Wydanie 133, 19.05.2023

1 rok temu

W Parczewie ludzie modlą się do „wizerunku” na drzewie, chociaż według księdza jest to Conchita Wurst. My nie oczekujemy modlitw, a jedynie tego, iż lektura Tygodnika poszerzy Waszą wiedzę o świecie.

Jeśli podoba się Wam nasza praca, to tutaj znajdziecie Patronite naszego projektu. Listę naszych patronów możecie znaleźć tutaj.

Dla czytelników newslettera: To wydanie najprawdopodobniej przekracza objętość narzuconą przez serwis Gmail, więc nie wyświetli się w całości w skrzynkach pocztowych w tym serwisie. Możecie rozwinąć pełną treść maila na skrzynce lub otworzyć wersję webową – wystarczy kliknąć numer wydania w mailu.

Polska

• Prezes Kaczyński obiecuje podniesienie 500+ do 800 złotych (chociaż trudno nazwać to prawdziwą waloryzacją, skoro przyczyną są zbliżające się wybory, a nie troska o beneficjentów tego programu), darmowe leki dla seniorów czy darmowe autostrady. Jakub Majmurek pisze w Krytyce Politycznej, iż te propozycje nie składają się w spójny pomysł na politykę społeczną – gdyż ich celem jest jedynie wygranie wyborów. Za to w OKO.press Anna Mierzyńska zwraca uwagę, iż wbrew oczekiwaniom partii rządzącej sondaże nie wskazują na jednoznaczne poparcie dla tych pomysłów. [Krytyka Polityczna], [OKO.press]

• „Paweł Siennicki, znajomy premiera Morawieckiego i wiceszef dużej spółki z nadania PiS, szantażuje nagimi zdjęciami matkę własnego dziecka, grozi jej bliskim i zapowiada, iż zabije aktora Andrzeja Chyrę.” [Onet]

• „Krajowa Rada [Radiofonii i Telewizji – przypis redakcja] rozumie swoje zadania w ten sposób, iż (…) jest przedłużeniem działań partii rządzącej i choćby tego nie kryje. Prezes podczas spotkania mówił o polskich kodach kulturowych oraz tożsamości Polski, którą trzeba bronić” – relacjonowała Sabine Verheyen. Europarlamentarzystka była w delegacja europosłów komisji kultury i edukacji PE, którzy przyjechali do Polski, by badać wolność artystyczną i akademicką. [Euractiv]

• Natomiast jeżeli chodzi o prezesa KRRiT, to chociaż najwyraźniej przespał transfobiczne standupy Jarosława Kaczyńskiego transmitowane w TVP, to jednak równie niestosowny żart w TVN24 zwrócił jego uwagę na tyle, iż zwrócił się do stacji o wyjaśnienia. Ciekawe. [Wirtualnemedia]

• „Minister edukacji i nauki dał dodatkowe pieniądze Polskiej Akademii Nauk. Ale finansowania nie dostał Instytut Filozofii i Socjologii PAN. Wcześniej Czarnek zapowiadał: »Nie będę finansował instytutu, który utrzymuje ludzi, obrażających Polaków«. Mówił o prof. Barbarze Engelking”. [OKO.press]

  Teraz Instytut Filozofii i Socjologii PAN zbiera pieniądze na przetrwanie i prosi o darowizny, o czym pisze na swoim profilu na Facebooku. [IFiS PAN @ Facebook]

• „Zestawiając te dane z danymi KEP i uwzględniając ewentualne błędy, można powiedzieć, iż między 1944 a 1989 r. duchowni i osoby związane z Kościołem skrzywdziły aż 1100 osób. I jest to naszym zdaniem liczba minimalna.” Rzeczpospolita przygotowała listę księży podejrzanych i skazanych za przestępstwa seksualne w czasie PRL. [Rzeczpospolita (MIĘKKI PAYWALL)]

• A na zakończenie prezentujemy Państwu cytat z pewnego pisarza, poety i filozofa, który w niektórych kręgach społeczeństwa polskiego cieszy się sporym uznaniem. Zgadniecie kto to?

