Jeśli podoba się Wam nasza praca, to tutaj znajdziecie Patronite naszego projektu. Listę naszych patronów możecie znaleźć tutaj.

Dla czytelników newslettera: To wydanie najprawdopodobniej przekracza objętość narzuconą przez serwis Gmail, więc nie wyświetli się w całości w skrzynkach pocztowych w tym serwisie. Możecie rozwinąć pełną treść maila na skrzynce lub otworzyć wersję webową – wystarczy kliknąć numer wydania w mailu.

Polska

Wyborcze cuda na Orlenie kończą się reglamentacją. Poseł, proboszcz i promesa – PiS robi kampanię przy dotacjach na kościoły.

• Przypominamy, iż do sprawdzania wyborczej bieżączki świetnie nadaje się serwis Wybory 2023 na żywo od [OKO.press].

• „Ujawnione w spocie wyborczym PiS fragmenty planu użycia sił zbrojnych o kryptonimie Warta – 00101 wzbudziły gorące spory. Politycy partii rządzącej twierdzą, iż plan zakładał oddanie wschodniej Polski w ręce Rosji. Dokument analizuje ekspert Michał Piekarski* zajmujący się problematyką bezpieczeństwa narodowego” [OKO.press]

• „Urządzenia sprawdzające, czy kierowca jest pod wpływem narkotyków, fałszują wyniki – alarmują policjanci. Błędne odczyty wykazano w 60 proc., a w niektórych komendach choćby w ponad 80 proc. badań. Tak wynika z dokumentów, do których dotarł Onet.” [Onet]

• „Atak na Agnieszkę Holland po raz kolejny potwierdza, iż obecny obóz rządzący jest grupą rekonstrukcji historycznej »Sanacja«, i to z ostatnich lat istnienia II RP – te same frazesy, ta sama mentalna szmira, ta sama bufonada zapewnień o polskiej wszechpotędze, przemieszana z twierdzeniami, iż nic tak bardzo nie zagraża bezpieczeństwu kraju jak wiersz albo film.” [Krytyka Polityczna]

• „21 września zespół ekspertów energetycznych Instytutu Obywatelskiego przedstawił szczegółowe założenia programu energetycznego Koalicji Obywatelskiej. Pełna wersja ma być upubliczniona, jeżeli KO wygra wybory. O energetycznych pomysłach KO rozmawiają Julia Cydejko i Robert Tomaszewski. Zapraszamy do słuchania.”

• Minęło już kilka dni od beatyfikacji rodziny Ulmów, pisaliśmy o tym szerzej w wydaniu 149. Jednak pozostało jedna rzecz związana z tym wydarzeniem. Obraz beatyfikacyjny. Przekażmy głos autorce artykułu, doktor Magdalenie Łanuszce: „Czy w XXI wieku Vera effigies rodziny Ulmów nie mógł zostać wykreowany po prostu w formie kolażu istniejących fotografii? Czyżby realnie zachowane prawdziwe wizerunki tej pełnej ciepła i miłości rodziny były nie dość pobożne, zbyt swobodne lub za bardzo zwyczajne, aby reprodukować je na ołtarzach?” [Tygodnik Powszechny (MIĘKKI PAYWALL)]

Wojna w Ukrainie

• Atak Rosji na Ukrainę – aktualny stan wydarzeń przedstawia [Ośrodek Studiów Wschodnich].

• Czy w Ukrainie odbędą się wybory w najbliższym czasie? Redakcja The Kyiv Independent jest przekonana, iż nie. Główną przeszkodą jest wojna prowadzona z Rosją, która najechała na teren Ukrainy i stan wyjątkowy, który został z tego powodu wprowadzony. Jakie wybory będą siłą rzeczy przesunięte? Jak na to reagują mieszkańcy kraju, a jak zagraniczni politycy? [The Kyiv Independent]

• Po wybuchu pełnoskalowej wojny wszystkie ukraińskie stacje telewizyjne zaczęły razem nadawać jeden wspólny program telewizyjny żeby przeciwdziałać dezinformacji. w tej chwili oglądalność tego kanału spada, a rząd jest przez niektórych oskarżany o używanie tego kanału do kontrolowania telewizji. [The Kyiv Independent]

Europa

Niech jedzą ciastka burgery – kanclerz Austrii ma radę dla biednych. Zbrojny incydent na północy Kosowa. Mołdawia zacieśnia współpracę wojskową z Zachodem.

• 30 września odbędą się wybory do Słowackiego parlamentu.

