Wydanie 149, 08.09.2023

1 rok temu

Jeśli podoba się Wam nasza praca, to tutaj znajdziecie Patronite naszego projektu. Listę naszych patronów możecie znaleźć tutaj.

Dla czytelników newslettera: To wydanie najprawdopodobniej przekracza objętość narzuconą przez serwis Gmail, więc nie wyświetli się w całości w skrzynkach pocztowych w tym serwisie. Możecie rozwinąć pełną treść maila na skrzynce lub otworzyć wersję webową – wystarczy kliknąć numer wydania w mailu.

Polska

Sąd uznał, iż można mówić o brunatnej Konfederacji. 13 fundacji spółek Skarbu Państwa hurtem zgłosiło się do PKW – chcą prowadzić kampanię referendalną.

• „Pegasus jest w Polsce nielegalny, wybory w 2019 r. powinny były być unieważnione, a służby – jak najszybciej poddane ścisłej, niezależnej kontroli – tak najkrócej można podsumować raport nadzwyczajnej komisji senackiej badającej wykorzystanie w Polsce systemu Pegasus. ” Fundacja Panoptykon podsumowała działanie senackiej komisji. Gazeta Wyborcza za to opisuje tzw. aferę inowrocławską z 2019 roku, która doprowadziła do utracenia przez służby dostępu do systemu Pegasus. [Fundacja Panoptykon], [Gazeta Wyborcza (TWARDY PAYWALL)]

• Po okresie marazmu partia rządząca przeszła do ofensywy wyborczej i zaczęła rzucać kolejne obietnice wyborcze.

  • PiS obiecuje modernizację osiedli z wielkiej płyty. Nie pierwszy raz. [Konkret24]

  • PiS zapowiada poprawę jakości posiłków w szpitalach. Po raz kolejny [TVN24]

  • PiS ma pomysł by minimum dwie trzecie asortymentu w sklepach ma pochodzić od lokalnych dostawców. [TokFM]

• 10 września Kościół katolicki beatyfikuje rodzinę Ulmów. O nowych błogosławionych opowiada Zuzanna Radzik w rozmowie z Michałem Kuźmińskim. Polecamy, szczególnie dlatego, iż nie ma tutaj patetycznego tonu, wyniosłych porównań czy rozważań ile do charyzmy daje błogosławieństwo. Zamiast tego jest historia rodziny, opowieść o okolicy, o tym, iż nie tylko Ulmowie pomagali i iż przykłady bohaterstwa stają się głośne wtedy, gdy jest to politycznie potrzebne. Rozmowa w formie podcastu jest dopełnieniem artykułu, który jest za miękkim paywallem TP (po zalogowaniu macie dostęp do kilku tekstów miesięcznie, za darmo). [Tygodnik Powszechny]

• Kącik migracyjny

  • Czy wiceminister spraw zagranicznych współpracował z prywatnymi firmami, które mogły sprowadzać do Europy migrantów bez sprawdzenia kto dokładnie chce przyjechać? [TVN24]

  • Agnieszka Holland nakręciła film o tym co dzieje się na polsko-białoruskiej granicy. Nie wiemy czy film jest dobry (chociaż publiczność festiwalu w Wenecji nagrodziła go gromkimi brawami) ale minister Ziobro najwyraźniej ma już wyrobione zdanie. Porównał on reżyserkę do nazistowskich propagandystów co spotkało się ostrą reakcją prawników reżyserki. [TokFM]

  • No dobrze, ale co jest adekwatne z tymi migrantami na granicy? Dlaczego nie pójdą na legalne przejście graniczne? Czy musimy każdemu dawać azyl? Czy bariera na granicy jest naprawdę skuteczna? Doniesienia z putinowskiej Polski ma odpowiedzi na najczęstsze pytania jakie pojawiają się przy okazji tego tematu. [Doniesienia z putinowskiej Polski]

  • „Masowy protest. Blisko 100 osób głoduje w ośrodku strzeżonym w Przemyślu. To największy strajk głodowy w zamkniętym ośrodku dla cudzoziemców. Mężczyźni przekazali swoje postulaty Grupie Granica. Żądają poszanowania swoich praw i godności” [OKO.press]

---

Wojna w Ukrainie

• Atak Rosji na Ukrainę – aktualny stan wydarzeń przedstawia Ośrodek Studiów Wschodnich.

