Wydanie 101, 07.10.2022

1 rok temu

Unia Europejska ma regulację o jednej ładowarce do (prawie) wszystkiego. Czechy za to mają Królewiec (dawny obwód Kaliningradzki), przynajmniej jeżeli wierzyć żartom i memom, które rozpowszechniają także politycy czy stacje telewizyjne. Chociaż świat gdzie Czechy mają dostęp do morza jest pięknym marzeniem to teraz zapraszamy was na podróż po realnym świecie z Tygodnikiem Neuropa.

Kiedyś w tym miejscu pisaliśmy o stronie Patronite naszego projektu. Listę naszych patronów możecie znaleźć tutaj. Jednak w obecnej sytuacji chyba ważniejsza jest pomoc poszkodowanym przez rosyjską inwazję. Polski rząd przygotował stronę zawierającą listę organizacji, którym można wpłacać pieniądze na pomoc Ukrainie.

Dla czytelników newslettera: To wydanie najprawdopodobniej przekracza objętość narzuconą przez serwis Gmail, więc nie wyświetli się w całości w skrzynkach pocztowych w tym serwisie. Możecie rozwinąć pełną treść maila na skrzynce lub otworzyć wersję webową - wystarczy kliknąć numer wydania w mailu.

Polska

• Spięcie, czyli międzyredakcyjny projekt pięciu różnych środowisk, tym razem o publicznej edukacji w Polsce. Specjalną uwagę chcemy zwrócić Państwu na tekst Ali Budzyńskiej oraz Miszy Tomaszewskiego z magazynu Kontakt pt.: „Spięcie: Ucieczka z publicznej szkoły”. Artykuł opisuje w jaki sposób coraz więcej rodziców decyduje się na tytułową „ucieczkę” ze szkoły publicznej [Magazyn Kontakt], [Spięcie 2022/10]

• „Szefowa niemieckiego MSZ podczas wizyty w Warszawie stwierdziła, iż dla rządu Niemiec temat reparacji jest zamknięty. Prezes PiS nie daje jednak za wygraną i zapowiada walkę rozłożoną na pokolenia. O co chodzi w antyniemieckim wzmożeniu rządu?” [OKO.press]

• „Na początku września Jarosław Kaczyński sugerował, iż w piecach można palić wszystkim poza oponami. Po czym rządzący wprowadzili szereg przepisów, które mogą doprowadzić do pogorszenia jakości powietrza. W dzisiejszym odcinku Miłosz Jakubowski z Fundacji Frank Bold opowiada, czym w tej chwili można palić w piecach, jakich pieców można używać i jak długo będą obowiązywać nowe przepisy.”

• „Geopolityka uprawiana na YouTube sprawia wrażenie szumu złożonego z kakofonii bon motów, kontradykcji, neologizmów i romantycznych metafor.” Łukasz Fyderek napisał dla miesięcznika Znak artykuł o geopolitycznych influencerach takich jak Piotr Zychowicz czy Jacek Bartosiak, którzy w związku z wojną w Ukrainie zwiększyli swoją popularność. Chociaż artykuł jest za paywallem to całkiem spora jego część jest dostępna i warta przeczytania. [Miesięcznik Znak (PAYWALL)]

---

Wojna w Ukrainie

• Atak Rosji na Ukrainę – aktualny stan wydarzeń przedstawia Ośrodek Studiów Wschodnich i Konflikty.pl.

• „1 października minęły dwa miesiące, odkąd z Odessy wypłynął pierwszy statek załadowany ukraińskim zbożem. (…) Pierwsze miesiące funkcjonowania korytarza przyniosły wyniki lepsze, niż przewidywały ukraińskie władze.” [Ośrodek Studiów Wschodnich]

• Rafael Grossi, dyrektor Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej odwiedził znowu Ukrainę. Pierwsze zatrzymał się w Kijowie a potem udał się Zaporoskiej Elektrowni Atomowej zapowiadając też, iż niedługo uda się do Rosji. Więcej o tej wizycie pisze serwis The Kyiv Independent. [The Kyiv Independent]

• Ukraina zaraz po wystąpieniu Putina związanego z próbą aneksji kolejnych ukraińskich terenów wystąpiła o przyjęcie do NATO w trybie przspieszonym. Mało kto jednak teraz wierzy, iż to się uda. Więcej o tym przeczytacie w artykule [Politico].

