanclerz i jego otoczenie, koalicyjni partnerzy i Niemieckie społeczeństwo? Zapraszamy do słuchania.

Izrael, Hamas, Gaza

• Chociaż polecamy podcast Kultury Liberalnej z Konstantym Gebertem (jego zwięzły opis zawiłości lokalnej polityki budzi nasz podziw) to jednak musimy zaznaczyć, iż nie zawsze zgadzamy się z wszystkim co mówi.

  Wojna Izrael – Hamas: czy rozleje się na Bliskim Wschodzie? W najnowszym odcinku Podcastu Kultura Liberalna Konstanty Gebert kontynuuje temat wojny w Izraelu. Jak Izrael odpowie na atak Hamasu na jego terytorium? Strefa Gazy – czy czeka ją nieuchronne zniszczenie podczas izraelskiej inwazji lądowej? Jak będzie się rozwijał konflikt Izrael – Palestyna i czy rok 2023 okaże się momentem przełomowym?

• „Rozmowa Jędrzeja Czerepa z Michałem Wojnarowiczem, nagrana 19 października 2023 roku. Gdzie lokuje się sympatia świata na dzisiejszym etapie konfliktu? Wojna między Izraelem a Hamasem wiąże się z dużą ilością dezinformacji. Wiarygodność każdej ze stron jest podważana przez zwolenników drugiej. Czy porozumienia między Izraelem a krajami arabskimi mogły pogrzebać sprawę palestyńską? I co z granicą z Egiptem – czy ludność cywilna będzie mogła się schronić na jego terytorium? Zapraszamy do wysłuchania!”

• „Prezydent Francji Emmanuel Macron zaproponował we wtorek, aby międzynarodowa koalicja walcząca z Państwem Islamskim w Iraku i Syrii poszerzyła swój zakres o walkę z palestyńską grupą bojowników Hamas w Strefie Gazy.” [Reuters]

• Władze Izraela są oburzone na sekretarza generalnego ONZ i domagają się jego dymisji. Za co? Gdyż António Guterres powiedział, iż zbrodnie Hamasu nie powstały w próżni i chociaż powiedział też, iż nie jest to żadnym uzasadnieniem dla przerażających ataków to krytycy skupiają się na pierwszej części. NPR opisuje wszystko co działo się w ONZ w związku z konfliktem Izraelu z Hamasem, a Poitico skupia się na wsparciu Portugalii dla sekretarza generalnego ONZ oraz działaniach odwetowych Izraela za ten komentarz. [NPR], [Politico]

• Czy zbrodnie Hamasu zostały dokonane w próżni? O bolesnej historii palestyńsko-izraelskiej można by dużo pisać ale Times of Israel zwraca uwagę na coś innego – to jak rząd Binjamina Netanjahu de facto ułatwiała funkcjonowanie Hamasu w Strefie Gazy gdyż opłacało mu się to politycznie. [Times of Israel]

• 7 października Hamas przełamał najeżoną technologią, nowoczesną zaporę oddzielającą Izrael od Strefy Gazy. O tym jak ta zapora była skonstruowana, jak przez długie lata była rozwijana i co tak adekwatnie zawiodło, iż została sforsowana? [Konflikty]

• Krótki rys relacji Iranu z Hezbollahem i Hamasem przedstawia Polski Instytut Spraw Międzynarodowych. Mimo różnic religijnych (szyici i sunnici) obie organizacje pozostają w bliskich relacjach z Iranem, który jest ich głównym sponsorem. O ile strategicznym partnerem pozostaje jedynie szyicki Hezbollah, to rola Hamasu w ostatniej dekadzie mocno urosła. [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]

• Iran, w ramach propagandy związanej z wojną Hamas-Izrael, reklamuje wstąpienie w szeregi ochotników i walkę z Izraelem. Za kampanią rekrutacyjną stoi irański Koprus Strażników Rewolucji Islamskiej. [France 24]

• Chociaż oczy świata skupione są na Strefie Gazy to na Zachodnim Brzegu także więcej się dzieje. Od czasu ataku Hamasu, izraelskie siły zwiększyły ilość ataków także w Zachodnim Brzegu. AP News donosi, iż zginęło tam od tego czasu 100 palestyńczyków, a część tych zgonów to nie jest efekt uderzeń izraelskiego wojska tylko efekt starć między izraelskimi osadnikami a lokalną ludnością. [AP News]