  • Ośrodek Studiów Wschodnich przygotował dłuższą analizę sytuacji politycznej na Słowacji. Dowiecie się z niego, jakie partie startują, kto może wygrać i co to będzie znaczyło dla słowackiej, europejskiej i polskiej polityki. Polski Instytut Spraw Zagranicznych ma dużo bardziej zwięzłą analizę, której początek zacytujemy: „Bez względu na skład przyszłego rządu Słowacja stanie się dla Polski partnerem trudniejszym niż była dotychczas.” [Ośrodek Studiów Wschodnich], [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]

  • Jeśli wolicie słuchać niż czytać, to w temacie słowackich wyborów mamy dla Was dwa podcasty. Pierwszy od Ośrodka Studiów Wschodnich, a drugi od Miłosza Szymańskiego z serwisu Za Rubieżą.

  • Jeśli po zapoznaniu się z tymi materiałami jesteście trochę przerażeni sytuacją u naszych sąsiadów, to na pocieszenie mamy pocieszający tekst od Politico. Autor przekonuje, iż jest spora szansa, iż były premier Fico nie wygra, a jeżeli wygra to nie będzie to wielki problem dla UE czy wsparcia wojskowego dla Ukrainy. [Poltico]

• Niemcy wprowadziły kontrole graniczną z Polską i Czechami. Ich celem jest ograniczenie liczby osób ubiegających się o azyl. Jednocześnie minister Nancy Faeser chce w jak najmniejszym stopniu wpłynąć na gospodarkę oraz pozostały ruch graniczny. Dlatego kontrole mają nie być wprowadzone na wszystkich przejściach jednocześnie, tylko być ustawiane według potrzeb. [Politico]

• Alberto Nunez Feijoo, lider hiszpańskiej Partii Ludowej, nie uzyskał wotum zaufania w pierwszym głosowaniu. Nie ma też przesłanek, żeby sądzić, iż ta sytuacja się zmieni. Po Feijoo misja utworzenia rządu zostanie powierzona Pedro Sanchezowi pełniącemu w tej chwili fukncję premiera. Do uzyskania większości jednak Sanchez będzie potrzebował głosów katalońskich separatystów z ERC oraz Junts. Ci jednak mają się domagać podjęcia działań na rzecz przeprowadzenia referendum o niepodległość Katalonii. W takiej sytuacji prawdopodobny wydaje się scenariusz, w którym w styczniu zostaną przeprowadzone kolejne wybory parlamentarne w Hiszpanii. [Reuters], [Catalan News]

• Jak decyzję Komisji Europejskiej o nieprzedłużeniu sankcji na ukraińskie zboże ocenia Politico? Niezbyt dobrze. Chociaż adekwatnie ocena nie dotyczy tej jednej decyzji, a wszystkich jakie KE podjęła w tej sprawie – według dziennikarzy dała się zapędzić w kozi róg i okazała słabość. [Politico]

• „Głównym tematem dzisiejszego odcinka jest Oktoberfest. W Bawarii trwa kampania wyborcza. Jej specyficznym elementem są spotkania w ogródkach piwnych. Jak wyglądają takie piwne wiece? Dlaczego politycy często pojawiają się z kuflem piwa? Jakie znaczenie ma piwo w niemieckiej kulturze, polityce i gospodarce? Na te i inne pytania odpowiada Michał Kędzierski, ekspert OSW ds. Niemiec.”

• Tydzień temu zaczęła i zakończyła się wojna o Górski Karabach.

  • Coraz lepiej widać skutki, jakie jej wynik będzie miał w regionie. Polecamy analizę Ośrodka Studiów Wschodnich „Koniec Górskiego Karabachu. Polityczne trzęsienie ziemi na Kaukazie Południowym” jak i artykuł Eurasianet skupiający się na masowym wyjeździe Ormian z tego regionu. [Ośrodek Studiów Wschodnich], [Eurasianet]

  • „Mieszkańcy Karabachu uciekają przed siłami azerbejdżańskimi po tym, jak w zeszłym tygodniu Baku przeprowadziło 24-godzinną »operację antyterrorystyczną«, która doprowadziła do poddania się władz w Stepanakercie. O tym konflikcie, losie Ormian, stanowisku Erywania, Moskwy i Brukseli rozmawiam z Agnieszką Filipiak, ekspertką zajmującą się Kaukazem, autorka newslettera poświęconego tej tematyce w serwisie Substack i wicenaczelną Forbes Women.”