• Wraz z pogarszającą się sytuacją strategiczną Rosji w Ukrainie rośnie liczba gróźb użycia broni nuklearnej przez Rosję. A na pewno rośnie liczba newsów medialnych wokół tego tematu. Z naszej strony możemy polecić tekst opublikowany w Bulletin of the Atomic Scientists na temat potencjalnych odpowiedzi Stanów Zjednoczonych i państw NATO na użycie przez Rosję niestrategicznej broni jądrowej. [Bulletin of the Atomic Scientists]

---

Europa

• 2 października w Bośni i Hercegowinie wybrano skład Prezydium (po jednym przedstawicielu ze społeczności chorwackiej, bośniackiej oraz serbskiej), deputowanych do niższych izb parlamentarnych szczebla centralnego, a także obu składowych częściach państwa: Federacji Bośni i Hercegowiny (FBiH) i Republiki Serbskiej (RS). Wybierano również członków 10 zgromadzeń kantonalnych FBiH oraz prezydenta i dwóch wiceprezydentów RS. Według wstępnych wyników, które nie powinny ulec dużym zmianom większość głosów oddano na rządzące ugrupowania nacjonalistyczne. Poza opracowaniem od OSW polecamy również odcinek podcastu Za Rubieżą gdzie prowadzący wraz Erykiem Gawrońskim z Mówiąc Wprost omawiają szerszy kontekst polityczny Bośni i Hercegowiny oraz ich części składowych. System tego kraju jest na tyle skomplikowany, iż zerknięcie w jego historyczne umocowania oraz rządzące tam grupy interesów może być bardzo pomocne. [Ośrodek Studiów Wschodnich]

• W ostatni weekend odbyły się także wybory parlamentarne na Łotwie. Ośrodek Studiów Wschodnich przedstawia krótką analizę wyniku wyborów. jeżeli chcecie się więcej dowiedzieć o łotewskiej polityce oraz specyfice tych wyborów to polecamy przesłuchanie materiału sprzed wyborów. [Ośrodek Studiów Wschodnich]

• Także w Bułgarii odbyły się wybory. Chociaż wygrana partii byłego premiara Bojko Borisowa nie jest zaskoczeniem to sytuacja polityczna w kraju przez cały czas jest niepewna. Więcej przeczytacie w analize Ośrodka Studiów Wschodnich lub usłyszycie w ich materiale audio. [Ośrodek Studiów Wschodnich]

• Nowa premier Wielkiej Brytani od objęcia rządu ma same sukces. Zaczęło się od śmierci królowej, potem upadł funt a teraz drastycznie spada poparcie dla jej partii. jeżeli torysi nie odwrócą trendu spadkowego to labourzyści wygrają bez problemu kolejne wybory. [BBC]

• W czwartek, 6 października w Pradze rozpoczął się inauguracyjny szczyt Europejskiej Wspólnoty Politycznej. W wydarzeniu biorą udział 44 europejskie państwa, od Wielkiej Brytanii przez kraje UE, po Turcję oraz Azerbejdżan. Ten format powstał z inicjatywy francuskiego prezydenta, Emmanuela Macrona. [Reuters]

• Wbrew temu co niektórzy mówią autor podcastu Za Rubieżą chce objąć ten kraj rozumem – zrozumieć to, co wielu uważa za niemożliwe do zrozumienia. Zaczyna od tematu imperializmu rosyjskiego ale oglądanego nie z centrum państwa, a podbitego kraju. Pierwsza audycja jest o Buriacji oraz tym jak wojna wpływa na świadomość polityczną mieszkańców.

• Niemcy ogłosili wielki pakiet pomocowy dla swojego przemysłu i obywateli. Dlaczego nie podoba się to wielu członkom wspólnoty europejskiej przeczytacie w [Politico].