• „Sekretarz stanu Antony Blinken spotkał się z ukraińskimi urzędnikami w Kijowie w środę, w obliczu serii rosyjskich nalotów, w tym jednego, w którym zginęło co najmniej 16 cywilów.” [Politico]

• Elon Musk samodzielnie podjął decyzję wpływającą na przebieg wojny w Ukrainie. Obawiał się, iż Rosja użyje broni atomowej po ukraińskim ataku na Krym. Oczywiście nie użyła a jedynym realnym skutkiem jego działań była dalsza śmierć ukraińskich wojskowych i cywili. [The Kyiv Independent]

• Prezydent Turcji spotkał się z Putinem i uważa, iż jest szansa na przywrócenie umowy zbożowej. [CNBC]

• Co się stało z rosyjską dyplomacją? w tej chwili może być trudno w to uwierzyć ale jeszcze kilka lat temu nie była ona taka toporna i wulgarna. [BBC]

• Zmiany w Ministerstwie Obrony Ukrainy. Co się wydarzyło? Co zmieni dymisja?

„Jeden z najbardziej znanych oligarchów ukraińskich Ihor Kołomojski aresztowany, dotychczasowy minister obrony Oleksij Reznikow traci stanowisko, a jego miejsce zajmuje Rustem Umerow.” Rozmowa Dariusza Rosiaka ze Zbigniewem Parafianowiczem na temat ostatnich politycznych ruchów u naszego wschodniego sąsiada.

---

Europa

Dlaczego na protestach w Szwecji pali się Koran? Islandia znów pozwala na zabijanie wielorybów. Po strasznych pożarach Grecja walczy teraz z ulewnymi deszczami. Po 19 latach kobieta dowiedziała się, iż jej partner i ojciec jej dziecka jest naprawdę policjantem działąjącym pod przykryciem.

• „Wyzwania dla wzmocnienia współpracy francusko-hiszpańskiej. Zacieśnienie współpracy francusko-hiszpańskiej jest wyrazem poszukiwania przez Francję stałego sojusznika prezentującego zbliżone interesy w polityce europejskiej, a także potrzeby złagodzenia między oboma państwami napięć, które powstały w ostatnich latach.” [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]

• „Pogarszająca się sytuacja gospodarcza Niemiec zmusiła koalicję rządzącą SPD–Zieloni–FDP do przedstawienia planu walki z kryzysem. Poprawę mają przynieść ulgi podatkowe dla przedsiębiorstw, a w nieco dłuższej perspektywie – ograniczenie biurokracji oraz przyspieszenie cyfryzacji państwa.” [Ośrodek Studiów Wschodnich]

• „Przez całe wakacje Grecy z różnych części kraju organizowali demonstracje z żądaniem oddania im plaż. Choć według prawa nie mogą być prywatne, to duża część z nich została de facto przejęta przez miejscowych biznesmenów. Dlaczego konflikt o wolne plażowanie powraca co kilka lat i co oznacza dla miejscowej turystyki? O znaczeniu wybrzeża dla greckiej tożsamości opowiada dr hab. Przemysław Kordos z Pracowni Studiów Helleńskich Wydziału Artes Liberales Uniwersytetu Warszawskiego.”

• 1 września rząd premiera Nikola Paszyniana wysłał dokumenty ratyfikacyjne Statutu Rzymskiego Międzynarodowego Trybunału Karnego do ormiańskiego parlamentu celem ratyfikacji. Oficjalnym powodem rzeczonego ruchu miał być niedawny konflikt zbrojny między Armenią i Azerbejdżanem – ratyfikacja Statutu miałaby umożliwić ściganie azerskich zbrodni wojennych przez wskazany podmiot prawa międzynarodowego. Należy jednak wskazać, iż ten sam Międzynarodowy Trybunał Karny wystawił list gończy za Władimirem Putinem, podejrzanym o sprawstwo kierownicze zbrodni wojennych na Ukrainie poprzez zarządzanie przymusowymi wywózkami ukraińskich dzieci do Rosji. Ewentualne przystąpienie Armenii do Statutu Rzymskiego oznaczałoby zatem jednoczesne wykonanie nakazu aresztowania Prezydenta Federacji Rosyjskiej, gdyby ten zjawił się na terytorium rządzonego przez Nikola Paszyniana państwa. [Armenpress]