Bliski i Środkowy Wschód

• Rok temu trwały w Iranie masowe protesty wywołane śmiercią Mahsy Amini. W wyniku tłumienia ich przez siły rządowe zginęło kilkaset osób. Po złamaniu/przeczekaniu protestów, władze irańskie próbują powstrzymać rodziny zmarłych przed obchodzeniem rocznic ich śmierci. Rządzący obawiają się kolejnych możliwych wystąpień przeciwko władzy. [BBC]

• Iran niemal w rocznicę protestów zaostrza przepisy wymagające od kobiet zakrywania włosów. Nowa regulacja zwiększa kary dla kobiet, jak również daje prawo do zamknięcia firm, które nie będą wdrażać tej polityki na swoim terenie. [Al-Monitor]

• Stany Zjednoczone po cichu przyznały, iż Iran zdołał umieścić na orbicie satelitę, którego zadaniem jest wykonywanie zdjęć powierzchni ziemi. [AP News]

• W tym samym czasie po raz kolejny dochodzi do tajemniczych pożarów w obiektach podległych irańskim resortom siłowym. [Al-Monitor]

• Izraelski sąd najwyższy rozpoczyna rozprawy w kontekście jednej z ustaw kontrowersyjnego pakietu reformy wymiaru sprawiedliwości. Ustawa ta zakłada, iż premier może być odwołany z urzędu tylko ze względu na przesłanki tyczące się jego stanu zdrowia i poczytalności, a nie jak do tej pory również ze względów karnych. Jest to próba zabezpieczenia się urzędującego premiera Netanjahu, przeciwko któremu toczą się sprawy sądowe związane z korupcją. [AP News]

• W Iraku po weselnym pokazie sztucznych ogni wybuchł pożar. W efekcie ponad 100 osób zginęło i ponad 150 zostało rannych. [The Guardian]

• W kontekście trwających negocjacji porozumienia pomiędzy Arabią Saudyjską i Izraelem palestyńscy negocjatorzy studzą nastroje. Mimo płynących z różnych stron sygnałów mówiących o postępach w rozmowach, Palestyńczycy mówią, iż do osiągnięcia sukcesu w rozmowach jeszcze daleko. [The Guardian]

• Arabia Saudyjska oraz Chiny przeprowadzą w przyszłym miesiącu wspólne ćwiczenia marynarek wojennych. Ćwiczenia oficjalnie mają na celu przetrenowanie scenariuszy antyterrorystycznych. Są to drugie w historii wspólne manewry obu marynarek. Pierwsze miały miejsce w roku 2019. [Al-Monitor]

• Na koniec trochę luźniejszy artykuł. O tym, jak w Izraelu podczas świąt na opuszczone przez samochody ulice wjeżdżają rowery. O tym zjawisku, szczególnie w kontekście święta Jom Kippur, opowiada artykuł od The Guardian. [The Guardian]

Azja

• „Wizyta Kim Dzong Una w Rosji 12–17 września była jego najdłuższą podróżą zagraniczną od objęcia przywództwa w 2011 r. i pierwszą od wybuchu pandemii COVID-19. Spotkania z przedstawicielami rosyjskich władz, w tym z prezydentem Władimirem Putinem, potwierdzają pogłębienie relacji dwustronnych po rozpoczęciu przez Rosję pełnoskalowej inwazji na Ukrainę.” [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]

• „Po latach wygnania, niemal równocześnie do Tajlandii wrócili członkowie dwóch najważniejszych rodzin: królewskiej i premierskiej. Oba powroty były możliwe dzięki zmieniającym się poglądom młodych Tajów, ale czy posłużą do stłumienia ich żądań? O przenikających się układach rodzinnych i politycznych w Tajlandii opowiada dr Barbara Kratiuk z Wydziału Nauk Politycznych i Studiów Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego.”

• Czy łatwo jest być feministką w Chinach? Wbrew komunistycznej otoczce ideologicznej równości w państwie środka nie ma, także między płciami. Aktywistki feministyczne, działające w tej chwili głównie online, ciągle spotkają się z prześladowaniami, ale nie odstrasza to ich od działania. [Rest of World]

• Opisywaliśmy oskarżenia kanadyjskiego premiera wobec rządu Indii dotyczące udziału w zamordowaniu kanadyjskiego obywatela. Chodziło o osobę, która według Indii powiązana była z separatystycznym ruchem sikhów. Jednak zachodnie państwa są niezbyt chętne do uznania organizacji powiązanych z tym ruchem za terrorystów. Artykuł NPR stara się wyjaśnić, dlaczego tak się dzieje. [NPR]

Afryka

• „Dwa największe związki zawodowe w Nigerii planują rozpocząć w przyszłym tygodniu bezterminowy strajk, aby zaprotestować przeciwko kryzysowi kosztów utrzymania po tym, jak rząd zlikwidował popularne, ale kosztowne dopłaty do benzyny, poinformowali liderzy związków.” [Al-Dżazira]

• Przewrót wojskowy w Nigrze miał miejsce ponad miesiąc temu. Co w tej chwili dzieje się w kraju? Na te pytanie stara się odpowiedzieć Konrad Gadera z serwisu Konflikty.

