Wydanie 154, 13.10.2023

1 rok temu

W sobotę ma być bardzo dobra pogoda. Zachęcamy do wykorzystania być może ostatniego tak ciepłego dnia tego roku, np. na spacer. W niedziele są wybory i bardzo zachęcamy Was do kolejnego spaceru - tym razem do lokalu wyborczego.

Jeśli podoba się Wam nasza praca, to tutaj znajdziecie Patronite naszego projektu. Listę naszych patronów możecie znaleźć tutaj.

Dla czytelników newslettera: To wydanie najprawdopodobniej przekracza objętość narzuconą przez serwis Gmail, więc nie wyświetli się w całości w skrzynkach pocztowych w tym serwisie. Możecie rozwinąć pełną treść maila na skrzynce lub otworzyć wersję webową – wystarczy kliknąć numer wydania w mailu.

Polska

„Kuriozalne, długie, propagandowe pytania, dziwnie agresywny premier Morawiecki i doskonale przygotowany Szymon Hołownia – to główne wątki debaty TVP. Dobrze wypadła Joanna Scheuring-Wielgus z Lewicy. Donald Tusk zaliczył występ daleki od oczekiwań” OKO.press pisze o samej debacie a z artykułu serwisu Wirtualne Media dowiecie się o skargach do KRRiT na prowadzącego. [OKO.press], [Wirtualne Media]
„Najwyżsi dowódcy polskiej armii, gen. Rajmund Andrzejczak i gen. Tomasz Piotrowski, złożyli dymisje. Nieoficjalne źródeł mówią, iż przyczyną jest narastający konflikt dowództwa z ministrem obrony narodowej oraz sprzeciw wobec wykorzystywania wojska w celach politycznych.” [Gazeta.pl]
Liczymy, iż wszyscy nasi czytelnicy wypełnią swój obywatelski obowiązek i pójdą zagłosować w niedzielę. jeżeli jednak uważacie, iż to wybór, między dżumą, a cholerą, nie lubicie głosować na mniejsze zło lub Wasz głos nic nie zmieni to polecamy tekst profilu Doniesienia z Putinowskiej Polski gdyż stara się on przekonać właśnie Was do głosowania. [Doniesienia z Putinowskiej Polski]
„21-letnia studentka została zamknięta w areszcie w siódmym miesiącu ciąży. Do dziś nie wiadomo dlaczego. Syna rodziła w męczarniach. Odpowiedzialny za to prokurator w czasach PiS robi zawrotną karierę. »To już choćby nie jest Białoruś. To Teheran!« — gorączkuje się adwokat kobiety.” [Onet]
„Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji wydaliło starającego się u nas o ochronę międzynarodową Tadżyka, mimo iż polski sąd i Europejski Trybunał Praw Człowieka ostrzegały, iż w kraju pochodzenia grozi mu niebezpieczeństwo. W tym samym czasie polskie konsulaty przyznawały tysiącom migrantów z Azji i Afryki, o których nie wiedziano prawie nic, wizy upoważniające ich nie tylko do wjazdu do Polski, ale do całej strefy Schengen.” [Nowa Europa Wschodnia]
„Narodowe Centrum Nauki wręczyło nagrody najlepszym polskim naukowcom. Przy okazji padły też słowa o zagrożeniu dla polskiej nauki. Szef NCN prof. Zbigniew Błocki pytał wprost: »Czy odważymy się wreszcie powiedzieć, iż król jest nagi? Czy po olbrzymich szkodach wyrządzonych w ostatnich latach polskiej edukacji mamy czekać z założonymi rękami aż to samo spotka polską naukę?«.” Wiecej o nagrodach NCN znajdziecie w dziale Nauka. [TokFM]
Czy odebrać młodym mężczyznom prawa wyborcze? Patrycja Wieczorkiewicz pisze: co kurna, nie skąd ten pomysł?! Jest to odpowiedź na tekst prof. Sadury, który (chyba na poważnie) proponował coś takiego w Wysokich Obcasach. [Krytyka Polityczna]
„Na proteście kobiet wykrzyczała »Je...ć PiS«. W Polsce proces przegrała, idzie ze skargą do Strasburga” [TokFM]
Pamiętacie jak pracownik sklepu IKEA został zwolniony za homofobiczne wypowiedzi w pracy? Ziobro doprowadził sprawę przeciwko kierowniczce, która go zwolniła aż przed Sąd Najwyższy ale tam właśnie sromotnie przegrał.[OKO.press]
Jak się Wam nudzi to polecamy materiał, który wbrew nazwie nie jest taki krótki. Ale też nikt nie każe Wam oglądać całości na raz.