• Prezydentka Gruzji wzięła dyplomatyczne sprawy w swoje ręce i teraz rządząca krajem partia postanowiła uruchomić procedurę usunięcia jej ze stanowiska. Co takiego zrobiła Salome Zurabiszwili? Przekonywała UE żeby posunęła do przodu procedurę przyjęcia jej kraju do wspólnoty. [Eurasianet]

• „Czy topniejące lody zmienią szlaki transportowe na morzach i oceanach? Jakie znaczenie mają kryjące się w Arktyce surowce? Co wojna na Ukrainie zmieniła w tym obszarze? Na te i inne pytania odpowiada autor raportu »Polarny kwartet NATO« Piotr Szymański.”

Bliski i Środkowy Wschód

Były szef mossadu mówi, iż Izrael prowadzi politykę apartheidu na Zachodnim Brzegu Jordanu. Palestyńczyk ranił 2 osoby nożem w Jerozolimie. Prezydent Palestyny Mahmud Abbas wygłosił opinię, iż Żydzi nie byli zabijani przez nazistów ze względu na swoją religię ale ze względu na swoją rolę społeczną, pieniądze i lichwę.

• Po doniesieniach o setkach zastrzelonych imigrantów, którzy próbowali dostać się do Arabii Saudyjskiej (o czym pisaliśmy dwa wydania temu) Niemcy zaprzestali programu szkoleń dla Saudyjskich strażników granicznych. Ofiarami od 2020 roku, a w szczególnym natężeniu w latach 2022-2023 mieli być głównie imigranci z Etiopii. Niemieckie ministerstwo spraw wewnętrznych podkreśla, iż żaden etap szkolenia Saudyjczyków nie miał miejsca na pograniczu saudyjsko-jemeńskim. [The Guardian]

• Jemeńskie organizacje praw człowieka donoszą, iż wiele Etiopskich kobiet, próbujących poprzez Jemen dostać się do Arabii Saudyjskiej pada ofiarami przemocy seksualnej oraz handlu żywym towarem/sutenerstwa. Dzieje się to zarówno na terenie kontrolowanym przez bojowników Hutich jak i przez Południową Radę Tymczasową. [Middle East Eye]

• W Izraelu zbliża się posiedzenie sądu najwyższego związane z ustawą ograniczającą rolę tego samego sądu najwyższego co na ulice wyprowadza między innymi wiece poparcia dla reform prowadzonych przez rząd Bibiego Netanjahu. [AP News]

• A zgodnie z danymi przedstawionymi przez izraelskie ministerstwo finansów, inwestycje zagraniczne spadły o 60%. [Al-Monitor]

• W Tel Awiwie miały miejsce starcia między imigrantami i uchodźcami z Erytrei, zwolennikami i przeciwnikami tamtejszego rządu. Bibi Netanjahu ogłosił, iż powinni być oni deportowani. Erytrea jest najbardziej zamkniętym i trzymanym w żelaznym uścisku dyktatora krajem w Afryce, nazywana Koreą Północną Afryki. [The Guardian]

• Skąd się wzięła Arabia Saudyjska? Zdecydowanie nie jest to państwo o starożytnym rodowodzie, a poznanie początków jego najnowszych wcieleń może nam pomóc zrozumieć czym Arabia Saudyjska jest i o co jej adekwatnie chodzi. Zapraszamy na pierwszą część serii od Za Rubieżą.