• „Słowenia wykonuje wyrok swojego TK. Legalizuje małżeństwa par tej samej płci i możliwość adopcji” [OKO.press]

---

Bliski i Środkowy Wschód

• W Iranie trwa już trzeci tydzień protestów związanych ze śmiercią 22-letniej Mahsy Amini. Liczba ofiar brutalnego tłumienia protestów przekracza już 150 zabitych przez siły teokratycznego reżimu. Do protestu dołączają kolejne grupy – studenci znanych uczelni czy też licealistki w kolejnych miastach. Wystąpienia miały miejsce także w Zahedanie, stolicy ostanu Sistanu i Beludżystanu gdzie dochodzą również motywy etniczne. Na zdjęciach i nagraniach z ostatnich wydarzeń często widać akt obcinania włosów przez kobiety na znak protestu. Artykuł od euronews przybliża nam znaczenie i źródła tego symbolu. [The Guardian], [France24], [Euronews]

• Kartel OPEC i kilka państw współpracujących w formule OPEC+ zdecydowali o obniżeniu wydobycia ropy naftowej. Dzieje się to w obliczu zapowiedzi słabnącego światowego popytu na surowiec ale też w sytuacji gdy ceny ropy są względnie wysokie (mimo spadków od rekordowych poziomów wywołanych inwazją Rosji na Ukrainę), w Europie Trwa kryzys energetyczny, w Stanach zbliżają się wybory uzupełniające, a kolektywny Zachód stara się ekonomicznie uderzać w Rosję. Postawa głównego gracza OPEC czyli Arabii Saudyjskiej jest zdecydowanie niezgodna z oczekiwaniami administracji USA oraz UE. Chociaż cięcie nie jest duże (w praktyce <1 mln baryłek dziennie, czy obecnym poziomie wydobycia ~40 mln baryłek dziennie) to powodować będzie wzrost cen ropy, a także pokazuje, iż Arabia Saudyjska w kwestii ropy i jej cen podtrzymuje partnerstwo z Rosją. [Puls Lewantu]

• Tydzień temu informowaliśmy o Hutich obchodzących 8 rocznicę zdobycia Sany, stolicy kraju i rozpoczęcia jemeńskiej wojny domowej. Z tej okazji Puls Lewantu oraz Good Times Bad Times przygotowali materiał świetnie opisujący genezę konfliktu, jego historię, niektóre błędnie postrzegane kwestie, zmieniające się sojusze, a także jak rysować się może przyszłość tego konfliktu, jak też regionu.

Na północy Syrii, w regionie Idlib kontrolowanym przez wrogich rządowi w Damaszku dżihadystów wybuchły zamieszki między frakcjami. Z jednej strony stoi Hajat Tahrir asz-Szam, a z drugiej Legion Lewantu powiązany ze wspieraną przez Turcję Wolną Armią Syryjską. Spór krąży wokół przejść granicznych z terenami kontrolowanymi przez rząd. [Al-Monitor]

Arabia Saudyjska inwestuje w różne projekty mające poprawić jej wizerunek. w tej chwili tworzą najbogatszą golfową ligę świata – LIV. Czy to kolejny przykład używania sportu do wybielania reputacji kraju, który ma problemy z przestrzeganiem praw człowieka? I jaki ma to wpływ na środowisko sportowe? O golfowej wojnie domowej i odcieniach szarości krwawych dolarów opowiada Jacek Person, komentator w Golf Channel Polska, Eurosporcie, Canal+ i Viaplay.

Azja

• Fax i dyskietki to standard na japońskich uniwersytetach, instytucjach państwowych oraz siedzibach korporacji. Kono Taro niedawno mianowany na ministra oraz szefa Agencji Cyfrowej na swoim anglojęzycznym koncie na Twitterze zapowiada radykalne zmiany w cyfryzacji. Jego proklamacje spotykają się z entuzjazmem zagranicznych obserwatorów. Te plany wywołują w granicach Japonii reakcję cichej konsternacji. To nie jest pierwsze podejście rządu Japonii do cyfryzacji państwa, w 2001 rozpoczęto działania w ramach strategii „e-Japan”. Zakończyła się ona tak, iż Japonia przez cały czas używa dyskietek i faxu. Znacznym problemem w tych reformach jest fakt, iż społeczeństwo japońskie jest najstarszym na świecie i jest je zwyczajnie trudno przekonać do zmian i zaufania nowym rozwiązaniom. [Rest of World]

