Wydanie 127, 07.03.2023

1 rok temu

Nieważne jakie zwyczaje panują w waszym domu, czy wolicie majonez Winiary czy Kielecki to życzymy wam miłego weekendu. (Tak samo nie dyskryminujemy ze względu na to co teraz świętujecie, bądź nie.) Przyjemnej lektury.

Jeśli podoba się Wam nasza praca, to tutaj znajdziecie Patronite naszego projektu. Listę naszych patronów możecie znaleźć tutaj.

Dla czytelników newslettera: To wydanie najprawdopodobniej przekracza objętość narzuconą przez serwis Gmail, więc nie wyświetli się w całości w skrzynkach pocztowych w tym serwisie. Możecie rozwinąć pełną treść maila na skrzynce lub otworzyć wersję webową – wystarczy kliknąć numer wydania w mailu.

Polska

Solidarna Polska walczy z urojonym problemem żywności z owadów. Poza elektoratem PiS nikt nie ufa TVP. Wyborów będą pilnować prezesi sądów od Ziobry, zwolennicy Piebiaka i neo-sędziowie. Głosy Polonii w wyborach parlamentarnych mogą przepaść. Sędziowie pseudo TK znowu listy piszą.

• „O prostych, idealnych zębach marzy wielu. Niestety natura nie każdego obdarzyła zdrowym i silnym uzębieniem. Tradycyjny aparat ortodontyczny w starszym wieku może nie wyglądać estetycznie i tu z pomocą miał przyjść Dr Smile. No właśnie... miał.” Polecamy artykuł o tym, iż polak prędzej uwierzy w reklamę na Facebooku czy TikToku niż lekarzowi który uczy się zawodu wiele lat. [Bankier]

• „W dzisiejszym odcinku Wojciech Szacki i Hanna Cichy opowiadają o sytuacji na polskiej wsi, o kłopotach rolników i ich rosnącym gniewie oraz o przyczynach dymisji ministra Henryka Kowalczyka. Zastanawiają się też, kto będzie nowym ministrem rolnictwa i co zrobi PiS, by nie stracić poparcia wsi.”

• Jeśli kiedyś będziecie narzekali na trudny dostęp do służby zdrowia to pomyślcie sobie, iż mąż marszałek Witek leży na OIOM-ie w Legnicy ponad 2 lata, co jest niespotykanie długim czasem. Wbrew wściekłym atakom opozycji jak widać PiS dba o zdrowie obywateli. [Onet]

• „Nowe poligony laserowe przyniosą Wojsku Polskiemu coś więcej niż rewolucję w szkoleniu wojskowym. Ich charakter pomoże wdrożyć model organizacji uczącej się, co kulturowo zbliży nas do armii zachodnich. Eksperymenty i analiza danych będą paliwem dla tworzenia przewagi intelektualnej, szczególnie w obszarze doktryny i wykorzystania nowych rozwiązań technicznych na polu walki. Aby nie stracić tej szansy, należy zbudować odpowiednie otoczenie instytucjonalne, a tysiące osób będzie musiało zmienić złe nawyki – od szeregowców po generałów i elity polityczne.” Polecamy tekst o zmianach zachodzącym w Wojsku Polskim. [Konflikty.pl]

• Stała się rzecz niesłychana, Konfederację w polskim mediach nazwano w sposób odpowiadający poglądom jej posłów. Tomasz Sawczuk na łamach Polityki nie bawił się w nazywanie Korwina, Brauna i Bosaka wolnościowcami. „Jest to w większości formacja skrajnie konserwatywnych zamordystów, którzy są bardziej radykalni od PiS-u.” w tej chwili artykuł jest dostępny bez paywalla ale może sie to w kązdej chwili zmienić. [Polityka]

---

Wojna w Ukrainie

W obecnej sytuacji nasi sąsiedzi Ukraińcy potrzebują naszej pomocy być może bardziej niż do tej pory. jeżeli chcecie wspomóc ich finansowo, to tutaj znajdziecie listę zrzutek i organizacji, które polecamy.

• Atak Rosji na Ukrainę – aktualny stan wydarzeń przedstawia Ośrodek Studiów Wschodnich.