• W poprzednim numerze informowaliśmy o starciach między siłami arabskimi i kurdyjskimi, będącymi pod parasolem USA we wschodniej Syrii. Walki wygasły, a główny dowódca Syryjskich Sił Demokratycznych Mazloum Abdi ogłosił amnestię dla walczących, oraz przyznał, iż decyzje lokalnych samorządów mogły budzić sprzeciw arabskiej społeczności. [Middle East Eye]

• W tym samym czasie gdy na południu prowincji kontrolowanych przez Syryjskie Siły Demokratyczne kończyły się starcia z plemionami arabskimi, na północy siły kurdyjskie zostały zaatakowane przez siły pro-tureckie. [Al-Monitor]

• W autonomicznym Regionie Kurdystanu na północy Iraku doszło do protestów. Spór między Kurdystanem a Bagdadem tyczy się głównie pieniędzy i podziału zysków z wydobycia ropy w tym regionie kraju. w tej chwili nie są wypłacane pensje urzędnikom kurdyjskim, a o tę sytuację oskarżany jest rząd w Bagdadzie. Protesty przybrały dość gwałtowną formę, zginęły 4 osoby. [Al-Monitor]

Azja

• „W Kazachstanie wiele zmieniają, żeby wszystko zostało po staremu. jeżeli jakość życia zwykłych obywateli nie zacznie się podnosić proporcjonalnie do rosnącego bogactwa, w jakie opływa kazachska elita, możemy się spodziewać kolejnych protestów.” Polecamy artykuł Ludwiki Włodek. [Nowa Europa Wscchodnia]

• „Przywódca Korei Północnej Kim Dzong Un planuje w tym miesiącu udać się do Rosji, aby spotkać się z prezydentem Władimirem Putinem i omówić kwestię dostarczenia Moskwie broni na wojnę na Ukrainie, informuje New York Times.” [Reuters]

• Stany Zjednoczone zacieśniają współpracę z Wietnamem. Voice of America ma artykuł skupiający się na tym dlaczego Wietnam się na to decyduje a Reuters spogląda na stronę Stanów Zjednoczonych. [Voice of America], [Reuters]

• Chociaż na demokratyczne reformy nie ma co liczyć w tej chwili w Tajlandii to nie znaczy, iż nic się tam nie dzieje. Populism Updates ma artykuł o tym jak w sondażach odbiła się porażka partii Move Forward w formowaniu rządu. Za to Reuters pisze o tym jak król ułaskawił byłego premiera, o którego powrocie do kraju pisaliśmy w wydaniu 147. [Reuters], [Populism Updates]

• Właśnie rozpoczyna się szczyt G20 w Indiach. Który z przywódców pojawi się tam osobiści a który nie i co to może oznaczać pisze Reuters. [Reuters]

• W związku ze szczytem G20 pojawiły się doniesienia iż Indie chcą zmienić oficjalną nazwę państwa. Reuters podsumowuje wszystko co wiemy na ten temat. [Reuters]

• Na granicy afgańsko-pakistańskiej doszło do starć zbrojnych. W efekcie największe przejście graniczne między tymi krajami jest zablokowane, a ciężarówki stoją w kilometrowych korkach. Władze lokalne po obu stronach granicy starają się wyjaśnić co było przyczyną starcia. Zgodnie z doniesieniami strzelać miały obydwie strony, nie odnotowano żadnych ofiar. [Reuters]

Afryka

• W mijającym tygodniu odbył się Afrykański Szczyt Klimatyczny w Nairobi. Afrykańskie państwa debatowały m.in o tym jakie wspólne stanowisko powinny zająć na najbliższym ogólnoświatowym szczycie klimatycznym. Więcej o tym co postanowiono na szczycie pisze [Al-Dżazira].

• „Rosja od lat angażuje się na kontynencie afrykańskim. Jakie są jej cele? Co wpływa na jej pozycję wśród państw afrykańskich? Jak wpłynęła wojna na Ukrainie na relacje Rosja – państwa afrykańskie? Opowiada analityk OSW, Miłosz Bartosiewicz. Zapraszamy do słuchania!”

• W Gabonie junta wojskowa wypuściła obalonego prezydenta z aresztu domowego, powołując się na jego słaby stan zdrowia. Al-Dżazira opisuje ostatnie wydarzenia w tym kraju. [Al-Dżazira]

• „Trwająca od 2020 roku wojna o Tigraj w Etiopii mogła pochłonąć choćby pół miliona żyć. W listopadzie 2022 roku doszło do podpisania pokoju, który przez społeczność międzynarodową został przyjęty z ulgą. Jednak w sierpniu 2023 widmo wojny ponownie wróciło do tej części kraju. W Atlasie Świata o genezie wojny o Tigraj oraz obecnej sytuacji w Etiopii opowiada Kinga Turkowska.”