  „Jeśli zaś chodzi nie tyle o dobór, ile o wybór współmałżonka, to zwłaszcza wzgląd na potomstwo nakazuje przestrzegać zasad zdrowej eugeniki. Medycyna posiada swoje przeciwwskazania wobec małżeństw w przypadkach pewnych chorób, jest to jednak problem osobny, którego tu nie referujemy, dotyczy on bowiem nie tyle samej etyki seksualnej, ile etyki zdrowia i życia”

  Rozwiązanie zagadki znajdziecie w przypisie.1

---

Wojna w Ukrainie

• Atak Rosji na Ukrainę – stan wydarzeń z tego tygodnia przedstawia Ośrodek Studiów Wschodnich.

• Prezydent Ukrainy odbył szereg wizyt w Europie starając się zdobyć broń potrzebną do walki z Rosją. The Washington Post przygotował podsumowanie w kwestii tego, co udało mu się uzyskać. W tym samym czasie po Europie odbywał tournee Li Hui, specjalny wysłannik rządu Chińskiego do „konfliktu w Ukrainie”. The Guardian pisze o tym, co usłyszał w Kijowie. [The Washington Post], [The Guardian]

• Według ukraińskiego ministerstwa zdrowia zespół stresu pourazowego wśród mieszkańców (w tym nie tylko żołnierzy walczących na froncie) jest realnym problemem, z którym trzeba walczyć. [BBC]

• „UE chce sfinansować odbudowę Ukrainy, używając w tym celu m.in. zamrożonych rosyjskich aktywów. Komisja Europejska proponuje usprawnienie systemu konfiskaty majątków prywatnych osób objętych sankcjami w przypadku działalności przestępczej, a także uzyskiwanie dochodu z aktywnego zarządzania zablokowanymi rosyjskimi aktywami publicznymi.” [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]

• Ukraińcy znowu donoszą, iż zestrzelili hipersoniczne rakiety Kindżał. Rosjanie temu zaprzeczają i chwalą się tym, iż zniszczyli system rakietowy Patriot. [Reuters]

• Polecamy wywiad z generałem Różańskim, w którym mówi on o tym, jak wojna weryfikuje rolę NATO.

• BBC informuje o tym, iż kolejny raz Rosja przedłużyła umowę o transport zboża Morzem Czarnym w ostatniej chwili. Reuters za to przypomina, jakie są szczegóły tej umowy. [BBC], [Reuters]

• Przewodniczący ukraińskiego Sądu Najwyższego został zatrzymany pod zarzutem korupcji. [Politico]

---

Europa

Nigel Farage określił siebie Brexit jako porażkę. Na północy Włoch doszło do niespotykanych powodzi. Gruzja pozytywnie odpowiedziała na przyjazne gesty ze strony Rosji. Rząd techniczny Ódora na Słowacji – cisza przed wyborczą burzą.

• „Gest bezsilności. Rosja wypowiada Traktat o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie.” [Ośrodek Studiów Wschodnich]

• Pierwszy raz od 18 lat (sic!) odbył się szczyt Rady Europy. AP News pisze o tym, jak w Reykjaviku państwa członkowskie dyskutowały o odbudowie Ukrainy oraz o sposobie pociągnięcia Rosji do odpowiedzialności za wojnę. Politico za to pisze o tym, jak ta organizacja musi odnaleźć się w zmieniającym się politycznym świecie. [AP News], [Politico]

• „Najnowszy kryzys polityczny w Bułgarii opiera się na przydrożnej bombie, izraelskim ekspercie od amunicji i groźbach śmierci w stylu Ojca Chrzestnego. Głównymi bohaterami są bandycki prokurator Iwan Geszew, (…) oraz (równie bandycki) były premier Bojko Borisow (…)”. Brzmi jak (niekoniecznie dobry) serial na Netflixie, a to tylko bułgarska polityka. [Politico]

• Czy skrajnie prawicowa partia Vox będzie miała wpływ na kształtowanie się władzy po hiszpańskich wyborach lokalnych i parlamentarnych, które odbędą się w tym roku? Populism Updates jest przekonany, iż tak, chociaż w sondażach nie zanotowali znacznego wzrostu poparcia. [Populism Updates @ Substack]