• Prezydent Zełenski odbył z żoną pierwszą oficjalną wizytę od ataku Rosji w lutym 2022 roku (wszystkie inne wizyty jakie odbył były wizytami roboczymi). Z wizytą przyjechał do Warszawy i relację z tej wizyty ma dla Was OKO.press. Za to Witold Jurasz przygotował dla serwisu Onet komentarz, w którym wymienia kilka wniosków jakie wyciągnął z tej wizyty. [OKO.press], [Onet]

• Tajne amerykańskie i natowskie plany związane z Ukrainą miały wycieknąć do internetu. Dotyczyły one pomocy związanej ze spodziewaną nadchodzącą ofensywą i informacje o wyciek spowodowało śledztwo w Pentagonie. [The Kyiv Independent]

• Zginął kolejny Rosjanin, chociaż tym razem nie był to żołnierz na froncie czy menedżer z Gazpromu wypadający z okna. W wybuchu w Petersburg w wyniku wybuchu bomby zdetonowanej w kawiarni zginął bloger zajmujący się wojskowością. [AP News]

• W ciągu pierwszych tygodni pełnowymiarowej inwazji na Ukrainę, siły Rosja rzuciła setki pojazdów opancerzonych i dziesiątki tysięcy żołnierzy do ataku na Kijów, próbując gwałtownie pokonać ukraińskie państwo. The Kyiv Independent ma dla was analizę Bitwy o Kijów, przeprowadzoną przez Johna Spencera z Instytutu West Point.

---

Europa

Finlandia trzydziestym pierwszym państwem członkowskim NATO. Włochy zakazują ChatGPT. Czy armatami śnieżnymi pokona się globalne ocieplenie stokach narciarskich we Włoszech? Greccy neonaziści chcą znaleźć sposób na start w wyborach.

• „Socjaldemokracja Sanny Marin przegrywa wybory, a lewicowe partie, które tworzyły z nią rząd, tracą mandaty. Dziesięć miejsc więcej w parlamencie i prawo formowania rządzącej koalicji przypada Narodowej Partii Koalicyjnej. Dobrze poradziła sobie także nacjonalistyczna Partia Finów” [OKO.press]

• Urzędujący prezydent Czarnogóry przegrał w drugiej turze wyborów prezydenckich. Nowym prezydentem zostanie Jakov Milatović, który ma 37 lat, jest ekonomistą, a w latach 2020–2022 pełnił funkcję ministra gospodarki i rozwoju. Jak zmiana głowy państwa wpłynie na politykę Czarnogóry? Co to mówi o nastrojach w tym kraju? Polecamy analizę od [Ośrodka Studiów Wschodnich].

• „Zakończyły się kolejne wybory w Bułgarii. Były to piąte w ciągu dwóch lat wybory parlamentarne w Bułgarii. W tym kraju trwa kryzys polityczny, wciąż nie jest możliwe wyłonienie trwałej większości parlamentarnej. Jak wygląda Bułgaria po wyborach? Co się zmieniło? Czy jest szansa na stabilną większość? Na czym polega obecny kryzys? Na te i inne pytania odpowiada Łukasz Kobeszko, analityk OSW.”

• Zarówno prezydent Francji Macron jak i przewodnicząca Komisji Europejskiej Von Der Leyen odbywają właśnie wizyty w Pekinie. Jednak wyglądają one całkiem inaczej. Dlaczego Macron jest witany z pompą a Von Der Leyen nie? [Politico]

• Skandal Katargate był postrzegany jako związany z europejską partią lewicową. Teraz konserwatywna Europejska Partia Ludowa jest w epicentrum paneuropejskiego śledztwa związanego z korupcją. [Politico]

• Chyba nie musimy Wam tłumaczyć dlaczego w Niemczech zbieranie informacji o pochodzeniu etnicznym, chociaż nie jest zakazane, to nie jest powszechnie praktykowane. Eksperci uważają jednak, iż do efektywnej walki z rasizmem potrzebne są dane, których właśnie w tej chwili nikt nie zbiera. [Nature]

• „Konflikt Armenia – Azerbejdżan wchodzi w nowy etap. To już nie konfrontacja o Górski Karabach, która w znacznej mierze rozstrzygnęła się podczas wojny w 2020. Teraz w centrum uwagi znajduje się tzw. korytarz laczyński, a także połączenie Azerbejdżanu z eksklawą w Nachiczewaniu. W tle toczy się gra innych państw: USA, Rosja, Turcja, a także państwa Unii Europejskiej starają się realizować swoje interesy na Kaukazie. W najnowszym filmie OSW opowiadają o tym Wojciech Górecki i Krzysztof Strachota. Zapraszamy do oglądania!”