• „W sierpniu Senegal i Somalia zakazały korzystania z aplikacji TikTok, a Kenia i Uganda wezwały do zrobienia tego samego. Podczas gdy lokalne rządy i składający petycje powoływali się na zagrożenia bezpieczeństwa i moralność jako powody do podjęcia działań przeciwko TikTokowi, prawnicy i aktywiści powiedzieli Reszcie Świata za pośrednictwem wiadomości tekstowych i mediów społecznościowych, iż chińska aplikacja pada ofiarą decyzji motywowanych politycznie.” [Rest of World]

Ameryka Łacińska

• „Potencjał latynoamerykańskiego sektora litu i jego znaczenie dla UE. Postępująca transformacja energetyczna na świecie wzmaga rywalizację o dostęp do litu. Wzrasta tym samym znaczenie jego latynoamerykańskich producentów – zwłaszcza Argentyny, Boliwii i Chile, które posiadają ponad połowę jego udokumentowanych światowych zasobów.” [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]

• Sąd Najwyższy Meksyku uznał, iż aborcja nie może być karana przez prawo federalne. Chociaż w stanach z których składa się Meksyk od jakiegoś czasu dochodzi do dekryminalizacji aborcji to ciągle jest ona karana w 20 z 32 stanów. [AP News]

• Meksyk będzie miał pierwszą prezydentkę, najprawdopodobniej. W przyszłym roku realizowane są tam wybory prezydenckie a dwie największe partie wystawiły kandydatki na tą funkcję. Więcej o sytuacji politycznej w Meksyku jak i samych kandydatkach przeczytacie w artykule [AP News].

Ameryka Północna

• Regularnie polecamy wam artykuły z The New York Times. Jednak nie wszystkie tematy są rzetelnie przedstawiane w tym serwisie. W temacie osób transpłciowych dziennikarze mają skłonność do symetryzowania i przedtawiania stanowisk konserwatywnych aktywistów i środowisk naukowych jako tak samo wiarygodnych. Serwis FAIR opisuje ostatni artykuł NYT o opiece medycznej nad transpłciowymi nastolatkami i punktuje wszystkie problemy z tym artykułem. [FAIR]

• „Prezydent Joe Biden udał się w sobotę na Florydę, aby obejrzeć zniszczenia po huraganie Idalia i pocieszyć ofiary burzy, ale nie spotkał się z gubernatorem Ronem DeSantisem, potencjalnym rywalem prezydenckim, który nie zdecydował się na spotkanie.” [Reuters]

• Zapadł kolejny długi wyrok za atak na Kapitol 6 stycznia. Tym razem wyrok 22 lat więzienia otrzymał Enrique Tarrio związany ze skrajnie prawicową grupą Proud Boys. [Reuters]

• Pisaliśmy już o tym jak republikańskie stany w Stanach Zjednoczonych zmieniają prawo by ułatwić pracę dzieci. The Guardian opisuje, iż w stanie rządzonym przez Demokratów dzieci w wieku od 12 lat już mogą pracować na polach. [The Guardian]

Oceania

• Dawno temu, bo w wydaniu 36. pisaliśmy o skradzionym pokoleniu w Australii. Teraz The Guardian donosi, iż w jednym z ośrodków gdzie dzieci z ludności rdzennej były poddawane przymusowemu „ucywilizowaniu” odkryto miejsca potencjalnych tajemnych pochówków. Polecamy artykuł, który nie tylko przybliża to co działo się w tym ośrodku ale także tłumaczy na czym polegają badania, które wykrywają potencjalne groby. [The Guardian]

Ekonomia i gospodarka

• „Rada Polityki Pieniężnej (RPP) obniżyła stopy procenowe aż o 75 pkt bazowych. Tym samym stopa referencyjna NBP spadła do 6,00% z 6,75%. Żaden z zespołów analitycznych nie oczekiwał aż tak głębokich cięć.” Obserwator Gospodarczy zwięźle o decyzji RPP. Za to na TokFM możecie przeczytać dużo dosadniejszy komentarz dziennikarza ekonomicznego z tej stacji. [Obserwator Gospdarczy], [TokFM]

• Wielkie firmy produkujące masowo ubrania muszą radzić sobie z regulacjami UE, która wymaga od nich przyjęcia przynajmniej częściowej odpowiedzialności za tony śmieci za które odpowiadają. [Reuters]

