Wydanie 134, 26.05.2023

1 rok temu

Poseł Solidarnej Polski otwarcie mówi o zmuszeniu Trybunału Konstytucyjnego do wydania określonego wyroku. My Was do niczego nie chcemy zmuszać ale bardzo się ucieszymy jak zajrzycie do najnowszego wydania Tygodnika.

Jeśli podoba się Wam nasza praca, to tutaj znajdziecie Patronite naszego projektu. Listę naszych patronów możecie znaleźć tutaj.

Dla czytelników newslettera: To wydanie najprawdopodobniej przekracza objętość narzuconą przez serwis Gmail, więc nie wyświetli się w całości w skrzynkach pocztowych w tym serwisie. Możecie rozwinąć pełną treść maila na skrzynce lub otworzyć wersję webową – wystarczy kliknąć numer wydania w mailu.

Polska

• „Specustawa odrzańska. Spodziewacie się rozwiązań dla rzeki? Znajdziecie projekt munduru nowych służb” [OKO.press]

• Sąd w Gdańsku uznał, iż pogromobus zrównujący społeczność LGBTQ z promowaniem pedofilii służy do poniżania i szczucia na tą społeczność. Za to w sprawie zniszczenia takiego pogromobusa przez kolektyw Stop Bzdurom sąd właśnie uznał, iż oskarżone osoby są winne a kierował nimi „błahy powód”, którym była „niechęć do wystroju auta”. Hmmmm. [Noizz]

• Moralna degeneracja aparatczyków partii rządzącej nie zna granic.

  • Mikołaj Pawlak, uważający się za Rzecznika Praw Dziecka (chociaż naszym zdaniem zdecydowanie nie spełnia tej roli) zajął się palącym problemem. Czy chodzi o lepsze wykrywanie przemocy w rodzinach zanim dojdzie do tragedii? Oczywiście, iż nie1. Zagrożeniem, które będzie badał są szkoły przyjazne dla społeczności LGBTQ. Oczywiście chodzi o standardowe kontrole ale skoro mówi o ochronie dzieci przed drapieżcami seksualnymi to dziwne, iż nie interesuje się katechetami. [OKO.press]

  • A co się dzieje jak pracownik państwowy nie przymyka oczu na przemoc wobec dziecka? W świecie PiS każdy dobry uczynek zostanie ukarany co widać na przykładzie dyrektora, który po tym jak zareagował na przemoc domową, która dotykała jego uczennicę został zawieszony przez kuratorkę Barbarę Nowak po tym jak wszczęła ona wobec niego śledztwo. Na pewno zachęci to innych pedagogów do zgłaszania swoich podejrzeń do organów ścigania. [Radio Kraków]

• „Biały łoś Karolcia, dobrzy myśliwi i złe wilki. Myśliwi wiedzą, iż ich pasja nie jest powszechnie pochwalana, bo mylą z dzikami rowery, psy i własnych kolegów. Powody niechęci można mnożyć. Dlatego starają się przekonać, iż są potrzebni.” [Krytyka Polityczna]

• „Już prawie codziennie pojawiają się nowe sondaże. Jak je czytać? Jak wygląda poparcie dla partii pięć miesięcy przed wyborami do Sejmu i Senatu? Rozmowa z Benem Stanleyem.”

• „W dzisiejszym odcinku Hanna Cichy i Karol Tokarczyk opowiadają, jak politycy wykorzystują gospodarkę w kampanii, jak obietnice i decyzje rządu wpływają na zamożność Polaków, a także zastanawiają się, jak kolejne obietnice wpłyną na wynik wyborów.”

---

Wojna w Ukrainie

• Atak Rosji na Ukrainę – aktualny stan wydarzeń przedstawia The Guardian.