„Mołdawii zależy na zredefiniowaniu neutralności. Do tej pory oznaczała ona faktycznie bezbronność. Teraz politycy starają się tłumaczyć, iż neutralność to coś, na co mogą pozwolić sobie państwa, które są w stanie obronić się same albo mają przyjaznych sąsiadów” Polecamy wywiad z Kamilem Całusem w [Krytyce Politycznej].

„Temat tego filmu to narody Rosji, takie jak Buriaci, Jakuci, Czuwasze czy inni. W powszechnym odbiorze skojarzenia z Rosją to Kreml, Petersburg czy Moskwa. Jednak także Rosja dzisiaj jest zamieszkiwana przez wiele różnych grup etnicznych, które wyznają różne religie. Czy istnieje coś takiego jak rosyjski kolonializm? Jak Rosja zdobyła swoje azjatyckie ziemie? Czy możliwy jest rozpad Rosji po wojnie na Ukrainie?Jak wyglądają relacje moskiewskiego centrum z mniejszościami etnicznymi?”

Bliski i Środkowy Wschód

Irańska wspinaczka, która niedawno na zawodach wystąpiła bez nakrycia głowy, nie może opuścić kraju aby trenować przed igrzyskami olimpijskimi. Amerykanie donoszą, iż w ataku przeprowadzonym na terenie Syrii zabili jednego z liderów tzw. państwa islamskiego. Gdy Europa wygasza programy swoich „złotych paszportów”, zjawisko to zaczyna kwitnąć na Bliskim Wschodzie.

• Trwa święty miesiąc islamu – Ramadan – ale nie przeszkodziło to Arabii Saudyjskiej dokonać egzekucji. Jest to pierwsza kara śmierci wykonana podczas miesiąca postu od 2009 roku. [The Guardian]

• Ze względu na nowe izraelskie przepisy (tzw. prawo chamec), izraelskie szpitale w dniach paschy zupełnie nie mogą serwować posiłków na specyficznie rozumianym zakwasie (specyficznie gdyż wg tradycji wystarczy 18 minut kontaktu zboża z wodą aby doszło do fermentacji). Muszą sięgać po żywność odpowiednią dla Paschy, a nie jest to łatwe. Jest to dla szpitali całkiem uciążliwa sytuacja, gdyż wymaga to poświęcenia dodatkowych zasobów na sprostanie tym narzuconym odgórnie wymaganiom. [The Guardian]

• Nadal niespokojnie w Izraelu. Po rajdzie izraelskiej policji na teren meczetu Al-Aksa i starciach z wiernymi aresztowano kilkaset osób. W odwecie Hamas dokonał ataków rakietowych na Izrael z terytorium Libanu oraz Strefy Gazy. W dalszej odpowiedzi znajdujące się tam obiekty Hamasu zostały zbombardowane przez izraelskie lotnictwo. Ramadan i Pascha nie przeszkadzają religijnym przywódcom szanującym konserwatywne wartości w nakręcaniu spirali przemocy. [Reuters], [The Guardian]

• Minęło pół roku od wybuchu protestów w Iranie po śmierci Mahsy (właściwie Dżiny) Amini. W wyniku brutalnych pacyfikacji zginęło ponad 500 osób, dziesiątki tysięcy aresztowano, miały miejsce wyroki śmierci czy wieloletniego więzienia. Irańczycy jednak przez cały czas protestują, a odważne irańskie kobiety nie przestrzegają surowych zasad nakazujących zakrywania głów. W ostatnim tygodniu medialny stał się incydent gdzie mężczyzna oblał jogurtem kobietę za to, iż nie miała zakrytych włosów. W efekcie kobieta została aresztowana, a najwyższy przywódca Iranu powiedział, iż nakaz noszenia zakrycia jest prawem, które zostanie utrzymane. [NPR], [CNN]

• Podczas tłumienia irańskich protestów, w wyniku brutalności służb, wiele osób straciło wzrok. Działo się to w wyniku celowania gumowymi kulami w twarze protestujących. BBC opisuje jak ofiary religijnego reżimu wspierają się wzajemnie w życiu bez oka i wzajemnym dawaniu sobie nadziei. [BBC]