Atak Hamasu na Izrael

Co się stało? Dlaczego Hamas zaatakował Izrael? Czy Izrael wejdzie do Strefy Gazy?Jeśli macie czas tylko na jeden krótki materiał to filmik OSW najlepiej podsumuje to co wiadomo o ataku i jego potencjalnych skutkach.

Jeśli wolicie analizy w formie tekstowej to teksty OSW czy PISM są dobrym podsumowaniem. [Ośrodek Studiów Wschodnich], [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]

Jeśli macie czas i chcecie dowiedzieć się więcej o sytuacji w regionie to mamy kilka materiałów, które pomogą Wam to zrozumieć.

Reuters ma krótką historię Strefy Gazy. [Reuters]
Jeśli nie wiecie czy Hamas jest organizacją terrorystyczną czy może administratorem w Strefie Gazy (tak naprawdę jest jednym i drugim) to The Guardian ma artykuł o nich. [The Guardian]
Dlaczego Izrael dał się tak zaskoczyć? Jedną z odpowiedzi na to pytanie jest to jak wygląda aktualna sytuacja polityczna panująca w kraju i regionie. Miesiąc temu kanał Good Times Bad Times Polska wraz z
Tomasz Rydelek
ze strony Puls Lewantu przygotował rzeczowe podsumowanie sytuacji w Izraelu. (Polecamy słuchać z prędkością 1,25)

Podcasty

„Nowa wojna izraelsko-palestyńska zbiera tragiczne żniwo: liczby zabitych i rannych po obu stronach idą w tysiące, cierpią głównie cywile. Co się dzieje? Skąd nagła eskalacja konfliktu i jak wygląda odpowiedź Izraela? Co będzie dalej? I przede wszystkim: czy pojednanie dwóch narodów pozostało możliwe? W tym odcinku gościnią w studiu przy ulicy Dworskiej w Krakowie jest Karolina Przewrocka-Aderet, korespondentka Tygodnika Powszechnego z Izraela oraz redaktorka naczelna Kalejdoskopu.”
„Wojna w Izraelu – dlaczego doszło do niej akurat teraz? Czy to klęska podobna do wojny Jom Kippur? O tym na żywo opowiada Konstanty Gebert. Izrael – jak sytuacja panuje w kraju, czy Strefa Gazy zostanie zrównana z ziemią? Jak zareagowały państwa arabskie, czy Palestyna wspiera ten konflikt? Dlaczego wywiad Izraela i Żelazna Kopuła zawiodły, czy premier Benjamin Netanjahu poda się do dymisji?”
„Izrael odbija utracone w wyniku ataku Hamasu terytoria na południu kraju i w odwecie przeprowadza całkowite oblężenie Strefy Gazy. W wyniku blokady Gaza traci dostęp do pożywienia, wody czy prądu. Wciąż realizowane są potężne naloty sił izraelskich na ten obszar. Przy granicy ze Strefą Gazy koncentrowane są izraelskie wojska, spodziewana jest ofensywa lądowa. (…) Goście: Jarosław Kociszewski, Rula Shadeed, Laurence Weinbaum”
Wiele osób zadaje sobie pytanie: Dlaczego Hamas to zrobił? Przecież to kompletnie nie ma sensu. The Economist dotarł do jednego z liderów Hamasu, przeprowadził z nim wywiad i zadał mu między innymi takie pytanie. Moussa Abu Marzouk żyje na wyganiu w Egipcie. Ocenę jego argumentacji pozostawiamy czytelnikom.

No dobrze ale dlaczego wojsko i służby bezpieczeństwa dały się zaskoczyć Hamasowi? O tym właśnie jest artykuł The Washington Post. [The Washington Post]

„Oficjalnie Rosja wzywa Izrael i Hamas do pokojowego rozwiązania konfliktu. Czy Kreml rzeczywiście pozostaje bezstronny? Na jakim rozwoju wypadków najwięcej zyskałby Putin? Jak propaganda rosyjska stara się wykorzystać wojnę w Izraelu? Odpowiada analityk OSW, Witold Rodkiewicz.”