• Chociaż Hamas wygrał palestyńskie wybory w 2006 to ich wynik nie został uznany międzynarodowo. W 2007 roku w niedemokratyczny sposób Hamas przejął całkowitą kontrolą nad Strefą Gazy. Unia Europejska wszelką pomoc humanitarną przekazuje palestyńczykom w Gazie poprzez ONZ, żeby nie współpracować w żaden sposób z Hamasem – organizacją terrorystyczną. Teraz niektórzy specjaliści zastanawiają się czy była to dobra decyzja. Artykuł Euronews nie ma prostych odpowiedzi ale wskazuje na pewne wady tego rozwiązania. [Euronews]

Bliski i Środkowy Wschód

• Prezydent Turcji, Recep Tayyip Erdoğan, skierował do tureckiego parlamentu wniosek o zatwierdzenie przyjęcia Szwecji do Sojuszu Północnoatlantyckiego. Spór sojuszników z Turcją trwa w tej sprawie od 18 maja 2022, gdy Szwecja i Finlandia złożyły wniosek o przyjęcie do NATO (Finlandia została przyjęta do sojuszu 4 kwietnia 2023 roku). Spór toczy się wokół szwedzkiej polityki wobec organizacji kurdyjskich, a z drugiej storny wokół sprzedaży do Turcji samolotów F-16. O tym czy i jak gwałtownie wniosek zostanie przeprocesowany przez parlament zostaje na ten moment niewiadomą ale będziemy Was o tym informować. Goszczący w Raporcie Rosiaka Karol Wasilewski opsuje szeroki kontekst sporu oraz obecną sytuację polityczną Turcji, w tym jej relacje z Izraelem, Palestyńczykami i Hamasem. [Al-Monitor]

• Turecki bank centralny kontynuuje podnoszenie stóp procentowych. Tym razem stopa bazowa wzrosła z 30 do 35%. Po wyborach z maja tego roku porzucono „erdoganomikę” (czyli sygnowaną nazwiskiem prezydenta kraju nieortodoksyjna politykę ekonomiczną) i utrzymywanie stóp procentowych na niskim poziomie 8,5%. Od pierwszej podwyżki, która miała 4 miesiące temu, stopy wzrosły o 26,5%. [Al-Monitor]

• W wydaniu 153 informwaliśmy o irańskiej nastolatce, która w wyniku pobicia przez policję obyczajową (za najpewniej „nieodpowiednie” noszenie hidżabu), zapadła w śpiączkę. Niestety, jak donoszą irańskie media, 16-letnia Armita Geravand znajduje się w tej chwili w stanie śmierci mózgowej. Kolejny sukes obrońców moralności. [Reuters]

• W tym samym czasie, dwie irańskie dziennikarki, które opisały ponad rok temu sprawę pobicia i będącego jego następstwem zgonu 21-letniej Mahsy Amini, zostały skazane na karę bezwzględnego więzienia. Mahsa została pobita przez wspomnianą powyżej policję obyczajową, również za nieodpowiednio noszony hidżab. Niloufar Hamedi oraz Elaheh Mohammad zostały skazane odpowiednio na 6 i 7 lat za spiskowanie z wrogami Islamskiej Republiki. [France24]

• Kończąc kącik irański – w Iranie zakazano nauki języków obcych w szkołach podstawowych. W 2018 roku zakazano nauki języka angielskiego, a teraz domknięto sprawę. W oficjalnym uzasadnieniu, na tym etapie rozwoju uczniowie kształtują swoją irańską tożsamość, a nauka języków obcych ma w tym przeszkadzać. Dodatkowo, we wrześniu zakazano w Iranie osobom posiadającym irańskie bądź podwójne obywatelstwo uczęszczania do szkół międzynarodowych. Pozostają one dostępne jedynie dla obcokrajowców. [Times of India]

• Tzw. państwo islamskie zaatakowało zarówno siły rządowe będące pod przywództwem Baszara al-Asada jak i Syryjskie Siły Demokratyczne, które są głównym amerykańskim sojusznikiem w tym kraju. Ograniczone zasoby przeciwników ISIS oraz ostatnie napięcia w regionie sprawiają, iż działająca w podziemiu organizacja terrorystyczna zwiększa swoją aktywność. [Konflikty]

• Proirańskie bojówki atakują siły amerykańskie w Syrii i Iraku. Od 17 do 24 października miało dojść łącznie do 13 ataków. Zwiększona aktywność tych milicji związana jest z wojną w Palestynie. [Konflikty]