• Według informacji prasowych węgierski rząd blokuje wypłacenie państwom członkowskim UE kolejnej transzy (500 mln euro) z Europejskiego Instrumentu na rzecz Pokoju (EPF), w ramach którego refundowane są koszty wsparcia wojskowego przekazywanego Kijowowi przez kraje UE. 17 maja doniesienia te potwierdził minister spraw zagranicznych Węgier Péter Szijjártó, który publicznie zapowiedział, iż Budapeszt nie poprze ani kolejnej refundacji wsparcia wojskowego dla Ukrainy z EPF, ani 11. pakietu sankcji unijnych przeciw Rosji. [Ośrodek Studiów Wschodnich]

• Po 224 dniach walk o miasto mające przed wojną około 70 tysięcy mieszkańców, siły rosyjskie zdobyły Bachmut. Wywołało to wielka euforię wśród kremlowskich propagandystów. Jaki jest jednak realny obraz sytuacji, jak wydarzenia ostatnich miesięcy wpływają na zdolności rosyjskie i co się stanie z tzw grupą Wagnera, której wycofanie z regionu zapowiedział jej dowódca.

Co adekwatnie stało się w Biełgorodzie?

Pracownicy kolei są cichymi bohaterami wojny w Ukrainie. CNN przygotował reportaż za pomocą którego możecie przeczytać i zobaczyć o tym jak wiele od nich zależy i jak trudna może być ich praca. Przypominamy też krótki materiał wideo o pracownikach kolei jaki The Kyiv Independent przygotował w maju zeszłego roku. [CNN]

Europa

Komunizm – polityczne zombie ożywa w Austrii. Rząd brytyjski nie interesuje ekspertyza dotycząca broni i chemicznej jeżeli autor kiedykolwiek był krytyczny wobec obecnego rządu. Mołdawia – sukces sił prorosyjskich w Gagauzji. Pracownicy brytyjskiej służby zdrowia skarżą się na molestowanie seksualne ze strony pacjentów.

• Sprawa to niesłychana pani zabija pana Bułgaria ma nowy rząd. Czy to niezwykłe? Gdyby ustanowienie rządu w Bułgarii było proste to by wyborcy nie szli do urn wyborczych 5 razy w ciągu ostatnich 2 lat. [Politico]

• „Do uchwalenia ustawy o związkach partnerskich wciąż brakuje poparcia kilku posłów. Ten litewski Sejm może jej nie uchwalić, bo pojawiła się groźba przyśpieszonych wyborów.” [Rzeczpospolita]

• Wybory w Grecji tak się wszystkim podobały, iż Grecy postanowili powtórzyć je za miesiąc. A tak naprawdę chodzi o to, iż w Grecji nieprzychylnie patrzy się na koalicyjne rządy i dlatego obecne prawo umożliwia kolejne przyspieszone wybory na zmienionych zasadach jeżeli poprzednie nie wyłonią nowy rząd. BBC pisze o wynikach zeszłotygodniowych wyborów a Polski Instytut Spraw Międzynarodowych tłumaczy dziwny (przynajmniej z naszej perspektywy) system wyborczy. [BBC], [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]

• „Słowacki sąd uniewinnił biznesmena Mariana Kočnera od zarzutu zlecenia zabójstwa Jána Kuciaka i jego narzeczonej. Przez pięć lat słowackie państwo nie poradziło sobie z wymierzeniem mu sprawiedliwości. Dlaczego to może ułatwić jesienny powrót populistów do władzy?” [OKO.press]

• Prawicowe rządy chyba wszędzie są takie same, pierwsze przejmują władzę a potem przejmują media. The Guardian donosi, iż włoski rząd wywiera naciski na państwowego nadawcę telewizyjnego co jest związane z odejściami wysoko postawionych prezenterów i dyrektorów. Wszystko po to żeby światopogląd prezentowany przez stację zgadzał się z tym prezentowanym przez rząd. [The Guardian]

• Wrzucaliśmy ostatnio sporo niepokojących newsów o Gruzji więc teraz zapraszamy na odcinek podcastu Za Rubieżą gdzie nasza ulubiona ekspertka od tego regionu – Agnieszka Filipiak będzie zastanawiała się dokąd zmierza ten kraj.

Bliski i Środkowy Wschód

Po przesłuchaniu szefa libańskiego banku centralnego, Riada Salameha, w związku ze śledztwem w sprawie prania brudnych pieniędzy i sprzeniewierzenia środków publicznych, odebrano mu paszporty i nie może upuścić kraju. Iran testuje rakiety balistyczne o zasięgu 2000 km, które dosięgnąć mogą Izrael. A grób Mahsy Amini, po śmierci której doszło do masowych, wielomiesięcznych protestów, został zdewastowany.