• W czwartek doszło do spotkania ministrów spraw zagranicznych Iranu i Arabii Saudyjskiej w Pekinie. Jest to pierwsze spotkanie szefów dyplomacji tych państw od siedmiu lat i jest kontynuacją dialogu, który przyniósł porozumienie o normalizacji stosunków między państwami. Rozmowy miały się tyczyć stabilności w regionie oraz przywróceniu ambasad. [DW]

• Kontynuując temat odprężenia w regionie – Iran powołał ambasadora do Zjednoczonych Emiratów Arabskich. Stanowisko będzie obsadzone po ośmiu latach kryzysu we wzajemnych relacjach. [Al-Monitor]

Azja

• Według raportu Pentagonu Chiny po raz pierwszy utrzymują w sposób ciągły co najmniej jeden okręt podwodny z pociskami balistycznymi z głowicami jądrowymi na pełnym morzu. [Reuters]

• Rahul Gandhi jeden z liderów opozycyjnej partii Indyjski Kongres Narodowy wniósł apelację w sprawie o zniesławienie, w której został skazany na karę 2 lat więzienia. Wybory parlamentarne w Indiach odbędą się w 2024, a obecny wyrok uniemożliwi Ghandiemu w nich start. Opozycja oskarża rządzącą partię o polityczną wendetę, gdyż zniesławiony miał zostać urzędujący premier Narendra Modi. [BBC]

• W ramach trzydniowych ćwiczeń Chiny zamierzają wykonywac inspekcje wszystkich statków przepływających przez cieśninę tajwańską. Władze Tajwanu oprotestowały te działania. W obszarze działań operacji znajdują się szlaki morskie łączące mniejsze wyspy znajdujące się pod administracją Tajwanu. [Reuters]

• „Od dwóch tygodni trwa nieskuteczna obława na człowieka nazywanego najgroźniejszym separatystą w Indiach. Z grupą zwolenników wzywa do powstania własnego państwa sikhów. Cztery dekady temu takie hasła skończyły się śmiercią tysięcy ludzi – dlaczego dziś znów powracają? O napięciach w Pendżabie opowiada dr Weronika Rokicka: indolożka z Katedry Azji Południowej Wydziału Orientalistycznego Uniwersytetu Warszawskiego, autorka książki Indie. Kraj miliarda marzeń.”

Afryka

• Władze Republiki Południowej Afryki po 2 miesiącach zniosły stan katastrofy naturalnej związany z problemami z dostawami energii elektrycznej. [AP News]

• Opozycja w Kenii zawiesiła trwające protesty w celu rozmów z rządzącymi. Protesty związane są zarówno z wysokimi kosztami życia jaki nieprawidłowościami do jakich miało dojść w zeszłorocznych wyborach. [Al-Dżazira]

• Na świecie jest spożywane więcej niż kiedykolwiek czekolady. Ale warunki pracy na plantacjach kakaowca są daleko od przyzwoitych. W 2019 roku wystartował program, który miał zapewnić lepsze płace w tym sektorze. Tak się nie stało, co więcej w danych widać korelację pomiędzy intensyfikacją wycinki lasów, a wdrażanym programem. [Reuters]

Ameryka Łacińska

• Czy tworzenie gier komputerowych to sposób na resocjalizację i naukę przyszłego zawodu dla więźniów? W Argentynie podejmowane są próby takiego podejścia. [Rest of World]

• Wenezuelska opozycja wzywa administrację Bidena do poluzowania sankcji nałożonych na reżim Maduro. [Al-Dżazira]

• Prezydentka Tajwanu podróżowała po Ameryce Południowej żeby potwierdzić istniejące więzi dyplomatyczne z tamtejszymi państwami. Jest to związane z tym, iż Honduras niedawno przestał uznawać niepodległość Tajwanu, o czym w Tygodniku już informowaliśmy. [AP News]