• Od czasu wybuchu pełnoskalowej wojny w Ukrainie stosunki między Węgrami a Polską się pogorszyły. Serwis Direkt36 przygotował obszerny artykuł na ten temat. Znajdziecie tam również dużo ciekawych zakulisowych ploteczek na temat polsko-węgierskich relacji. [Direkt36]

• Wiecie, iż w niedzielę są wybory w Grecji? Już wiecie. Z artykułu Euronews dowiecie się najważniejszych informacji o tych wyborach parlamentarnych, a jeżeli wolicie słuchać, to podcast The Take robi dokładnie to samo. [Euronews]

• Państwa UE nie mogą się dogadać w sprawie unijnego podejścia do Chin, a The Economist przygotował podsumowanie tego, jak gospodarka europejska jest powiązana z chińską. [The Economist (MIĘKKI PAYWALL)]

• „W niedzielę 14 maja mieszkańcy autonomicznego terytorium Gagauzji w Mołdawii wybrali na stanowisko przywódcy regionu, baszkana, Evghenię Guțul – przedstawicielkę prorosyjskiej Partia Șor. Jej konkurentem był też promoskiewski Grigori Uzun. Jak Moskwa stara się grać tym regionem, kim są przyjaciele Kremla w Mołdawii oraz jak wojna na pełną skalę zmieniła poglądy Mołdawian, o tym w Po prostu Wschód z Kiszyniowa i Komratu.”

• Co się dzieje z Łukaszenką?

---

Turcja

• Urzędujący prezydent Erdogan wygrał pierwszą turę wyborów prezydenckich i był niezwykle blisko uzyskania ponad 50% głosów, co gwarantowałoby mu zwycięstwo. Ośrodek Studiów Wschodnich i Polski Instytut Spraw Międzynarodowych mają krótkie powyborcze analizy. Dowiecie się zarówno tego, kto jest typowany do wygrania w drugiej turze jak i tego, jaki był wynik wyborów parlamentarnych. [Ośrodek Studiów Wschodnich], [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]

• Pewną syntezą wiadomości o wynikach wyborów pierwszej tury, lepszym wyniku Erdogana niż w sondażach oraz o wynikach wyborów do parlamentu jest 5-minutowy materiał od Ośrodka Studiów Wschodnich.

Bliski i Środkowy Wschód

Iran ogłosił, iż uzbroił okręty w pociski manewrujące o zasięgu 2000 km. Iran zajmuje drugie miejsce na świecie, po Chinach, w ilości przeprowadzonych egzekucji. W 2022 roku wykonano ich co najmniej 576. Dodatkowo, po miesiącach brutalnego tłumienia protestów i dekadach prześladowania własnych obywateli, Iran będzie zasiadał w Radzie Praw Człowieka ONZ.

• O saudyjskim projekcie miasta przyszłości Neom mogliście już przeczytać. Teraz informujemy, że, jak to w autorytarnych systemach bywa, jeżeli zamieszkujące teren inwestycji plemiona protestują przeciwko wysiedleniom, to trafiają na długie lata do więzienia, a choćby grozi im za to kara śmierci. [DW]

• Do Arabii Saudyjskiej przyleciał prezydent Syrii Baszar Al-Asad. Wziął on udział w szczycie Ligi Arabskiej w mieście Dżudda. Poza triumfalnym powrotem do organizacji, chce on rozmawiac o inwestycjach i odbudowie swojego państwa. Jendak choćby w państwie tak bogatym jak Arabai Saudyjska nie ma nic za darmo. O tym, co Asad może zaoferowac i jakie będą żądania państw donatorów, pisze [Al-Monitor].