Jeśli byliście zawiedzeni zachodnimi środowiskami (skrajnie) lewicowymi po wybuchu pełnoskalowej wojny w Ukrainie to mamy dla Was złą wiadomość. Usprawiedliwianie mordowania cywili czy wzywanie do „gazowania Żydów” to coś co można było usłyszeć i zobaczyć na wiecach poparcia dla Palestyny. Takie zachowanie nie służy nikomu, a zwłaszcza Palestyńczykom, którzy sami mogą wiele zarzucić Izraelowi. Więcej o tym pisze Noah Smith. [Noahpinion]

Wiecie czy UE będzie kontynuować pomoc humanitarną i rozwojową dla Strefy Gazy? jeżeli nie, to nic dziwnego. W ostatnich kilku dniach był taki chaos informacyjny po stronie polityków wspólnoty, iż można się było pogubić. Politico stara się wytłumaczyć jak wygląda sytuacja i kto w niej namieszał. [Politico]

„Izrael kolejną dobę broni się przed atakiem Hamasu. Z jego skutkami będzie musiał mierzyć się także naród palestyński. Od lat codziennością wielu Palestyńczyków, przede wszystkim zwykłych cywilów, jest walka z kryzysem humanitarnym i łamaniem praw człowieka. Nie może być gorzej? Ostatnie wydarzenia dowiodły, iż jednak może.” [Onet (Strefa Premium)]

Wojna w Ukrainie

Atak Rosji na Ukrainę – aktualny stan wydarzeń przedstawia Ośrodek Studiów Wschodnich.
„Zełenski w Bukareszcie: w stronę nowego otwarcia. 10 października prezydent Wołodymyr Zełenski złożył oficjalną wizytę w Bukareszcie, gdzie spotkał się m.in. z prezydentem Klausem Iohannisem, premierem Marcelem Ciolacu oraz przewodniczącymi izby deputowanych oraz senatu.” [Ośrodek Studiów Wschodnich]
Jak zmieniła się wojna na Morzu Czarnym? W jaki sposób ukraińskie wojsko sprawiło, iż rosyjskie statki nie mogą traktować tego akwenu jako miejsca gdzie mają przewagę? [The Guardian]
„W mediach społecznościowych pojawiły się nagrania przedstawiające rzekomy udział żołnierzy ukraińskich sił specjalnych w działaniach zbrojnych pod Chartumem. Plotki zdawały się dotyczyć przede wszystkim tego, czy przedstawieni mężczyźni faktycznie są Ukraińcami i kto miał być ich głównym celem. Dziennikarzom udało się w dużej mierze rozłożyć filmiki na czynniki pierwsze, jednak przez cały czas wiele pytań pozostaje bez odpowiedzi.” [Konflikty]
„Prezydent Joe Biden ma coraz więcej kłopotów z przekonaniem Amerykanów do tego, iż warto pomagać Ukrainie. Konflikt na Bliskim Wschodzie to zadanie jeszcze bardziej utrudni. Na ten temat rozmawiam z profesor Agnieszką Legucką z Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych, która niedawno wróciła ze Stanów Zjednoczonych.” Podcast jest z 9 października, tymczasem 11 października administracja Bidena ogłosiła, iż chce pomoc dla Ukrainy, Tajwanu i Izraela zgrupować w jednej uchwale o czym pisze [NBC].