• Jak Hamas finansuje swoją terrorystyczną działalność i różnorodne zakupy? Między inny poprzez kryptowaluty. France 24 opisuje międzynarodowe wysiłki, które mają na celu ograniczenie finansowania Hamasu dzięki kryptowalut. [France24]

Azja

• „Przyjaźń bez granic – tak Władimir Putin mówi o współpracy z Chinami. W Pekinie na forum inicjatywy Jeden pas i jedna droga rosyjski prezydent spotkał się z chińskim przywódcą Xi Jinpingiem. Czy Rosja jest już w pełni uzależniona gospodarczo od Chin? Jak na tym korzysta Pekin i czego najbardziej boją się chińskie władze jeżeli chodzi o przyszłość Putina? O tym rozmawiam z dr. hab. Michałem Lubiną z Uniwersytetu Jagiellońskiego, autorem książek poświęconych relacjom chińsko – rosyjskim.”

• Może pamiętacie jak pisaliśmy o tym, iż poprzedni minister spraw zagranicznych Chin pierwsze zniknął z mediów, a po jakimś czasie został usunięty o nim ślad z chińskich stron. Teraz sytuacja wygląda podobnie z chińskim ministrem obrony. Dwa miesiące nikt go nie widział, a teraz Politico informuje o jego dymisji. Kiedy poznamy szczegóły o czystkach kadrowych jakie właśnie muszą się toczyć w Chinach, to powstaną interesujące artykuły, a na razie musimy zadowolić się krótkimi doniesieniami. [Politico]

• „Bogate kraje Europy i Ameryki Północnej zrobiły z Mjanmy miejsce składowania toksycznych, plastikowych odpadów. Na nielegalnych wysypiskach wylądowały tam także śmieci po produktach polskich marek” [Frontstory]

• „Zmiany klimatyczne stanowią ryzyko dla gospodarki Bangladeszu. Państwo nie jest gotowe na kryzys. Do 2050 roku Bangladesz może stracić 32% produkcji pszenicy i 8% ryżu. Groźba braku bezpieczeństwa żywieniowego i strat ekonomicznych wynika ze zmian klimatycznych, do których kraj wciąż jest nieprzygotowany.” [Nowa Europa Wschodnia]

Afryka

• Po miesiącach walk paramilitarne Siły Szybkiego Wsparcia (RSF) miały przejęły od sudańskiej armii kontrolę nad drugim co do wielkości miastem Sudanu, Nyalą. Siły Szybkiego Wsparcia poinformowały w oświadczeniu, iż przejęły kwaterę główną armii w mieście, które jest stolicą stanu Darfur Południowy, i skonfiskowały cały jej sprzęt. Na ten moment brak oficjalnego potiwerdzenia tych wydarzeń. Kilka dni wcześniej obie strony konfliktu potwierdziły gotowość do kontynuowania rozmów pokojowych pod patronatem USA i Arabii Saudyjskiej w Dżuddzie. [The Guardian], [France 24]

• Po trzech miesiącach od puczu wojskowego w Nigrze, UE oraz USA zdają się przyjmować rozbieżne strategie względem junty wojskowej. UE wprowadziła sankcje i wyraziła wsparcie dla przeciwnej puczystom Wspólnoty Gospodarczej Państw Afryki Zachodniej (ECOWAS). Z kolei Stany Zjednoczone chcą szukać dialogu i utrzymywać kontakt z juntą. [DW]

• Prezydent Kenii rozpoczął kampanię mająca na celu promocję lokalnej produkcji materiałów i ubrań. Chociaż w tej chwili 90% tekstyliów jest importowanych, to wg niektórych można to zmienić i produkować je lokalnie. Na początek prezydent William Ruto zapowiedział, iż wszystkie elementy umundorowania wojska i policji będę produkowane wyłącznie w kraju. [DW]

• 21 października 1993 roku w Burundi zamordowano Melchiora Ndadaye, pierwszego prezydenta z grupy etnicznej Hutu. Rozpoczęło to krwawą wojnę domową pomiędzy armią zdominowaną przez Tutsi, a grupami rebeliantów Hutu, w wyniku której, zginęło ponad 300 tys. ludzi, a setki tysięcy uciekło z kraju. O ile do pojednania jeszcze daleka droga, o tyle obecne spory wewnątrz kraju zdają się przebiegać po granicach politycznych, a nie etnicznych. [DW]