• 16 września w stolicy Mali doszło do sformalizowania współpracy wojskowej między Mali, Nigrem i Burkina Faso. Te trzy kraje zaliczają się do najbiedniejszych na świecie i najbardziej uzależnionych od pomocy zagranicznej. Muszą również mierzyć się z organizacjami terrorystycznymi i zorganizowanymi grupami przestępczymi, z którymi żaden z tych państw nie potrafi się uporać. Członków nowego sojuszu łączą również rządy dyktatorów, którzy doszli do władzy w wyniku zamachów stanu. O wyzwaniach, kłopotach i słabnącym zainteresowaniu świata regionem pisze portal [Konflikty].

• „Bank Światowy prowadzi dochodzenie w sprawie oskarżeń o zabójstwa, gwałty i przymusowe eksmisje składanych przez ludność zamieszkującą w pobliżu miejsca planowanego projektu turystycznego, który właśnie Bank Światowy finansuje w Tanzanii.” [The Guardian]

• W Karamodży, jednym z najbiedniejszych regionów Ugandy, uczennice są zmuszane do seksu i uprowadzane. Może Was to dziwić, ale jest to też społecznie akceptowalna droga do małżeństwa. [The Guardian]

• Dużo ostatnio pisaliśmy o przewrotach wojskowych w Afryce. Mniej powszechnym newsem jest jednak ten o próbie przewrotu na rządach, które same doszły do władzy w wyniku przewrotu wojskowego. Właśnie do próby obalenia junty wojskowej w Burkina Faso miało dojść we wtorek, według junty. [BBC]

Ameryka Łacińska

• Czy Kuba ma najlepszą opiekę zdrowotną na świecie? Nie, co Wy, skąd ten pomysł. Ma najwięcej lekarzy na 10 tys mieszkańców wśród wszystkich państw świata. O czym to świadczy? Prawie o niczym. Polecamy podkast Ekonomia i cała reszta na temat opieki zdrowotnej na Kubie.

Ameryka Północna

• Spiker kanadyjskiej Izby Gmin zrezygnował z pełnienia swojej funkcji po tym, jak zaprosił ukraińskiego weterana Waffen-SS do parlamentu z okazji wizyty prezydenta Zełenskiego. [NPR]

• „Pilna wiadomość! Joe Biden jest stary, a będzie jeszcze starszy. Niby wszyscy o tym wiedzą i wiedzieli już trzy lata temu, kiedy zostawał najstarszym w historii prezydentem, a mimo to kwestia wieku głowy amerykańskiego państwa raz po raz powraca w sondażach i mediach.” Podkast amerykański przygotował odcinek o problemach Joe Bidena. Wiek, zarzuty postawione jego synowi, strajki związkowców fabryk samochodowych. Oraz wiele wiele więcej.

• Jeśli nie wiecie, o co chodzi w strajkach związkowców fabryk samochodowych, to mamy dla Was dwa teksty. AP News w tekście sprzed tygodnia stara się zwięźle opisać jaka jest geneza sporu i jakie są postulaty związkowców. Za to BBC opisuje, jak Joe Biden pojawił się na zorganizowanej przez nich pikiecie okazując wsparcie stronie związkowej. [AP News], [BBC]

• Zwiększające się ryzyko pożarów w Kalifornii skłania ubezpieczycieli do zaprzestania zawierania nowych umów w tym stanie. Obecne prawodawstwo Kalifornii nie zezwala na uwzględnianie przyszłych i obecnych zagrożeń przy ustanawianiu cen. Władze stanu zamierzają zmienić prawo, by zatrzymać firmy ubezpieczeniowe. [Gizmodo]

• Kandydaci na kandydata na prezydenta z ramienia partii republikańskiej w wyścigu o nominację sięgają po postulowanie militarnej interwencji przeciw kartelom narkotykowym w Meksyku. Americas Quarterly argumentuje, iż choćby jeżeli pozostanie to w sferze retorycznej, to i tak odbije się to negatywnie na relacjach z krajami z regionu. [Americas Quaterly]