Europa

Czy Unia Europejska zawiodła jeżeli chodzi o atak Hamasu na Izrael? Politico pisze o tym, iż chaotyczna reakcja na konflikt tylko umocniła przekonanie niektórych komentatorów, iż UE nie jest żadnym kluczowym graczem na arenie międzynarodowej. [Politico]
„8 października operatorzy przesyłowi gazu – fiński Gasgrid i estoński Elering – odnotowali spadek ciśnienia w podmorskim gazociągu Balticconnector, łączącym przez Zatokę Fińską systemy gazowe Finlandii i Estonii. (...) Wstępne dane zebrane przez operatorów sugerowały, iż do uszkodzenia doszło w wyniku ingerencji z zewnątrz. Ujawniono też zniszczenie kabla telekomunikacyjnego biegnącego wzdłuż Balticconnectora.” [Ośrodek Studiów Wschodnich]
W niemieckich krajach związkowych Hesji i Bawarii mi odbyły się wybory samorządowe. Wygrali w nich zdecydowanie chadecy, jednak rekordowe poparcie zdobyła również skrajnie prawicowa AfD. Mimo historycznie dobrego wyniku i zrywaniu wizerunku partii ze wschodu, AfD nie znajdzie się w żadnym landowym rządzie – będzie za to najpewniej największą partią opozycyjną. [Ośrodek Studiów Wschodnich]
„5 października odbył się w Hiszpanii szczyt Europejskiej Wspólnoty Politycznej, który zgromadził większość liderów państw Europy. Ważnym tematem rozmów była wspólna odpowiedź na rosyjską pełnoskalową inwazję na Ukrainę i globalne konsekwencje tej wojny. Nieobecność prezydentów Azerbejdżanu i Turcji, a także odwołana w ostatniej chwili konferencja prasowa kończąca szczyt podważyły jednak zdolność tego forum do promowania dialogu i jedności w Europie.” [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]
Robert Fico zostanie najprawdopodobniej nowym premierem Słowacji – na to wskazuje umowa koalicyjna partii politycznych, które wygrały ostatnie wybory. Poza metaforycznym trzęsieniem ziemi związanym z niedawnymi wyborami Słowacją nawiedziło dosłowne trzęsienie ziemi, o którym więcej pisze TVN24. [Politico], [TVN24]
Stosunki turecko-greckie, mimo faktu, iż oba państwa są członkami NATO, od dekad pozostają napięte i trudne w związku z problematyką m.in. granic morskich czy sprawy tureckiej okupacji Cypru. Jednak rok 2023 przynosi tutaj pewne odprężenie. Od współpracy przy zwalczaniu skutków katastrof humanitarnych, przez zapowiedzi współpracy przy zarządzaniu problemem migracji. Mimo braku rozwiązania systemowych problemów, kooperacja między państwami zdaje się normalizować. [Ośrodek Studiów Wschodnich]
„Tunezja zwraca 60 mln euro z funduszy UE w obliczu rosnącego napięcia związanego z umową migracyjną. Północnoafrykański kraj oskarża Brukselę o naruszenie kontrowersyjnego paktu migracyjnego.” [Politico]
„Na początku września 2023 r. premier Albanii Edi Rama dokonał zmian personalnych w składzie swojego trzeciego już gabinetu. Zmiany w rządzie, korupcja turystyka – prof. Agata Domachowska, Instytut Europy Środkowej.”
Mimo burzliwych wydarzeń w innych częściach świata nie zapomnieliśmy o Górskim Karabachu.
Agnieszka Filipiak
podsumowuje ostatnie wydarzenia związane z tym regionem jak i Armenią oraz Azerbejdżanem. Polecamy przeczytać póki artykuł dostępny jest w otwartym dostępie. [Przegląd Agnieszki Filipiak]
Zastanawialiście się co tam słychać w Litwie?
Ana Matusevic
dwa ostatnie artykuły poświęca temu państwu. W pierwszym jest poruszony temat związków partnerskich i bariery na granicy z Białorusią. W drugim jest o komunistach w litewskim parlamencie oraz dawnych litewskich lotnikach. Polecamy. [Atlas Świata #1], [Atlas Świata #2]