• „Rząd prezydenta Luli od końca stycznia br. promuje inicjatywę wielostronnego dialogu na rzecz pokoju na Ukrainie. Jego głównym celem ma być zawieszenie broni i ograniczenie niekorzystnych dla państw rozwijających się społeczno-gospodarczych skutków wojny, ale także wzmocnienie pozycji międzynarodowej Brazylii. Rząd Luli otwarcie potępia agresję Rosji, ale krytykuje sankcje wymierzone w to państwo oraz wojskowe wspieranie Ukrainy. Utrzymuje, iż jest neutralny wobec wojny, ale relatywizuje rosyjską odpowiedzialność za jej wywołanie, czym podważa swoją wiarygodność jako bezstronnego mediatora.” [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]

Ameryka Północna

• „Wielka ława przysięgłych na Manhattanie postawiła byłemu prezydentowi USA Donaldowi Trumpowi 34 zarzuty karne sformułowane przez prokuratora Nowego Jorku, dotyczące fałszowania dokumentów biznesowych. Jest to pierwszy w historii USA przypadek oskarżenia byłego prezydenta. Sprawa ma kryminalny charakter, ale będzie wykorzystywana politycznie przez Republikanów i samego Trumpa, który ma w tej chwili największe szanse na zdobycie nominacji Partii Republikańskiej w prawyborach w lutym 2024 r.” [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]

• Janet Protasiewicz została wybrana na 10-letnią kadencję do Sądu Najwyższego Wisconsin. Uzyskana w ten sposób większość liberalnych sędziów może zabezpieczyć dostęp do aborcji w stanie, a także zabezpieczyć wybory przed próbami odwrócenia wyniku wyborów przez zwolenników MAGA i Donalda Trumpa. Wisconsin był jednym z kluczowych stanów w walce o fotel prezydenta w 2020 roku. [The New York Times]

• Konserwatywny sędzia Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych Clarence Thomas jest oskarżony o ukrywanie drogich prezentów oraz wycieczek jakie miał dostawać od równie konserwatywnego lobbysty. [ProPublica]

• W stanie Tennessee odbył się protest w stanowej Izbie Reprezentantów. Protestowano przeciwko strzelaninom w szkole oraz łatwemu dostępowi do broni. W proteście wzięło udział 3 przedstawicieli do lokalnej Izby Reprezentantów z partii demokratycznej. Teraz Republikanie, którzy mają większość we władzach stanowych pozbawili funkcji dwójkę z tej trójki demokratów. Reprezentantka, która zachowała swoją funkcję była jedyną białą osobą w tej grupie, cóż za przypadek. [NBC News]

• Zabezpieczenie przez policyjny oddział SWAT, psy wykrywające bomby. Co wymaga takiej dbałości o bezpieczeństwo? Czytanie książek dzieciom. Gdy jednak książki czytają drag queen to budzą się prawicowi terroryści, którzy są gotowi podpalić kościół żeby do tego nie dopuścić. [Vice]

Oceania

• Stany Zjednoczone otworzą ambasadę w wyspiarskim państwie Vanuatu. Ma to osłabić rosnący wpływów Chin w regionie. [Yahoo]

• Pisaliśmy kilkukrotnie jak Wyspy Salomona zacieśniły więzy z Chinami. Teraz władze lokalne pozbawiły funkcji jednego z polityków, który słynął z opinii krytycznych wobec Chin. [Radio New Zealand]

Ekonomia i gospodarka

• 2 kwietnia niektóre państwa grupy OPEC+ z Arabią Saudyjską na czele zapowiedziały ograniczenie wydobycia ropy naftowej o łącznie około 1,6 mln baryłek dziennie. Decyzja OPEC+ jest zaskakująca (przeczy poprzednim komunikatom o braku cięć do końca roku) i ma być odpowiedzią na prognozowane światowe spowolnienie gospodarcze. W efekcie ropa zdrożała na rynkach o około 8%. Decyzja ta zdecydowanie jest na rękę Rosji, a przeciwko interesom państw Zachodu. [Ośrodek Studiów Wschodnich]

• „Jak wynika z badania dwóch ekonomistów, urynkowienie pogotowia ratunkowego w stolicy Szwecji, Sztokholmie doprowadziło do 420 dodatkowych zgonów rocznie” [Obserwator Gospodarczy]

• Po wygranych lewicowych kandydatów w wyborach prezydenckich w Chile i Kolumbii mówiło się o nowej „różowej fali” w Ameryce Południowej. Kim jest Mariana Mazzucato, ekonomistka, której poglądy na innowacyjność państwa zdobyły uznanie wśród polityków związanych z tą nową „różową falą”?. [Americas Quarterly]