Oceania

• Stany Zjednoczone mają otworzyć ambasady na wyspach Cooka oraz na wyspie Niue. Wiadomość o tym poprzedza organizowany przez Joe Bidena w Waszyngtonie szczyt dyplomatyczny z przywódcami państw Pacyfiku. Jest to część działań mająca na celu ograniczenie wpływów chińskich w tym rejonie. [Al-Dżazira]

• Mogliście słyszeć o wielkiej wojnie z Emu, która odbyła się w Australii w latach 30. XX wieku. Ale czy słyszeliście o corocznych potyczkach, jakie mieszkańcy tego kontynentu staczają ze srokami? Polecamy artykuł BBC na ten temat. [BBC]

Ekonomia i gospodarka

• W jaki sposób ocenić, czy politycy robią nam dobrze? I co to w ogóle znaczy „dobrze” bądź„ źle” w kontekście nauk ekonomicznych? Podkast Grape czyli Joanna Tyrowicz i Marcin Bojanowski zapraszają na rozmowę z Marcinem Decem. Na stronie podcastu, jak zawsze, odnośniki do źródeł. [GRAPE]

• „Amerykańska Federalna Komisja Handlu oskarża Amazon o monopol w USA. Regulator zarzuca internetowemu gigantowi stosowanie praktyk, które utrzymują go na monopolistycznej pozycji i szkodzą konkurencji. Amazon nie zgadza się z oskarżeniami regulatora. Sprawa będzie miała swój finał w sądzie.” [Obserwator Gospodarczy]

• Jeśli nie satysfakcjonuje Was „Za dużo” jako odpowiedź na pytanie, ile zwierząt jest każdego dnia zabijane dla mięsa, to polecamy artykuł w Our World in Data. [Our World in Data]

  

Nauka i technologia

• „Nowe badanie ujawnia, iż meduzy, pomimo braku scentralizowanych mózgów, mogą uczyć się podobnie jak bardziej zaawansowane organizmy.” [Neuroscience News]

• Wspaniałe wiadomości – antymateria spada w dół! Może to brzmieć jak żart, ale dopiero teraz naukowcom udało się to zaobserwować. [Nature]

• „W odpowiedzi na ograniczanie wolności akademickiej we wschodniej i północnej Europie, członek Parlamentu Europejskiego zaproponował ustawę mającą na celu ochronę wolności badań naukowych na całym kontynencie.” [Nature]

• Teoria umysłu to najprościej rzecz ujmując umiejętność przyjęcia cudzej perspektywy i tego, iż druga osoba również ma swoje przekonania i intencje. Kiedy jednak się ona wykształca u ludzi? Z czym się to wiąże? Czy ma ona związek z umiejętnością kłamania? Na te i wiele innych pytań odpowiada prof. Marta Białecka z Katedry Psychologii Poznawczej i Porównawczej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.

• Jak wygląda materiał genetyczny zmodyfikowanej rośliny? Jakie geny najczęściej dodawane są do roślin? Które rośliny poddano takim zmianom i jakie były tego skutki? To tylko niektóre pytania, na które odpowiada dr. Paweł Jedynak z Zakładu Biochemii i Fizjologii Roślin WBBIB UJ. W podcaście również rozmowa o technikach tworzenia roślin GMO i innych, bardziej „kontrowersyjnych” sposobach kreowania nowych odmian roślin, które można spotkać na sklepowych półkach, a także o aktualnej sytuacji prawnej GMO w Polsce.

Idee, kultura, społeczeństwo

• „Wrzesień to miesiąc winobrania, a proces tworzenia wina oraz zagadnienia związane z jego konsumpcją stanowią jeden z filarów europejskiej kultury i sztuki.” Magdalena Łanuszka (której artykuł polecamy w sekcji Polska), w swoim autorskim podcaście, zaprasza na krótką opowieść o winie w średniowiecznej Europie. [Tygodnik Powszechny]

• Irytujący Historyk na temat żołnierskiej łopaty. Zachęcamy Was do zapoznania się z materiałem tym oto cytatem: „Saperka to nie tylko narzędzie (…). To także gwarancja wytrwałości piechoty w najtrudniejszych sytuacjach. jeżeli piechota miała kilka godzin, aby wryć się w ziemię, to wypędzić ją, z dołów strzeleckich i okopów nie udaje się czasem przez lata, mimo zastosowania najnowocześniejszych środków.” – Wiktor Suworow.