• Po półrocznym względnym spokoju we wschodniej części Demokratycznej Republiki Konga, ponownie dochodzi tam do starć. Ostatnie działania wojenne mają miejsce na kontrolowanym przez, wspieraną nieoficjalnie przez Rwandę i Ugandę, bojówkę M23, strategicznym terytorium Masisi w prowincji Kiwu Północne, w pobliżu granicy kraju z Rwandą i Ugandą, i wokół niego. [DW]

Ameryka Łacińska

• Chociaż skrajnie prawicowo-libertariański kandydat prowadził w sondażach przed pierwszą turą wyborów prezydenckich to w wyborach uzyskał drugie miejsce. Okazuje się, iż mówienie o tym, iż we śnie otrzymuje rady od swojego martwego psa (którego sklonował) oraz deklaracja, ze zlikwiduje się praktycznie wszystkie instytucje publiczne może budzić obawy części wyborców. Oczywiście może on ciągle wygrać w drugiej turze ale nie jest to już takie pewne jak jeszcze jakiś czas temu. [Americas Quarterly]

• Czy w Meksyku wzrost wydatków na cele społeczne o 25% w roku wyborczym ma pomóc kandydatowi partii rządzącej? Nie wiemy ale się domyślamy. [Americas Quarterly]

• „Ocaleni z huraganu kategorii 5, który zabił co najmniej 27 osób, niszcząc meksykański kurort Acapulco, spędzili czwartek na poszukiwaniu znajomych i potrzebnych rzeczy, mając nadzieję, iż pomoc nadejdzie gwałtownie w następstwie huraganu Otis.” [AP News]

• Tydzień temu pisaliśmy o nowych ustaleniach dotyczących kolejnych wyborów w Wenezueli. jeżeli interesuje Was ten temat to polecamy analizę [Americas Quarterly].

• „Do końca roku Wspólnota Karaibska ma wystąpić do kilku państw europejskich o odszkodowania za niewolnictwo. Dlaczego tym razem ma większe szanse, niż gdy przed dekadą robiła to po raz pierwszy, ale też czy wnuki powinny płacić za grzechy dziadków? O zmieniających się postawach społecznych zarówno w dawnych koloniach, jak i metropoliach, opowiada dr Bartosz Wójcik – adiunkt dydaktyczny w Katedrze Lingwistyki Stosowanej Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie i współprowadzący (razem z Olgą Godlewską) Podcast Zamorski.”

Ameryka Północna

• Tydzień temu pisaliśmy o skrajnie prawicowym kandydacie na spikera Izby Reprezentantów Stanów Zjednoczonych. Nie został wybrany do pełnienia tej funkcji. Za to inny republikański polityk o równie skrajnych poglądach w końcu został wybrany na tę funkcję. NBC przedstawia szybkie podsumowanie poglądów Mika Johnsona, zarówno jego skrajnie wrogie podejście do społeczności LGBTQ (jest zwolennikiem „penalizacji sodomii”) jak i to jak brał udział w działaniach administracji Trumpa do zafałszowania wyniku ostatnich wyborów prezydenckich. Politico bardziej obszernie opisuje jego poglądy na więcej kluczowych tematów (np. stosunek do Chin czy cyberbezpieczeństwa) ale z jakiegoś powodu pomija jego udział w staraniach Trumpa do pozostania przy władzy. [NBC News], [Politico]

• Tymczasem współpracownicy Trumpa z obawy o to, iż przegrają przed sądem zgadzają się na współpracę z prokuraturą. [CNN], [Politico]

• Chociaż w wielu stanach ograniczono prawo do aborcji to liczba ogółem wykonanych aborcji wzrosła w Stanach Zjednoczonych. Takie legislacje nie zatrzymają większości aborcji, co najwyżej przyczynią się do zwiększenia cierpienia osób, które się na nie decydują. [The Guardian]

• Chociaż pożary na Hawajach dawno wygasły to ciągle powodują problemy dla lokalnej administracji i ludności. Samo sprzątanie spalonych domostw może być problematyczne z powodu toksycznych substancji, które powstały podczas ich spalania się. [Reuters]

• Czyżby strajki pracowników sektora motoryzacyjnego mogły się zakończyć niedługo? Związek zawodowy doszedł do porozumienia z firmą Ford i chociaż umowa musi być jeszcze zatwierdzona w głosowaniu przez związkowców to być może skłoni to inne firmy do dalszych negocjacji. Szczegóły umowy związkowców znajdziecie w artykule [AP News].