• Ewentualny zakaz TikToka w Stanach Zjednoczonych będzie miał skutki także poza granicami tego kraju. Rest of World pisze o twórcach, którzy mieszkając w innych państwach zarabiają na reklamach i współpracy reklamowej skierowanej właśnie do amerykanów. [Rest of World]

Nauka i technologia

• Nowy raport opublikowany w Nature Climate Change sugeruje przywracanie i ochrona funkcjonalnych ról zwierząt w ekosystemach, jest sposobem na ochronę klimatu, któremu nie poświęca się dostatecznie dużo uwagi. [Mongabay]

• Amerykańska Agencja Żywności i Leków pozytywnie zaopiniowała metody produkcyjne mięsa z probówki firmy Good Eat. To zbliża do dopuszczenia takiego mięsa na rynek amerykański. Liczymy, iż polski konsument nie będzie musiał czekać dużo dłużej. [TechCrunch]

• Tydzień temu wspominaliśmy o otwartym liście wzywającym do pauzy w pracach nad systemami sztucznej inteligencji. Jeden z podpisów pod listem należał do Elona Muska. Czy jednak nasz ulubiony bojownik o wolność słowa1 przejmuje się dobrem ludzkości czy może wkłada kij w szprychy firmy, której nie udało mu się przejąć? [The Verge]

• Naukowcy ze skrobi ziemniaczanej, pozaziemskiej gleby oraz odrobiny soli stworzyli materiał, który ma być dwukrotnie silniejszy od zwykłego betonu. Oczywiście StarCrete, skrót od starch-concrete, będzie musiał być poddany dalszym testom odwzorowującym warunki pozaziemskie. Ten eksperyment daje też podstawy do poszukiwań innych metod zastosowania biomateriałów w kosmicznej architekturze. StarCrete będzie mógł też zastąpić regularny beton na ziemi jako jego zielona alternatywa. [Astronomy]

• Mężczyzna w Belgii po rozmowach z chatbotem AI w aplikacji Chai popełnił samobójstwo. Belg nadał swojej rozmówczyni imię Elize, a rozmowę z chatbotem traktował jako ucieczkę od trosk w okresie pogłębionej izolacji od bliskich. W przeciwieństwie do np. ChatGPT chatbot, którego używał Belg prezentował się jako istota z emocjami, co ułatwiało wytworzyć więź z rozmówcą. [Vice]

• NASA ogłosiła skład misji kosmicznej na Księżyc. Chociaż ci astronauci nie postawią nogi na srebrnym globie to ich misja jest pierwszym krokiem do powrotu człowieka na Księżyc. [CNN]

Idee, kultura, społeczeństwo

• „Łączy składniki, dzieli Polaków, jest cudem technologii. Co? Majonez! Ilekroć ktoś o nim wspomni, wydaje się, iż nie ma Polski PiS-u i Polski PO. Są Polska Winiary i Polska Kielecki. Ale czy na pewno?” Jaka jest historia majonezu? Czy wyborcy PiS jedzą inny majonez niż wyborcy partii demokratycznych? Czy bez jajek to przez cały czas majonez? jeżeli te pytania nie dają Wam spać to polecamy lekturę artykułu. [Gazeta.pl]

• Jak przebiegało wprowadzanie zasad bezpieczeństwa w fabrykach? Komu na nich bardziej zależało: pracownikom czy pracodawcom? Właśnie to tym jest artykuł na stronie Roots of Progress. [The Roots of Progress]

  

• 31 marca obchodziliśmy Międzynarodowego Dnia Widoczności Osób Transpłciowych. Z tej okazji proponujemy Wam tekst Antona Ambroziaka o tym kim w tej chwili są osoby transpłciowe. Poza wglądem w przeżycia autora z tekstu można wiele dowiedzieć się o samej transpłciowości. [OKO.press]

• Narcyzm – nie jest to lubiana cecha. Jednak każdy z nas trochę tego narcyzmu w sobie ma – jedni mniej, inni więcej. O cechach narcyzmu, jego skutkach, czy narcyzi bywają szczęśliwi i wielu innych opowiada w Radiu Naukowym prof. Anna Czarna z Instytutu Psychologii Stosowanej Uniwersytetu Jagiellońskiego.