• W rocznicę uzyskania przez Izrael kontroli nad Jerozolimą, do której doszło w wyniku wojny sześciodniowej z roku 1967, przez Jerozolimę przeszedł marsz izraelskich nacjonalistów. Skandowali oni rasistowskie hasła, doszło do starć z Palestyńczykami. [The Guardian], [Al-Monitor]

• Z kolei Palestyńczycy obchodzą Nakbę (z arabskiego: katastrofa, tragedia), rocznicę powstania państwa Izrael i wygrania przez niego pierwszej wojny arabsko-izraelskiej.W jej efekcie wielu arabów było zmuszonych porzucić swoje dotychczasowe miejsce zamieszkania. Czym jest Nakba, jak wygląda dzisiaj jej wspomnienie i gdzie żyją potomkowie palestyńskich uchodźców? [DW]

• Po ostatnich walkach w Strefie Gazy doszło do zawieszenia broni, przy którym pośredniczył Egipt. W wyniku wymiany ognia między Izraelem i Islamskim Dżihadem zniszczono 50 budynków mieszkalnych, dach nad głowa straciło 950 osób, a 33 Palestyńczyków i 2 Izraelczyków straciło życie. [The Guardian]

• Iracka młodzież dorasta w kraju mocno doświadczonym przez ostantie dekady. Wojna z Iranem, Pustynna Burza, amerykańska inwazja, okupacja, wojna z tzw. państwem islamskim. Jednak młodzi ludze próbują budować tam swoją przyszłość. Fotoreprtaż z Bagdadu prezentuje [The Guardian].

Azja

• Przywódcy siedmiu najbogatszych demokracji spotykają się na szczycie G7 w Japonii. Tematem rozmów będzie zarówno atak Rosji na Ukrainę jak i napięcia związane z konfliktem pomiędzy Chinami i Tajwanem. BBC ma obszerny artykuł opisujący szczegółowo poruszane sprawy oraz to, jak różne państwa do nich podchodzą. CNN donosi, iż prezydent Zełeński po tygodniu wizyt w europejskich stolicach leci do Japonii, żeby osobiście wziąć udział w tym szczycie. [BBC], [CNN]

• „Wybory w Tajlandii. Tajowie i Tajki wydali oszałamiający werdykt na korzyść partii opozycyjnej, która wzywa do radykalnej reformy instytucji kraju. Czy wojsko odda władzę? O tym prof. Michał Lubina z Uniwersytetu Jagiellońskiego.”

• „Rządzący Kirgistanem zależą od kryminalistów i od Rosji. Żadnemu z tych patronów przestrzeganie praw człowieka nie jest na rękę. Wolne media i pluralizm polityczny są dla nich niewygodne, bo mogłyby tylko ograniczyć ich wpływy.” [Nowa Europa Wschodnia]

• Władze Chin już wprowadziły regulację nowych technologii, także tych związanych z dużymi modelami językowymi takimi jak ChatGPT. Na ile będą one chronić obywateli a na ile samą władzę, pisze Rest of World. [Rest of World]

• Indyjski Kongres Narodowy, główna partia opozycyjna w ostatni weekend uzyskała wynik powyżej oczekiwań w wyborach stanowych na południu kraju. Wzmocniło to pozycję opozycji przed przyszłorocznymi wyborami parlamentarnymi. Jednocześnie analitycy wskazują, iż powody zwycięstwa Kongresu były lokalne i mogą nie mieć przełożenia na wybory powszechne. [Reuters]

• Chociaż Imran Khan opuścił areszt i przebywa w tej chwili w domu, to The Guardian donosi, iż sytuacja w Lahore jest ciągle napięta. [The Guardian]

Afryka

• „Władze Lesotho ogłosiły bezterminową godzinę policyjną w nadziei, iż ograniczenie przemieszczania się ludzi w nocy pomoże ograniczyć przemoc z użyciem broni palnej w tym małym południowoafrykańskim królestwie.” [Al-Dżazira]

• Lekarze w państwowych szpitalach w Nigerii strajkują. Jest to oczywiście związane z tym, iż państwo ignorowało prośby o podniesienie płac dla pracowników w tym sektorze. [AP News]

• Walki w Sudanie ciągle trwają. Al-Dżazira ma artykuł, który stara się porównać zdolności militarne walczących stron oraz przewiduje, jak te różnice mogą wpłynąć na rozwój konfliktu. [Al-Dżazira]

• Powodzie spowodowały, iż prawie ćwierć miliona ludzi uciekło ze swoich domów w środkowej Somalii. Chociaż miasto Beledweyne padło ofiarą powodzi, to kraj jako całość stoi w obliczu najpoważniejszej suszy od czterech dekad. [The Guardian]