Bliski i Środkowy Wschód

Pokojowa nagroda nobla została przyznana Irance Narges Mohammadi za „za walkę przeciwko uciskowi kobiet w Iranie oraz walkę na rzecz promowania praw człowieka i wolności dla wszystkich”. Działaczka na rzecz praw człowieka więziona przez irański reżim, odsiaduje od 2016 roku wieloletni wyrok ponad 10 lat więzienia za „działanie na szkodę bezpieczeństwa narodowego”. Suma wyroków, które usłyszała to 31 lat oraz 154 baty. Nobel dla Mohammadi to równiez wyraz uznania dla odwagi irańskich kobiet. Sylwetkę noblistki oraz sytuację jaka panuje w tej chwili w Iranie opisuje dr hab. Katarzyna Czornik, prof. Uniwersytetu Śląskiego. [Uniwersytet Śląski]
W tym samym czasie parlament europejski nominował do nagrody Sacharowa zmarłą w zeszłym roku 22-letnią Mahsę Amini, która zmarła po pobiciu jej przez irańską policję obyczajową. Amini jest nominowana razem z irańskim ruchem Kobieta, Życie, Wolność, który przez długie miesiące protestował mimo tłumienia zgromadzeń przez irański reżim ajatollahów. [AP News]
Syryjskie media donoszą o Izraelskim ataku na lotnisko w stołecznym Damaszku. Drogi lądowania mają być uszkodzone, a lotnisko niezdolne do przyjmowania samolotów. Połączenia są przekierowywane do lotniska w Latakii. W piątek (tj dzisiaj) do Syrii miał z planowaną wizytą przylecieć irański minister spraw zagranicznych. [BBC]
Prezydent Turcji Recep Tayyip Erdogan zapowiedział rozszerzenie działań zbrojnych przeciwko kurdyjskim bojówkom operującym w północnej Syrii. Kurdowie alarmują, iż bombardowane są szkoły, elektrownie, stacje uzdatniania wody i nazywają tureckie działania zbrodniami wojennymi. Do tej pory zginąć miało około 150 osób. Pomimo faktu, iż USA wspierały przez lata siły kurdyjskie w tym regionie i były one ich głównym sojusznikiem w walce z ISIS, w tej chwili reakcje Amerykanów na turecką operację są zdawkowe. [Al-Monitor]
Afganistan nawiedziły dwa trzęsienia ziemi w odstępie trzech dni. Ucierpiała głownie prowincja Herat na zachodzie kraju. Talibowie poinformowali o ponad 2 tysiącach ofiar śmiertelnych. [BBC]
„W 2. odcinku »Opowieści arabskich Jana Natkańskiego« porozmawiamy, o tym kim są współcześni Arabowie? Na czym polega arabską tożsamość, skoro współczesnych Arabów dzieli niemal wszystko? Czy zdefiniowanie arabskości przy tak ogromnym podziałach w świecie arabskim jest w ogóle możliwe? Kim byli pionierzy myśli panarabskiej i dlaczego marzenia o arabskiej jedności pozostają do dziś mrzonką?”

Azja

„Dziesiątki zabitych i rannych w ataku wojskowym na obóz dla uchodźców w Mjanmie. Obóz w pobliżu chińskiej granicy mieści tysiące ludzi przesiedlonych w wyniku trwającego od dziesięcioleci konfliktu.” [Al-Dżazira]
Coraz więcej doniesień mówi o tym, iż Chiny rozpoczęły budowę nowego okrętu podwodnego zdolnego do przenoszenia rakiet balistycznych. Jednak poza boomerem, media donoszą też o możliwej katastrofie innego chińskiego okrętu podwodnego. Sprawa jest jednak mocno niejasna, a wersje nie są spójne. O tym co się może dziać u chińskich podwodniaków piszą niezawodne [Konflikty].
„Dlaczego Goldman Sachs pozywa Malezję w związku ze skandalem 1MDB? Znany amerykański bank inwestycyjny spiera się z Malezją o ugodę związaną z jego rolą w skandalu w funduszu państwowym.” [Al-Dżazira]
„Sąd w centralnej Japonii orzekł w czwartek, iż niezgodne z konstytucją jest wymaganie od osób transpłciowych poddania się operacji usunięcia ich obecnych narządów rozrodczych w celu otrzymania nowych dokumentów.” [AP News]
W newsach z Izraela można było usłyszeć o ofiarach z Tajlandii czy Filipin. Dlaczego? AP News pisze o tym, iż pracownicy z tych państw zapełniali lukę brakujących pracowników w tym kraju. [AP News]
W Singapurze od roku 1990 trzeba płacić za samo prawo do posiadania auta. Teraz ta opłata drastycznie wzrosła. Więcej o tym przeczytacie w artykule BBC. [BBC]
Gdy w niektórych zachodnich krajach kolejne siły polityczne stopniowo odwracają się od wsparcia Ukrainy, w Japonii poparcie to pozostaje silne. Japonia wprowadza kolejne sankcje przeciwko Rosji i podkreśla istotność wspierania Ukrainy, szczególnie w ramach silnej międzynarodowej koalicji, która obejmować powinna również kraje tzw. globalnego południa. [Japan Times]