• Północna Korea przeprowadziła kolejny test pocisku balistycznego. Testowana rakieta została wystrzelona na największą jak do tej pory odległość. Po raz pierwszy od pięciu lat testowany pocisk północnokoreańskiego reżimu przeleciał nad Japonią. [Reuters]

• 125 osób zginęło, ponad 300 zostało rannych po meczu piłki nożnej w Indonezji. Kibice przegranej drużyny wtargnęli na płytę boiska, na co policja zareagowała użyciem gazu łzawiącego. To spowodowało panikę tłumu, która zakończyła się ofiarami śmiertelnymi z powodu zgniecenia oraz uduszenia. [The Guardian]

• Jeśli nie śledziliście uważnie newsów z Chin jakie zamieszczaliśmy ostatnimi czasy to macie teraz okazję nadrobić to wszystko w ekspresowym tempie. Podcast Podróż bez paszportu w rozmowie z profesorem Bogdanem Góralczykiem dokonał zwięzłego podsumowania wszystkiego najważniejszego co w tej chwili tyczy się państwa środka.

Afryka

Przywódcy Etiopii i Tigraju zgodzili się na rozmowy pokojowe. W Rwandzie sąd uniewinnił dziennikarzy oskarżonych o szerzenie fałszywych informacji. W Gambii śmierć kilkudziesięciu dzieci jest powiązana z produkowanym w Indiach syropem na kaszel.

• W Burkina Faso nastąpił przewrót wojskowy. jeżeli czytając poprzednie zdanie macie uczucie deja vu to znaczy, iż uważnie czytacie Tygodnik, ponieważ to drugi przewrót wojskowy jaki odbył się w tym kraju w tym roku. Artykuł Al-Dżaziry przypomina informacje o poprzednim przewrocie i opisuje kim jest nowa junta wojskowa, która właśnie przejęła władzę. [Al-Dżazira]

• „Głowy państw afrykańskich i międzynarodowych instytucji zebrały się w Rotterdamie podczas Szczytu Adaptacji Afryki (Africa Adaptation Summit), by wezwać uprzemysłowione kraje do spełnienia obietnic o sfinansowaniu adaptacji klimatycznej Afryki. Przywódcy zaprezentowali istniejące inicjatywy, które wymagają współfinansowania. Najważniejszą jest Program Przyspieszenia Adaptacji Afryki (Africa Adaptation Acceleration Program). Skupia się na czterech obszarach: rolnictwie i bezpieczeństwie żywnościowym, odpornej infrastrukturze, wzmocnieniu zdolności młodych ludzi oraz innowacyjnych inicjatywach finansowych. Czy Afryka wreszcie dostanie to, co jej obiecano, podczas szczytu klimatycznego COP27 w Sharm-El-Sheikh, nazywanego szczytem »afrykańskim« i »wdrożenia«?”

• Prezydent Ugandy chyba nie ma dobrego tygodnia. Najpierw musiał przeprosić za to jak jego syn, który jest generałem, groził w internecie atakiem na Kenię o czym pisze Al-Dżazira. Potem się okazało, iż ten sam syn postanowił pokazać swoją romantyczną stronę i zaoferował 100 krów za rękę Giorgi Meloni (która najpewniej zostanie nową premierką Włoch). [Al-Dżazira], [Politico]
  

Ameryka Łacińska

• Pierwsza tura wyborów prezydenckich w Brazylii nie wyłoniła zwycięzcy i Jair Bolsanero oraz Luiz Inácio Lula da Silva zmierzą się w drugiej turze 30 października. Lula otrzymał 48,43% głosów, a obecny prezydent 43,2%. [The Guardian]

• Wyniki wyborów w Brazyli już znacie. Co one nam mówią tak naprawdę? W końcu wyniki odbiegały mocno od tego co sondaże pokazywały, iż może się w pierwszej turze wydarzyć i przypominały bardziej przewidywania na drugą turę. Americas Quarterly przedstawia krótkie reakcje swoich współpracowników na wynik pierwszej tury. The Guardian za to publikuje tekst, który przekonuje, iż myśl polityczna zapoczątkowana przez obecnego prezydenta – bolsonarismo – nie zniknie choćby jeżeli przegra on w drugiej turze. [Americas Quarterly], [The Guardian]

• „Jakie jest znaczenie geopolityczne i gospodarcze Ameryki Łacińskiej? Jakie jest stanowisko państw AŁ wobec rosyjskiej agresji na Ukrainę? Relacje z Pekinem i Waszyngtonem. O tym rozmawiałem z dr Beatą Wojną, byłą Ambasador RP w Meksyku, w tej chwili International Relations at el Tecnológico de Monterrey in Mexico City.”