Oceania

• „Australia i mniejsze państwa południowego Pacyfiku nabierają znaczenia w niemieckiej polityce zagranicznej. Zmiana wynika w dużej mierze z chęci Niemiec zaangażowania w podtrzymanie stabilności w tej części świata oraz realizacji wspólnych projektów energetycznych z Australią i Nową Zelandią. Niemieckie władze liczą także na polityczne wsparcie wyspiarskich państw Oceanii. Ich głosy w Zgromadzeniu Ogólnym ONZ mogą pomóc RFN w jej staraniach o stałe członkostwo w Radzie Bezpieczeństwa.” [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]

• Przyszły nowozelandzki rząd rozważa wprowadzenie zakazu eksponowania tatuaży powiązanych z przynależnością do gangów, co w teorii mogło by zmusić członków gangów do używania makijażu. Czy taki pomysł byłby skuteczny w zwiększeniu bezpieczeństwa? [The Guardian]

Ekonomia i gospodarka

• „Gospodarka Stanów Zjednoczonych wzrosła o prawie 5% w trzecim kwartale, ponownie przeciwstawiając się straszliwym ostrzeżeniom o recesji, ponieważ wyższe płace z napiętego rynku pracy pomogły napędzić wydatki konsumentów, a firmy gwałtownie uzupełniały zapasy, aby sprostać silnemu popytowi.” [Reuters]

• O sygnalistce Frances Haugen, która ujawniła wewnętrze dokumenty Facebooka/Mety pisaliśmy w wydaniu 49, 52 i 53. Teraz, po kilku latach, wraca część tematów, które pani Haugen ujawniła. Otóż 33 stany pozwały w kalifornijskim sądzie Metę za świadome narażenie dzieci na szkodliwe działanie swoich produktów z zakresu mediów społecznościowych. [The Guardian]

• „Automatyzacja, robotyzacja, sztuczna inteligencja – jak zmieniają rynek pracy? Czy rewolucja technologiczna dokonuje się na naszych oczach? Powinniśmy pytać, nie czy, ale kiedy w pracy zastąpi nas sztuczna inteligencja? Grozi nam bezrobocie technologiczne? Czeka nas obniżka płac? Co to wszystko oznacza dla biznesu? Zmiany dotkną tylko niektóre branże czy całe sektory gospodarki? Znikną firmy, których nie będzie stać na inwestycje w nowe technologię? Jak te zmiany mogą przełożyć się na całą gospodarkę? Czy zamiast przyśpieszyć rozwój gospodarczy, mogą go wyhamować? Spowodują wzrost nierówności? Jaka powinna być rola państwa? Ma być hamulcowym, który pilnuje by przypływ równo podnosił wszystkie łodzie, czy tylko milczącym obserwatorem reagującym na zmiany programami osłonowymi? O to wszystko pytamy ekonomistę Lucasa van der Velde. Zapraszają: Joanna Tyrowicz & Marcin Bojanowski.” [GRAPE]

Nauka i technologia

• „W 2020 roku w Botswanie w tajemniczych okolicznościach zginęło 350 słoni, a kolejne 35 w podobnych okolicznościach w Zimbabwe.Teraz naukowcy uważają, iż znaleźli przyczynę tego zjawiska” [The Guardian]

• „Brak równowagi grzybów w jelitach może przyczyniać się do nadmiernego stanu zapalnego u osób z ciężkim COVID-19 lub długim COVID. Badanie wykazało, iż osoby z ciężką chorobą miały podwyższony poziom grzyba, który może aktywować układ odpornościowy i wywoływać długotrwałe zmiany.” [Nature]

• Mamy nadzieję, iż nie musimy Was do tego przekonywać ale leki należy kupować tylko z miejsc, które się w tym specjalizują. Piszemy o tym gdyż w Austrii kilka osób trafiło do szpitala po zastosowaniu podrobionego leku Ozempic (możecie kojarzyć go z artykułów o nowych lekach na odchudzanie jakie wrzucaliśmy). [Reuters]

• „Około miesiąc temu, dziewicze próbki z asteroidy wylądowały na Ziemi, zamknięte w szczelnej kapsule. Pojemnik na próbki został zaprojektowany w celu zapewnienia bezpieczeństwa głównej części asteroidy podczas jej podróży przez kosmos, ale teraz zespoły w Johnson Space Center (JSC) NASA walczą o jego otwarcie, aby dostać się do kosmicznych skał.” [Gizmodo]