• 19 maja Wołodymyr Zełenski na zaproszenie Arabii Saudyjskiej wziął udział w 32. szczycie Ligi Państw Arabskich w Dżeddzie. Dlaczego Saudowie zaprosili Zełenskiego? Jakie były cele tej wizyty? Czy zmieni ona politykę regionu wobec Rosji i Ukrainy? [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]

• Ali Szamchani, który od 10 lat, był sekretarzem Najwyższej Rady Bezpieczeństwa Narodowego (NRBN), odchodzi ze stanowiska. Czym jest owa rada, jaki ma wpływ na politykę, co w polityce Iranu może zmienić ta dymisja, kto w Iranie chciał dymisji Szachmaniego i jaki ma to związek z irańskim porozumieniem jądrowym. [Puls Lewantu]

• W najbliższą niedzielę odbędzie się druga tura wyborów prezydenckich w Turcji. Na ostatniej prostej kandydaci zabiegali intensywnie o głosy narodowców. Erdoğan uzyskał poparcie kandydata, który zajął w pierwszej turze 3 miejsce. Kandydat opozycji, Kemal Kılıçdaroğlu, po wyostrzeniu antyuchodźczej retoryki uzyskał poparcie lidera innej partii narodowej. O wynikach poinformujemy za tydzień, ale całkiem możliwe, iż usłyszycie o nich wcześniej. [The Guardian], [DW]

• Iran zapowiada naciski na Talibów w kwestii wody. Chodzi o porozumienie regulujące ilość wody, której przepływ przez rzekę Helmand (płynącej z Afganistanu do Iranu) Afganistan miał zagwarantować. Iran mówi, iż otrzymuje jedynie 4% ustalonej wielkości. Talibowie mówią, o wyczerpujących się źródłach i braku możliwości zagwarantowania umownych ilości w obecnej sytuacji hydrologicznej. [Al-Monitor]

• Rosja i Iran ogłosiły, iż zbudują 160 km linii kolejowej w Iranie. Ma to być element korytarza transportowego północ-południe, którym Rosja chce się częściowo uniezależnić od kanału Sueskiego w drodze do Oceanu Indyjskiego. [Al-Monitor]

• Pierwsza kobieta z państw arabskich poleciała w kosmos. Rajana Barnawi, naukowczyni z Arabii Saudyjskiej wzięła udział w misji Axiom 2 i dotarła na międzynarodową stację kosmiczną. Rakieta która wyniosła misje w przestrzeń kosmiczną wystartowała w niedzielę o 21:37 GMT. [BBC]

Azja

• Prezydent Macron odbył pierwszą oficjalną wizytę w Ułan Bator – stolicy Mongolii. Ogłosił, iż ten azjatycki (zakleszczony pomiędzy Rosją a Chinami) kraj będzie dostarczał metale ziem rzadkich do Francji. [Reuters]

• Nowego tajskiego rządu jeszcze nie ma, chociaż Voice of America donosi, iż partie opozycyjne podpisały porozumienie. Nature za to się zastanawia nad tym jak ewentualny opozycyjny rząd poradzi sobie z rozwojem naukowym kraju. [Voice of America], [Nature]

• „Źli cudzoziemcy, czyli o zagranicznych turystach w Tajlandii. Turystyka, zachowanie cudzoziemców, system kartkowy – o tym dr Barbara Kratiuk z Uniwersytetu Warszawskiego.”