• Nie tak dawno wspominaliśmy o (powoli) poprawiających się stosunkach między Stanami Zjednoczonymi a Wenezuelą. Uwolnienie 6 amerykanów, którzy od 5 lat byli zamknięci w wenezuelskim więzieniu wskazuje na dalszą poprawę stosunków między państwami. O tym kim jest „szóstka z Citigo” oraz jak doszło do ich uwolnienia pisze serwis NBC. [NBC]

Ameryka Północna

• Kongresman Ami Bera zaproponował projekt ustawy, która stworzyłaby fundusz zwracający koszty leczenia wścieklizny. Polityk został wcześniej ugryziony przez chorego na wściekliznę lisa. Życie uratowało mu właśnie taka opieka, która ma być finansowana z proponowanego funduszu. [NPR]

• Prezydent Biden poparł plany inwestycyjne koncernu IBM w stanie Nowy York. Firma ma w ciągu najbliższych dziesięciu lat wydać 20mld dolarów na m.in rozwój i wytwarzanie półprzewodników. Ta inwestycja to ostania z ogłoszonych od podpisania przez prezydenta USA ustawy The CHIPS and Science, która przeznacza 52mld dolarów na subsydia dla przemysłu półprzewodnikowego. [Reuters]

• Prezydent Joe Biden zapowiedział w czwartek, iż podejmie ułaskawieni tysiące osób skazanych za posiadanie marihuany zgodnie z prawem federalnym. Będzie też apelował do gubernatorów o podobne działanie. O tym jak znaczna jest to zmiana w amerykańskiej polityce przeczytacie w artykule [NBC].

Oceania

• Rząd Australii ogłosił we wtorek plan minimalizowania wyginięć zagrożonych gatunków. W jego ramach co najmniej 30% powierzchni kraju zostanie zarezerwowane dla ochrony zagrożonych zwierząt i roślin. [Axios]

Ekonomia i gospodarka

• Czy dogonimy kiedykolwiek Niemcy? Pytanie to często przewija się w dyskusjach gospodarczych (chociaż raczej w odmianach bardziej powierzchownych). Ekipa podcastu Ekonomia i cała reszta postanowiła kompleksowo na to pytanie. Czy takie porównanie ma sens? dzięki jakich wskaźników można próbować to robić? Na te inne pytania znajdziecie odpowiedzi w audycji.

• Czasami mamy wrażenie, iż powinniśmy mieć osobną kategorię poświęconą wyczynom Elona Muska. Wśród wielu newsów z nim związanych jakie pojawiły się w tym tygodniu ciekawszym jest ten, iż zmienił (kolejny raz) zdanie i jednak chce kupić serwis Twitter. AP News ma artykuł, który opisuje jak do tego doszło i czy do tego przejęcia na pewno dojdzie. Jednym z możliwych powodów zmiany zdania Elona Muska może być to, iż sprawa sądowa jaką wytoczył mu Twitter zakończyła by się dla niego niepomyślnie. Przy tej okazji polecamy wam też artykuł The Atlantic o tym jaki obraz Muska wyłania się z wiadomości tekstowych jakie zostały ujawnione przy okazji tego procesu. [AP News], [The Atlantic]

• Jak wszyscy dobrze wiemy, obecna sytuacja ekonomiczna jest całkiem średnia. A jak trwoga to do? Dokładnie, do świętych od finansów. By odpocząć trochę od kryzysów, polecamy najnowszy Podkast Powszechny „Sztuka Powszechnie Nieznana”, gdzie Magdalena Łanuszka opowiada o świętych od mamony. [Tygodnik Powszechny / Podkast Powszechny]