Afryka

„Przeciągająca się wojna generałów w Sudanie zbiera krwawe żniwo. Ostrzału artyleryjski położonego pod Chartumem Omdurmanu to codzienność. A daleko na zachód, przy granicy z Czadem, trwa niezauważone ludobójstwo. Masakry dokonywane na zamieszkałych w Darfurze Zachodnim Masalitach przypominają, iż sudański konflikt to znacznie więcej niż tylko przepychanki między żądnymi władzy oficerami.” [Konflikty]
„Francuskie siły opuszczają Niger, a USA ogłaszają, iż wojskowi przeprowadzili zamach stanu. Pierwsi z około 1500 francuskich wojskowych opuszcza Niger po tym, jak wojsko, które przejęło władzę w lipcu, nakazało im opuszczenie kraju.” [Al-Dżazira]
„Władze RPA poinformowały, iż przeprowadziły w czwartek naloty w pięciu prowincjach w celu rozbicia syndykatu przemytników węgla, których obwiniają o kradzież węgla o wartości ponad 26 milionów dolarów, degradację państwowych elektrowni i przyczynienie się do kryzysu elektroenergetycznego” [AP News]
Król Karol ~~kupił królowej Karolinie korale koloru koralowego~~ wybiera się z wizytą do Kenii. Jakie znaczenie ma ta wizyty gdy kraj świętuje się na celebracje 60 lat niepodległości od Wielkiej Brytanii. [The Guardian]

Ameryka Łacińska

Czy jest szansa na to żeby kolejne wybory w Wenezueli były demokratyczne? Albo przynajmniej bardziej demokratyczne i uczciwe? Tamara Taraciuk Broner pisząca dla Americas Quarterly widzi taką możliwość. Jednak żeby to osiągnąć potrzeba według niej zachęcić do tego władze nie tylko łagodząc sankcje i uznając je międzynarodowo. [Americas Quarterly]
W Argentynie coraz bliżej wyborów prezydenckich. Jednak chociaż 3 kandydatów zdaje się prezentować odmienne poglądy jest coś co ich łączy. Tym czymś jest mała partia z lat 80, która chociaż nie odniosła wtedy sukcesu to jednak jej wolnorynkowe poglądy wywarły ślad na argentyńskiej polityce. [Americas Quarterly]
Tydzień temu pisaliśmy o tym, iż kenijskie siły zbrojne spróbują zaprowadzić porządek na Haiti. Jednak opóźni się to o co najmniej dwa tygodnie z powodu pozwu przed kenijskim sądem najwyższym, który zbada czy decyzja władz o wysłaniu wojska jest konstytucyjna. O tym jest pierwszy artykuł AP News, drugi za to jest o pewnej normalizacji na granicy między Haiti i Dominikaną. [AP News #1], [AP News #2]
„Rdzenni przywódcy Gwatemali wychodzą na ulice w ogólnokrajowych protestach. Protesty są odpowiedzią na domniemaną ingerencję w zwycięstwo w wyborach antykorupcyjnego kandydata Bernardo Arevalo.” [Al-Dżazira]

Ameryka Północna

„Chiny robią wszystko, żeby stać się potęgą – ekonomiczną, militarną i innowacyjną. To nie jest już kraj Trzeciego Świata dostarczający taniej siły roboczej, jak chciałyby go wciąż widzieć Stany Zjednoczone i Kanada. Przez ostatnie dekady oba kraje uzależniły się od chińskiej gospodarki, przenosząc większość fabryk i produkcję przemysłową. Tymczasem kanadyjski rząd musi sobie poradzić z najgorszym kryzysem dyplomatycznym w historii relacji z Państwem Środka.” [Nowa Europa Wschodnia]
W czwartek wieczorem planowaliśmy napisać, iż główny republikański kandydat na spikera Izby Reprezentantów nie może zebrać poparcia potrzebnego na objęcie tej funkcji. W piątek rano musieliśmy to zmienić na informację, iż właśnie wycofał się on z ubiegania się o tę funkcję. [The Guardian]
Chociaż wydawało się, iż rozmowy między Fordem a związkiem zawodowym szły w dobrym kierunku to w środę tysiące pracowników przerwało pracę. Dlaczego do tego doszło pisze [Politico].
Obserwując toczącą się wojnę w Ukrainie, Amerykanie zmieniają podejście do planów modernizacji własnych sił zbrojnych. Poza sporymi korektami jedno pozostaje niezmienne – artyleria pozostaje "bogiem wojny". [Konflikty]