• Chińscy hakerzy nie próżnują. Al-Dżazira informuje o tym, iż instytucje publiczne w Kenii miały być celem cyberataku chińczyków. Reuters informuje o tym, iż firmy związane z infrastrukturą w Stanach Zjednoczonych miały być szpiegowane z Chin. [Al-Dżazira], [Retuers]

• Okazuje się, iż Chińczycy wykradają nie tylko dane z komputerów ale także stal z wraków statków. „Chiński statek Chuan Hong 68 został przyłapany na gorącym uczynku podczas rabowania stali z wraków brytyjskich okrętów liniowych HMS Prince of Wales i HMS Repulse, spoczywających na dnie Morza Południowochińskiego, około 120 kilometrów od malezyjskiego Kuantanu.” [Konflikty.pl]

• „Ukryta w Himalajach Dolina Kaszmirska jest nie tylko tłem dla najpiękniejszych scen miłosnych bollywoodzkiego kina. To dom dla siedmiu milionów ludzi i jedyne miejsce w Indiach, gdzie muzułmanie stanowią większość. Dlaczego zatem jest pod kontrolą Indii, a nie Pakistanu? Jak stała się areną sporu światowych mocarstw i co w tej sprawie mają do powiedzenia Chiny? Po co premier Indii zaprasza do Kaszmiru zagranicznych gości z grupy G20 i dlaczego w 2019 r. rozmontował ustaloną dekady temu autonomię prowincji? I czy Wojciech Jagielski naprawdę spał w tym samym pokoju, co Mick Jagger? Na podkast zapraszają: Wojciech Jagielski i Krzysztof Story”

• „Filipiny same nie przeciwstawią się Chinom. Tu mogą pomóc Amerykanie. O współpracy obu państw mówił mi dr Mateusz Chatys z Uniwersytetu Łódzkiego.” Chociaż ekspert z UŁ nie opowiada w najbardziej porywający sposób to z tej audycji można się bardzo dużo dowiedzieć o polityce Filipin jak i zmieniających się międzynarodowych sojuszach w Azji.

Afryka

• Wiecie co dzieje się na Madagaskarze? Wiecie, iż prezydent tego kraju ma tylko 34 lata? Że był działaczem opozycyjnym a teraz oskarżony jest zwalczanie opozycji autorytarnymi metodami? Że proponował herbatę jako lek na koronawirusa? To i dużo więcej dowiecie się z artykułu w serwisie [Populism Updates].

• Czytając Tygodnik mogliście się dowiedzieć o zbrojnych starciach w Somalilandzie, separatystycznym regionie Somalii. Te walki wspólnie z odroczonymi wyborami przekreślają szansę na uznanie niepodległości regionu na arenie międzynarodowej. Analizę jak doszło do gwałtownego wzrostu niestabilności możecie przeczytać w [The Conversation].

• „Od 15 kwietnia br. w Sudanie realizowane są walki między regularną armią a paramilitarnymi Siłami Szybkiego Wsparcia. Toczą się głównie w stolicy kraju Chartumie oraz w regionie Darfuru. (...) Choć żadna ze stron nie osiągnęła przewagi militarnej ani nie uzyskała poparcia ludności, obie są zdecydowane kontynuować walkę aż do wyeliminowania przeciwnika, co utrudnia zabiegi na rzecz trwałego zawieszenia broni.” O perspektywach osiągnięcia pokoju w Sudanie pisze Jędrzej Czerep z PISM . [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]

• W grudniu ubiegłego roku adminitracja USA zablokowała eksport komponentów paliwa jądrowego przeznaczonego dla elektrowni w RPA. Formalnie chodziło o wygaśnięcie w grudniu umowy pomiędzy oboma krajami dotyczącej pokojowego wykorzystania energii jądrowej. Powodem nieodnowienia umowy według źródeł Daily Maverick ma być wymóg dalszego importu paliwa przez RPA zamiast prób samodzielnego jego wytwarzania. [The Daily Maverick]

• Dmytro Kułeba, minister spraw zagranicznych udał się w podróż po Afryce. Celem jest przeciwstawienie się wpływow Rosji na kontynencie i przekonanie państw afrykańskich do ukraińskiej wizji pokoju. [Reuters]

Ameryka Łacińska

• Wygląda na to, iż ochrona lasów w Amazonii wychodzi prezydentowi Brazylii lepiej niż negocjowanie pokoju w Ukrainie. Reuters pisze o znacznym spadku w wycince lasów, chociaż zaznacza, iż sezon największej intensywności tego procederu dopiero przed nami. [Reuters]

• Nie pierwszy raz naukowcy z Meksyku mają problem z prezydentem Obradorem. Tym razem chodzi o nowe prawo regulujące naukę w tym kraju. Nature przedstawia zarzuty środowiska naukowego jak i działania jakie chcą podjąć żeby wyrazić swój sprzeciw. [Nature]

• „Koka została przez poprzedniego prezydenta Boliwii wyniesiona do rangi symbolu narodowego. Dlaczego więc dziś jej hodowcy z różnych regionów kraju skaczą sobie do oczu i wywołują zamieszki? O boliwijskich konfliktach wokół koki opowiada dr Radosław Powęska, latynoamerykanista z Uniwersytetu Warszawskiego.”