• Nigeryjski regulator rynku reklamowego pozwał firmę Meta, właściciela Facebooka i WhatsApp, oskarżając ją o publikowanie nieautoryzowanych reklam i domagając się wysokiej kary. [AP News]

• Na świecie jest około 13 tysięcy szkół biznesowych. I jest to o 13 tysięcy za dużo – twierdzi Martin Parker, który wykładał w nich przez 20 lat i jest autorem książki Shut Down the Business School: What's Wrong with Management Education. O tym dlaczego wszystkie szkoły biznesowe należy zaorać, jakie najczęściej padają za tym argumenty i jak powszechnie są akceptowane oraz dlaczego szkoły biznesowe realizowane są i rozwijają się w najlepsze – zapraszamy na słuchowisko od The Guardian.

Nauka i Technologia

• Przyszła jesień, liście zaczynają spadać z drzew a naukowcy zaczynają dostawać nagrody Nobla. Tak jak w zeszłym roku polecamy materiały Uniwersytetu Warszawskiego, który prowadzi dłuższe rozmowy o każdej przyznanej nagrodzie jak i udostępnia krótsze omówienia. Materiały do znalezienia zarówno na ich stronie jak i kanale w serwisie Youtube. [Uniwersytet Warszawski], [Centrum Współpracy i Dialogu UW @ Youtube]

• Nie trzeba was chyba przekonywać, iż pandemia koronawirusa zmieniła wiele rzeczy na świecie. Czy zastanawialiście się jednak jak nagła zmiana zachowań ludzi wpłynęła na dziki zwierzęta? Nature opisuje badanie, które starało się zbadać jaki wpływ miała pandemia na dziko żyjące ptaki. [Nature]

• Nawet, tak niepozorne warzywo jak kapusta może cieszyć się zainteresowaniem naukowców. Szczególnie istotna jest dla biologów ewolucyjnych, gdyż pozwala śledzić sztuczną selekcję. Fraktalne ułożenie jej elementów fascynuje też matematyków. [Przekrój]

• Serwis Nature często gości na naszych łamach. Tym razem chcemy jednak zaprezentować artykuł, w którym redakcja odnosi się do wstydliwej historii tego czasopisma. Przypominają oni jak publikacje które pochwalały eugenikę czy seksizm wpływały na kształtowanie się świata naukowego, który faworyzował nie dochodzenie do prawdy naukowej, ale utrwalanie istniejącego porządku społecznego. [Nature]
  

Idee, Kultura, Społeczeństwo

• Dlaczego osoby homoseksualne mieszkające w Chinach czy niektórzy mieszkańcy Libanu biorą ślub online, ślub udzielany przez pracownika stanu cywilnego w amerykańskim stanie Utah? Ponieważ udziela on ślubów całkowicie online, a stan ten nie ma wymogu żeby osoby zawierające małżeństwo byli amerykańskimi obywatelami. Rest of World stara się szerzej spojrzeć na sytuację homoseksualistów w Chinach, którzy decydują się na zawarcie takiego związku a The Economist krótko opisuje co kieruje mieszkańcami Libanu. [Rest of World], [The Economist]

• Czy znacie historię Ukrainy? Można by pomyśleć, iż polska szkoła powinna nas czegoś o tym uczyć – w końcu nasza historia na przestrzeni wieków się przeplatała. Profesor Timothy Snyder w tym semestrze wykłada historię Ukrainy na Uniwersytecie Yale a jego wykłady są dostępne na kanale uczelni w serwisie Youtube. Gorąco wam je polecamy ponieważ można się wiele dowiedzieć nie tylko o samej Ukrainie ale także Polsce czy całej Europie. Pod spodem zamieszczamy pierwszy wykład i linkujemy też do stromy prof. Snydera gdzie opublikował plan wykładów na cały semestr oraz listę lektur. jeżeli interesuje was ta tematyka to polecamy zerknięcie na polecane lektury (niektóre są dostępne w wolnym dostępie, a innych można szukać w bibliotekach – także internetowych) chociaż według nas ich znajomość nie jest wymagana do zrozumienia wykładów. [Timothy Snyder @ Substack]