Oceania

Australijska dziennikarka Cheng Lei, która od trzech lat była przetrzymywana w Chinach została uwolniona i wróciła do Australii. Z jakich powodów ją zatrzymano oraz dlaczego ją teraz uwolniono? The Guardian pisze więcej o tej sprawie. [The Guardian]
„Australijska agencja ds. leków (TGA) w lutym tego roku podjęła decyzję w sprawie legalizacji medycznej MDMA i psylocybiny. Mają ona być wsparciem w leczeniu schorzeń psychicznych. Decyzja była poprzedzona kilkuletnią analizą badań oraz konsultacjami z ekspertami. Przepisy weszły w życie latem 2023. Niektórzy naukowcy obawiają się, iż decyzja była podjęta za gwałtownie a inni, iż powinna zapaść już wiele lat temu.”
„Małe państwa wyspiarskie domagają się pomocy w ochronie przed podnoszącym się poziomem oceanów, a społeczność międzynarodowa podejmuje decyzję o większej ochronie otwartych mórz. Czy do jednego i drugiego da się jednak zmusić największych winowajców? O dochodzeniu sprawiedliwości w morskich sporach opowiada dr hab. Dorota Heidrich z Wydziału Nauk Politycznych i Studiów Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego.”

Ekonomia i gospodarka

Czy Twitter (nazywający się ponoć w tej chwili X) będzie pierwszym serwisem na którym UE przetestuje skuteczność nowego Aktu o usługach cyfrowych (DSA – Digital Services Act)? Związane jest to z szerzeniem się drastycznych treści oraz dezinformacji w związku z atakiem Hamasu na Izrael. Więcej o tym pisze [Politico].
„Czy zachodnie sankcje uderzają w rosyjska gospodarkę? Czym jest pułap cenowy i jak działa? Dlaczego tak długo zwlekano z jego wprowadzeniem? Jaki ma wpływ na rosyjską i europejską gospodarkę? O to wszystko pytamy ekonomistę Łukasza Rachela, współtwórcę nowatorskich sankcji na Rosję. Zapraszają: Joanna Tyrowicz & Marcin Bojanowski.” [GRAPE]
Węglowa telenowela trwa. Ceny na światowych rynkach spadły, ale te w Polsce trzymają się mocno. Spółki zanotowały spory wzrost kosztów, a rząd dopłaca im pokrętnym mechanizmem. W tym samym czasie, ilość węgla wydobywanego w przeliczeniu na jednego górnika jest ułamkiem wyniku z innych państw świata. Zwały węgla, którego nie ma komu kupić rosną, a energetyka odmawia przyjmowania dostaw. Krajowe górnictwo corocznie wydobywa coraz mniej węgla, co kompletnie nie pokrywa się z rządową narracją. Napisaliśmy telenowela? To węglowy cyrk. [Wysokie Napięcie]
Jeśli chodzi o „ekonomicznego Nobla” to w tym roku dostała go Claudia Goldin „za pogłębienie wiedzy na temat sytuacji kobiet na rynku pracy”. Polecamy panel ekspertów dyskutujących o tej nagrodzie.