• „Jak długo gospodarka Peru to wytrzyma? Przedłużający się kryzys polityczny prowadzi do większego ubóstwa mieszkańców, odroczenia inwestycji i ryzyka jeszcze gorszego spowolnienia gospodarczego.” [Americas Quarterly]

Ameryka Północna

Pożary w kanadyjskim stanie Alberta powodują wzrost cen gazu. Doszło do porozumienia w celu ochrony rzeki Kolorado. Kryzys z limitem zadłużenia w USA może mieć długotrwałe skutki dla nauki. Negocjacje na temat zwiększenia limitu zadłużenia realizowane są ale co się stanie jak limit zostanie przekroczony?

• Pierwsze Narody Kitasoo/Xai’xais ogłosiły jednostronnie powstanie morskich obszarów ochronnych na zatoce Kitasu. Dlaczego sie na to zdecydowali i jak to było możliwe bez udziału i zgody kanadyjskiego rządu pisze [The Guardian].

• Ron DeSantis ogłosił oficjalnie start w następnych wyborach prezydenckich z ramienia partii Republikańskiej. Ogłosił to w czacie głosowym na platformie Twitter. Transmisja była niezbyt profesjonalnie przygotowana a serwis borykał się z licznymi problemami technicznymi. [Reuters]

• Jeśli zastanawialiście się jak wygląda sytuacja osób LGBTQ w Stanach Zjednoczonych to serwis 538 zliczył w ciągu ostatnich pięciu lat ponad 100 uchwał uderzających w tę społeczność. Połowa została przegłosowana w ciągu ostatnich 6 miesięcy. [538]

• Projektów ustaw które uderzają w społeczność LGBTQ w Stanach Zjednoczonych jest dużo więcej - po prostu nie wszystkie przechodzą w głosowaniach. Na samych ustawach się nie kończy. Sieć sklepów Target wycofuje się częściowo z planowanych akcji związanych ze zbliżającym się miesiącem dumy społeczności LGBTQ. Robią to nie tylko z powodu utraty klientów czy złej prasy ale także dlatego, iż konserwatyści demolują im sklepy. [Erin In The Morning]

• Czy można zakazać komuś noszenia spodni? Okazuje się, iż tak. Szkoła z pomocą sądu mogła nakazać trans uczennicy iż pod uroczystym ubraniem w jakim ma wystąpić na zakończeniu roku szkolnego ma mieć „męski strój”. Inna uczennica także nie mogła mieć wybranego przez siebie ubrania, które zostało uznane za niedostatecznie kobiece. [CNN]

• Lekarze i firmy będące dostawcami usług medycznych zapłacili 26,8 miliarda dolarów w ciągu ostatniej dekady, aby zawrzeć ugody związane z zarzutami stawianymi im przez władze federalne. Zarzuty to m.in oszustwa, łapówkarstwo i szkody wyrządzone pacjentom, jak wykazało dochodzenie Reutersa. Zapłacenie ugody oznaczało pozostanie w biznesie, a dla niektórych uniknięcie więzienia. [Reuters]

Oceania

• „Co dalej z bezpieczeństwem regionu Azji i Pacyfiku? Wpływy Waszyngtonu i Pekinu. Wielka gra o dominację. Moim Gościem była dr Joanna Siekiera, adiunkt na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Bergen w Norwegii. NATO Stability Policing Centre of Excellence.”