• Ciężko i niebezpiecznie jest patrzeć w dzień w słońce. Dlatego robią to za nas dwie współpracujące sondy. Parker Solar Probe należąc do NASA oraz Solar Orbiter należący do Europejskiej Agencji Kosmicznej obserwują słońce z wyjątkowo małych dystansów, zapewniających nieosiągalną do tej pory dokładność pomiarów. A to wszystko w zenicie 11-letniego szczytu aktywności naszej dziennej gwiazdy i prawdziwego spektaklu, który ma tam miejsce. [Nature]

• „Ludzkie twarze i inne postacie wyryte w kamieniu choćby 2000 lat temu zostały odkryte na brzegach Amazonki, ponieważ rekordowa susza w regionie Brazylii doprowadziła poziom wody do bezprecedensowo niskiego poziomu.” [The Guardian]

• „Po raz pierwszy naukowcy celowo zainfekowali ludzi wirusem Zika, aby dowiedzieć się, czy taka strategia może pomóc w testowaniu szczepionek przeciwko patogenowi.” [Nature]

• Za oknem jesienna aura więc polecamy podkast o zapachach roślin. Które elementy rośliny pachną? Jakie substancje dają nam zapach? Czy i jak czują zapachy inne rośliny? O tym, iż nie tylko chodzi o wabienie zapylaczy ale także m.in. o obronę, oraz o tym, iż gruszka całkiem średnio pachnie pszczole. Rozmowa o tym i o wielu więcej wonnych tematach z dr. Pawłem Jedynakiem z Zakładu Biochemii i Fizjologii Roślin WBBIB UJ.

Idee, kultura, społeczeństwo

• Kiedy 17 października pojawiły się informacje o ataku rakietowym na szpital w Gazie, wiele mediów oparło się adekwatnie bezkrytycznie na doniesieniach Hamasu. Mijanie się z prawdą strony izraelskiej było wielokrotnie dokumentowane ale to nie powód żeby bezkrytycznie wierzyć Hamasowi. Parker Molloy w swoim artykule pisze jednak nie o tym, a o problematycznych tytułach i nagłówkach artykułów. Dziennikarze piszą często sensacyjny tytuł, a gdzieś w treści artykułu znajduje się wyjaśnienie, iż tytuł nie musi być prawdziwy (lub informacja w nim podana jest wątpliwa – tak jak w przypadku ataku na szpital w Gazie). Mając świadomość, iż ogromna liczba czytelników przeczyta jedynie tytuł jest to bardzo nieodpowiedzialne zachowanie. [The Present Age]

• „Strach przed szczepionkami był niegdyś powszechny. Ostrzegano, iż wstrzykuje się wraz z nimi diabła i iż wyrastają od nich ogony. Mimo to już w XVIII wieku budziły nadzieję na pokonanie najstraszliwszych chorób, a na progu polskiej niepodległości uznawano je za jeden z fundamentów jej zachowania.” Walka o utrzymanie niepodległości Polski kojarzyła się nam z różnymi rzeczami ale nie ze szczepieniami. Polecamy ciekawą lekturę. [Hrabia Tytus]

• „– Ojcowie Kościoła nie znali cukru, więc pojawiało się pytanie: czego jeszcze nie wiedzieli? – mówi w Radiu Naukowym prof. Jarosław Dumanowski, historyk kulturowej historii jedzenia i kuchni staropolskiej. Cukier był poważnym przedmiotem sporów teologicznych. To dlatego, iż w kuchni staropolskiej kwestia religii była kluczowa. Poszczono przez sporą część roku, a zasady określające, co wolno, a czego nie, były bardzo surowe. Postne mięso z bobra? Proszę bardzo, to zwierzę wodne, a więc zimnokrwiste, nie pobudzi do złego. Twaróg i masło? Ależ skąd, pochodzą od gorącokrwistego bydła, w poście absolutnie niedopuszczalne. Ale co zrobić z oliwą – produktem na północny wykwitnym? Czy postny może być słodziutki, przyjemny cukier? To były poważne rysy w systemie.” Polecamy odcinek Radia Naukowego o kuchni staropolskiej.

• „Tematem tego filmu jest Czechosłowacja, historia tego nieistniejącego państwa i sposób w jaki się rozpadła. Rozpad Czechosłowacji, który nastąpił 30 lat temu był ważnym wydarzeniem regionu. Jednak wciąż dla wielu niezrozumiałym. Czechosłowacja, rozpad kraju i to co po nim nastąpiło omówiliśmy z ekspertami oraz świadkami historii, zarówno z Czech, jak i ze Słowacji.”