Nauka i technologia

W dziale Polska wspominaliśmy o politycznych deklaracjach jakie padły podczas wręczenia nagród Narodowego Centrum Nauki. Jednak są to nagrody naukowe więc może warto dowiedzieć się jacy naukowcy dostali te nagrody i za co – o tym właśnie jest pierwszy artykuł w Forum Akademickim. Drugi i trzeci link to wywiady z dwiema laureatkami, chemiczką Katharine Boguslawski i kulturoznawczynią Dr Karoliną Ćwiek-Rogalska. [Forum Akademickie #1], [Forum Akademickie #2], [Forum Akademickie #3]
„Predykcyjne oprogramowanie policyjne jest fatalne w przewidywaniu przestępstw. Firma produkująca oprogramowanie sprzedała departamentowi policji w New Jersey algorytm, który sprawdzał się w mniej niż 1% przypadków” [The Markup]
„Terapie genowe chorób rzadkich są zagrożone. Naukowcy mają nadzieję je uratować. Podczas gdy branża farmaceutyczna odsuwa się na bok, naukowcy szukają innowacyjnych sposobów, aby upewnić się, iż drogie terapie mogą dotrzeć do osób, które ich potrzebują.” [Nature]
Osoby z zespołem cech wrodzonych zwanym zespołem Downa, mają dużo większą szansę za zachorowanie na chorobę Alzheimera. Dlatego rodziny osób z tym zespołem walczą o wczesny dostęp do przełomowych leków na Alzheimera dla swoich bliskich. Jednak neurolodzy, z którymi rozmawiał Reuters nie są pewni czy jest to dobry pomysł. Czego się obawiają? Polecamy artykuł. [Reuters]
Mogło się Wam obić o uszy o tym, iż polscy naukowcy opracowali test mogący wykryć gdy osoba w ciąży dokona aborcji farmakologicznej. Nature postanowił zgłębić temat, zarówno od strony naukowej jak i etycznej. Czy metoda ma sens od strony naukowej? Czy prowadzenie takich badań jest etyczne? Czy polskie służby korzystały już z tych badań? Niestety na ostatnie pytanie nie znajdziecie odpowiedzi w artykule gdyż polska prokuratura nie udzieliła jednoznacznych odpowiedzi. [Nature]
Jeśli myślicie, iż tylko w Polsce naukowców się słabo wynagaradza i ogólnie traktuje bez szacunku to mamy dla Was historię tegorocznej noblistki z medycyny. „Przez długi czas nie mogła liczyć na stabilne zatrudnienie, jej wnioski o granty były odrzucane, w końcu uniwersytet postawił jej choćby ultimatum: albo zwolnienie, albo obniżka pensji.” [Onet]
Kiedy na ewolucyjnej ścieżce odłączyliśmy się od naszych najbliższych kuzynów i jak to się stało? Okazuje się, iż najprawdopodobniej jest to rezultatem mutacji genomowej u jednego samca. W jej wyniku z 48, zeszliśmy do 46 chromosomów. O tym czym są mutacje genomowe i kiedy doszło do redukcji ilości chromosomów opowiadają w Radiu Naukowych prof. Paweł Stankiewicz, genetyk z Baylor College of Medicine w USA razem z prof. Anną Gambin, bioinformatyczką z Uniwersytetu Warszawskiego.

Idee, kultura, społeczeństwo

Punkt Nemo – tak nazywa się oceaniczny biegun niedostępności czyli miejsce położone najdalej od jakiegokolwiek lądu. To właśnie tam znajduje się kosmiczne cmentarzysko czyli miejsce gdzie lądują śmieci z orbity. O historii tego kosmicznego cmentarzyska jest właśnie artykuł [BBC].
Jeśli tydzień temu nie chciało się oglądać filmu Napisów Końcowych o końcu strajku amerykańskich scenarzystów to możecie w tym tygodniu przeczytać artykuł serwisu Vulture, który stara się zwięźle podsumować ugodę oraz opisać co z niej dokładnie wynika. [Vulture]
O yerba mate słyszał pewnie prawie każdy. Polska jest całkiem sporym i ciągle rosnącym rynkiem tego suszu do sporządzania naparu o smaku wręcz kontrowersyjnym. Co może Was jednak zdziwić to fakt, iż yerba pojawiła się na terenie naszego państwa już w XIX wieku! O historii tej energetycznej używki na naszych ziemiach opowiada [Histmag].
Krótkowzroczność to jedna z najczęściej spotykanych wad wzroku, a jej powszechność rośnie. Skąd się to bierze? Pewnie każdy rodzic miał na to swoją teorię, od książek, przez telewizor, po komputery i telefony – wszystko oglądane ze zbyt małego dystansu i w słabym oświetleniu. Tajwan, którego choćby 90% niektórych roczników uczniów szkół średnich cierpiało na krótkowzroczność znalazł prawdziwy powód tej wady i oferuje światu skuteczne rozwiązanie. Dłuższy tekst warty uwagi. [Wired]

Idź do oryginalnego materiału