Ekonomia i gospodarka

• Czy auta elektryczne powinny płacić dodatkowy podatek skoro nie płacą podatku zawartego w cenie paliwa? Wydaje się, iż nie jest to kontrowersyjny pomysł. Jednak propozycja takiego dodatkowego podatku dla aut elektrycznych zaproponowana przez stan Teksas w Stanach Zjednoczonych budzi wiele kontrowersji. [Gizmodo]

• Największa na świecie giełda kryptowalut, Binance, mieszała fundusze klientów z przychodami firmy w 2020 i 2021 roku. Trzy źródła poinformowały Reuters o tym przypadku naruszenia amerykańskich przepisów finansowych. [Reuters]

• Tata Polak. Nowy podcast GRAPE na temat urlopów ojcowskich. Brać, nie brać? Szkodzi, pomaga karierze? A jak wpływa na matkę dziecka? Zapraszamy do spojrzenia na te tematy z punktu widzenia ekonomii (oczywiście, ze źródłami). [GRAPE]

• „Wojna o czipy między USA a Chinami trwa w najlepsze. Obie strony wyprowadziły w ostatnich dniach kolejne ciosy. Chińczycy ocenili, iż układy pamięci amerykańskiego giganta Micron Technology stanowią poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego. Oznacza to, iż firma zostanie wykluczona z najważniejszych projektów w Chinach. Z kolei Apple ogłosił zawarcie długoletniej współpracy z amerykańskim producentem czipów Broadcom, z którym będzie pracował nad komponentami produkowanymi w USA. Co dokładnie oznaczają te decyzje? Kto ucierpi, a kto zyska?” [Obserwator Gospodarczy]

Nauka i technologia

Do produkcji betonu można teraz wykorzystać także pieluchy. Nowa generacja leków na otyłość weszła na rynek. Suplementy – krótki poradnik.

• Dostępnie powszechnie drukarki 3D niedługo będą w stanie drukować łańcuchy DNA. Science pisze o niebezpieczeństwach z tym związanych. [Science]

• „Dynamiczny rozwój konwersacyjnych modeli sztucznej inteligencji jak ChatGPT sprawił, iż branża windykacyjna będzie jedną z pierwszych, gdzie ludzie będą tracić pracę na rzecz algorytmów. »Cyfrowi agenci« są tani, odporni na stres i się nie męczą.” [Rzeczpospolita]

• Badanie wykazało, iż implanty mózgu i kręgosłupa umożliwiły sparaliżowanemu mężczyźnie wchodzenie po schodach i chodzenie po trudnym terenie. [NBC News]

• Orki zatopiły już 3 statki u wybrzeży Hiszpanii. Wygląda na to, iż inne osobniki zaczynają kopiować to zachowanie. Live Science przytacza wypowiedzi naukowców, którzy zastanawiają się nad tym zachowaniem. [Live Science]

• Szwajcarscy naukowcy odkryli, iż manipulacja jednym genem sprawia, iż tam gdzie ba skórze występowałyby łuski będą rosły pióra. [Cosmos]

• Czy największym zagrożeniem dla nauki jest sama nauka? Serwis Nature recenzuje książkę, która przekonuje, iż metody i zachowania (przynajmniej częściowo) stworzone przez naukowców przyczyniają się do szerzenia dezinformacji. Recenzja nie podchodzi bezkrytycznie do książki i tez w niej stawianych przez co tym bardziej warto ją przeczytać. [Nature]

• Deficyt obserwowanej antymaterii od dekad spędza sen z powiek naukowcom. Z czego wynika jej brak? Dlaczego wszechświat sokół nad istnieje i na się dobrze, a nie anihilował dawno temu? O tym dlaczego istnieje raczej coś niż nic, o neutrinach i ich naturze, o eksperymentach we wnętrzu japońskiej góry opowiada prof. Jan Kisiel, lider zespołu badawczego „Fizyka jądrowa w badaniach oddziaływań i jej zastosowania” w Instytucie Fizyki Uniwersytetu Śląskiego.

Idee, kultura, społeczeństwo

• Czy coś łączy Władcę Pierścieni i Star Treka? Na pewno sztuczne języki stworzone na potrzeby tych dzieł (chociaż w przypadku Władcy Pierścieni nie jesteśmy pewni czy pierwsze było dzieło czy sztuczne języki w nim występujące). Zapraszamy do fascynującego świata języków sztucznie stworzonych przez ludzi.