• Ghana, jeden z największych na świecie producentów zarówno złota, jak i kakao, cierpi z powodu najgorszego kryzysu gospodarczego od wielu lat. Międzynarodowy Fundusz Walutowy właśnie zaakceptował pomoc finansową dla tego państwa, ale BBC zastanawia się, czy to wystarczy do rozwiązania problemów Ghany. [BBC]

• „Większość mieszkańców Ghany stanowią dziś chrześcijanie, a praktykowane przez nich obrzędy religijne odbijają specyfikę afrykańskiego kontynentu. Zapraszam na niezwykłą opowieść prof. Anny Niedźwiedź o tym, jak w tym kraju wygląda pochówek i ceremonia pogrzebowa.”

• „W przyszłym miesiącu rząd Cabo Verde ma ogłosić stan wyjątkowy, bo co dziesiątemu mieszkańcowi grozi głód. Dlaczego kraj, który jest jednym z największych historii sukcesu po dekolonizacji, nie potrafi wykarmić swoich obywateli? O specyfice Wysp Zielonego Przylądka opowiada Kamila Kowalewska, mieszkanka tego kraju i popularyzatorka wiedzy na jego temat.”

Ameryka Łacińska

• Prezydent, który może zostać usunięty ze stanowiska przez parlament, wpada na genialny plan pozbycia się swoich problemów poprzez rozwiązanie parlamentu. Brzmi jak nieudany zamach stanu z Peru? Tym razem to Ekwador i prezydentowi tego kraju wyszło to lepiej gdyż wygląda na to, iż parlament rzeczywiście został rozwiązany. [The Guardian]

• W Chile kozy są wykorzystywane do zapobiegania pożarom. jeżeli chcecie poznać szczegóły (lub zobaczyć zdjęcia kóz), to polecamy artykuł serwisu [Reuters].

• Dwóch Kolumbijczyków usłyszało o tym, jak autokratyczny prezydent Salwadoru pozbył się przestępczości i postanowili tam wyjechać. Jednak z powodu tatuaży zostali wzięci za członków gangu i wrzuceni do więzienia na kilka miesięcy. Można powiedzieć, iż na własnej skórze przekonali się dlaczego nie wszystkim podoba się to, jak wygląda autorytarne „zaprowadzanie porządku”. [The Guardian]

• Jeśli naprawdę interesujecie się polityką tego regionu, to polecamy dwa artykuły serwisu Americas Quarterly. Pierwszy jest o tym, jak minister finansów Boliwii może sprowadzić kłopoty na kraj (chociaż niedawno był powszechnie chwalony). Drugi jest o rosnącej aktywności politycznej Michelle Bolsonaro, żony poprzedniego prezydenta Brazylii. [Americas Quarterly #1], [Americas Quarterly #2]

Ameryka Północna

• Według szefa Departamentu Bezpieczeństwa Krajowego Stanów Zjednoczonych Alejandro Mayorkasa od poprzedniego czwartku o połowę spadły próby nielegalnego przekraczania granicy. Administracja Joe Bidena wskazuje jako powód zastąpienie wprowadzonych przez Donalda Trumpa restrykcji znanych pod nazwą Title 42 przez nowe przepisy. Według nich migranci są zobowiązani do umówienia spotkania poprzez aplikację lub szukanie schronienia w krajach, przez które podróżowali. Niedostosowanie się wiąże się z deportacją oraz pięcioletnim zakazem wjazdu do USA. Złamanie tego zakazu z kolei może doprowadzić do kary więzienia. [Reuters #1], [Reuters #2]

• Gubernator Florydy Ron DeSantis podpisał ustawy zakazujące nieletnim terapii korekty płci, uczestnictwa w drag shows i korzystania z zaimków w szkole. Dzieci poddawane uzgodnieniu płci będą przez władze stanowe odbierane rodzicom. Wprowadzone zostaną również utrudnienia w korekcji płci dla osób dorosłych. [BBC], [The New Republic]