• „Korci Cię, żeby poeksperymentować ze źródłami energii – dołożyć (albo zabrać) trochę wiatraków, reaktorów, magazynów lub czegoś innego? A może nie cierpisz fotowoltaiki i chcesz zobaczyć, jak spisze się system bez niej, za to z rozbudowanym atomem i wiatrem? Albo atom z PV? A może chcesz zmodyfikować skalę działań na rzecz poprawy efektywności, bo uważasz zaproponowane przeze mnie za zbyt mało ambitne (lub wręcz przeciwnie – za zbyt daleko idące)? Wszystko to możesz sprawdzić z pomocą Symulatora Bezemisyjnego Systemu Energetycznego dostępnego na stronie NCBiR.” Zachęcamy Was do zapoznania się z artykułem opublikowanym na stronie „Nauka o klimacie” oraz do sprawdzenia symulatora. [Nauka o Klimacie]

• „Arabia Saudyjska i Rosja nie odkręcają kurka z ropą. O sytuacji na rynku ropy, o tym kto na jej cenę wpływa najmocniej oraz trochę historycznego kontekstu w rozmowie z Wojciechem Białkiem z OANDA TMS Brokers.”

Nauka i technologia

• Chcecie zobaczyć żyrafę bez centek? Nature ma galerię najciekawszych naukowych zdjęć z minionego miesiąca. [Nature]

• Jeśli przewidywaliście, iż używanie ChatGPT będzie miało jakieś negatywne skutki to raczej nie przewidzieliście, iż ktoś wygeneruje książki o zbieraniu dzikich grzybów w celu sprzedania ich na platformie Amazon. Co takiego może się stać jeżeli algorytm nazmyśla o rozróżnianiu grzybów jadalnych od trujących? [404 Media]

• Zastanawialiście się jakie kołysanki nietoperze śpiewają swoim młodym przed snem? Może ten artykuł nie odpowie na dokładnie to pytanie ale dowiecie się z niego wiele o życiu społecznym tych zwierząt oraz tym jak było ono badane. [Nautilus]

• Jak wygląda dostarczanie jedzenia dzięki dronów? Dziennikarz MIT Technology Review przetestował to w Chinach. Ma do całego procesu kilka uwag, które przeczytacie w artykule. [MIT Technology Reviev]

• Czy marihuana ma wpływ na rozwój mózgu? Badanie, które niedawno opublikowano wskazuje, iż tak. Jednak jego autorka nie uważa, żeby kryminalizacja tego środka była rozwiązaniem. [Science]

• Po wylądowaniu sondy na księżycu Indie planują kolejną misję kosmiczną. Nature pisze o ich planach związanych ze słońcem. BBC opisuje za to start japońskiej rakiety, która (wraz z łazikiem) kieruje się w kierunku księżyca. [Nature], [BBC]

• Mało brakowało a nie musielibyście rano iść do pracy lub szkoły gdyż prawie milion lat temu ludzkość mało nie wyginęła. [Nature]

• Zapraszamy do przesłuchania rozmowy o polskich ptakach. Radio Naukowe rozmawia z Adamem Zbyrytem, biologiem z Uniwersytetu w Białymstoku i autorem książki »Sensacyjne życie ptaków«. Z rozmowy dowiecie się jakie ptaki możecie zobaczyć w Polsce, jakie owady potrafią być dla nich niebezpieczne oraz czym narkotyzują się ptaki.

• „Cykl miesiączkowy wpływa na apetyt i metabolizm (co wiele kobiet doświadcza w mniejszym lub większym stopniu). Warto wiedzieć dlaczego tak się dzieje i co na to wpływa? Jak bardzo? I czy możemy te elementy wykorzystać np. planując odchudzanie?”

• Co ma wspólnego sznurowanie butów, chemioterapia i matematyka? Węzły. To nie jest hermetyczny żart ale temat poruszony w ostatnim materiale od Veritasium. O tym czym wg matematyki węzły są, jak dawno temu były proponowaną teorią wszystkiego, jak stały się czysto matematycznym i abstrakcyjnym tworem i jak obecnie, mogą ratować nam życie.