• Montana jest pierwszym stanem, który wprowadził całkowity zakaz korzystania z aplikacji TikTok. Jako uzasadnienie gubernator Montany wskazywał na używanie aplikacji przez Chińską Partię Komunistyczną do szpiegowania Amerykanów oraz naruszeń prywatności. [Politico]

• W Stanach Zjednoczonych ciągle realizowane są negocjacje pomiędzy Demokratami a Republikanami związane z podniesieniem limitu zadłużenia. jeżeli nie pamiętacie o co w tym wszystkim chodzi, to polecamy zajrzeć ponownie do wydania 131. [Reuters]

Oceania

• „Premier Papui-Nowej Gwinei James Marape poinformował dziś o planach podpisania dwóch ważnych umów ze Stanami Zjednoczonymi. Na ich mocy amerykańcy żołnierze mają zyskać dostęp do portów i lotnisk tego kraju.” [Euractive]

• Joe Biden miał odwiedzić Australię i Papuę Nową Gwineę, ale z powodu kryzysu związanego z limitem zadłużenia w Stanach Zjednoczonych odwołał te wizyty. [The Guardian]

• Najpopularniejszym sportem na Fidżi jest rugby. Jak się okazało, z powodu błędów przy zakładaniu krajowego związku rugby nie dopełniono formalności i tym samym funkcjonuje on nielegalnie od 1918 roku. W związku z tym World Rugby (czyli międzynarodowa organizacja zarządzająca rozgrywkami rugby) pozbawiła Fidżi prawa głosu, jednak nie wykluczyła reprezentacji tego kraju z rozgrywek. [Radio New Zealand]

Ekonomia i gospodarka

• Fundusz inwestycyjny Georga Sorosa sprzedał m.in swoje udziały w Tesli – firmie Elona Muska. Chociaż nie jest to jedyny fundusz, który to zrobił w ciągu ostatnich kilku miesięcy (o czym przeczytacie w artykule Forbes), to Elon Musk postanowił osobiście zaatakować Sorosa, używając do tego antysemickich stereotypów. Oczywiście to tylko jedno z dziwnych zachowań Muska w ostatnim tygodniu2. [Forbes], [The Guardian]

• W dziale Ameryka Północna wspominaliśmy o trwającym kryzysie w Stanach Zjednoczonych związanym kryzysem zadłużenia. Reuters opisuje, jak banki i inne instytucje finansowe przygotowują się na brak politycznego porozumienia. [Reuters]

• 🇪🇺

  • Unia Europejska wyraziła zgodę na przejęcie Activision Blizzard przez Microsoft. Nie tak dawno regulator z Wielkiej Brytanii nie wyraził na to zgody. [The Guardian]

  • Państwa UE przyjęły projekt pierwszej legislacji regulującej rynek kryptowalut. [Reuters]

  • Meta (czyli właściciel m.in Facebooka) dostała rekordową grzywnę za naruszenie prywatności mieszkańców UE. Jest to związane z transferem danych do Stanów Zjednoczonych. [Politico]

Nauka i technologia

• Czy ważne jest, kto zajmuje się nauką? Komu należy ufać, naukowcom czy metodzie naukowej? Czy miejsce wychowania Darwina miało wpływ na jego odkrycia? Polecamy wstęp do nowego wydania magazynu Science, który porusza właśnie te tematy. [Science]

• Jak można przekonać opinię publiczną do tego, iż w środowisku naukowym nie ma znaczących rozbieżności w takich tematach jak to, czy koronawirus istnieje lub czy ludzkość przyczyniła się do globalnego ocieplenia? Jest kilka projektów, które w różny sposób chcą zbierać opinie naukowców. Czy ma to sens? Jak ma być to robione? Zapraszamy do artykułu [Nature].

• „Gdybyście kilka lat temu zapytali mnie, czy suplementacja kolagenu ma sens, to odpowiedziałbym: z całą pewnością nie. Jak wiadomo tylko Korwin-Mikke nie zmienia poglądów. Każdemu innemu polecam konfrontować swoje przekonanie z faktami. W ostatnich latach pokazały się dane, które wskazują, iż suplementacja kolagenu może mieć jednak sens w kontekście sportu, leczenia urazów i kondycji skóry.” [Dr. Damian Parol]

• Jak można ratować znikające języki? Jednym ze sposobów jest umieszczenie tego języka jako dostępnego w aplikacji Google Translate. Jak tego dokonano i w jaki sposób ma to pomóc? [Rest of World]

• „Chiny wylądowały tajemniczym statkiem kosmicznym, który spędził dziewięć miesięcy na orbicie Ziemi, czyniąc ten kraj jednym z zaledwie kilku podmiotów, które z powodzeniem operowały statkiem kosmicznym wielokrotnego użytku.” [Nature]

• Ludzie wszędzie zostawiają swoje DNA. Naukowcy, choćby gdy badają coś całkiem innego, są w stanie z resztek ludzkiego DNA wyciągnąć bardzo dużo informacji. Czy jest to problem dla ludzkiej prywatności? Niektórzy naukowcy tak uważają. [Science]

• Być może niedługo będziemy mieli metodę leczenia zatrucia muchomorem sromotnikowym. interesujące jest, iż narzędzie do edycji ludzkiego DNA – CRISPR było bardzo pomocne w pracach jej dotyczących. [Nature]

• „Reporterzy Reutersa rozmawiali z dziesiątkami naukowców, zapoznali się z obszernymi badaniami akademickimi i udali się do państw z dużymi populacjami nietoperzy, aby dowiedzieć się, w jaki sposób niszczenie dzikich obszarów przez człowieka zwiększa ryzyko pandemii. Ta pięcioczęściowa seria odwiedza niektóre miejsca, w których ryzyko jest największe.” [Reuters]

• Nauczyciel w Teksasie myślał, iż jego uczniowie oszukują, więc spytał się ChataGPT, czy jest autorem ich prac. Gdy usłyszał, iż tak, to oblał wszystkich. Piszemy o tym, ponieważ ChatGPT nie służy do wykrywania swoich treści i regularnie zmyśla odpowiedzi po to, żeby brzmiały tak, jak użytkownik chce żeby brzmiały. [Yahoo]

• Kwarki, gluony i oddziaływania silne – skomplikowany świat w mikroskali, który często wymyka się naszemu zrozumieniu. O tym, jak to wszystko działa, opowiada w Radiu Naukowym prof. Barbara Badełek z Wydziału Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego.

Idee, kultura, społeczeństwo

• „Według Eurostatu w 2020 r. w Unii Europejskiej zmarnowano 127 kg żywności w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Najwięcej, bo aż 70 kg jedzenia zamieniło się w śmieci w gospodarstwach domowych, a najmniej – w restauracjach czy handlu detalicznym.” Czy rosnące ceny żywności zmienią zwyczaje mieszkańców Europy? Polecamy podcast serwisu Outriders o marnowaniu żywności.

• Kim byli piraci? Na początku XX wieku przedstawiano ich w mediach jako ucieleśnienie wolności i męskości. W latach 70. piratki były w centrum zainteresowania niektórych feministek. w tej chwili zwraca się na nich uwagę w dyskusjach o osobach LGBTQ. The Guardian patrzy na to, jak społeczeństwa widzą piratów w różnych okresach czasu. Przyczynkiem do napisania tego artykułu jest nowa wystawa w Narodowym Muzeum Morskim w Kornwalii. [The Guardian]

• „Ron nie był przekonany, iż to Bóg zlecił mu zabójstwo Brendy. Dan miał absolutną pewność i opowiadał później, iż wyciągając nóż, nie czuł żadnych negatywnych emocji względem bratowej. Zbrodnia popełniona w Utah pokazuje, jak niebezpieczny jest religijny fundamentalizm.” [Noizz]

• Historyk i politolog Antoni Dudek w najnowszym odcinku autorskiej serii bierze na warsztat Edwarda Gierka. Postać czasami wręcz mitologizowaną, nie tylko w odległych wspomnieniach dawnych czasów, ale też w niedawnych produkcjach filmowych. O tym, skąd Gierek się wziął, jak tworzono jego legendę, jakie są jego rzeczywiste zasługi, a także jakim adekwatnie był politykiem.