3 tygodni temu
Projekt Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie pt. Wiślana Ekspedycja Etnograficzna jest już zakorzeniony w tradycji badań. Jego celem jest nie tylko dokumentowanie bogactwa kulturowego Mazowsza, ale także zwrócenie szczególnej uwagi na aspekty ekologiczne i hydrologiczne regionu. W tym roku uczestnicy wyruszą 16 lipca.
Płyniemy Wisłą – dlaczego i po co?
Od początku celem ekspedycji było dokumentowanie oraz analiza zjawisk kulturowych i klimatycznych pojawiających się wzdłuż Wisły, promując przy tym dziedzictwo kulturowe regionu. Projekt nie tylko popularyzuje mazowieckie skarby, ale też ukazuje rzekę jako przestrzeń dynamicznych przemian – społecznych, przyrodniczych i gospodarczych.
Pierwsza edycja wyprawy (08–11 czerwca 2022 r.) dotarła do Płocka, a rok później (12–16 lipca 2023 r.) uczestniczki i uczestnicy dopłynęli do Torunia. Celem było pokazanie, iż nadwiślańskie krajobrazy – często niedoceniane – kryją w sobie fascynujące historie, a sama rzeka może stać się osią wypraw etnograficznych i turystyki kulturowej.
Filmy zrealizowane w ramach pierwszej i drugiej edycji projektu można obejrzeć na platformie YouTube:
Choć ekspedycje od początku podejmowały tematykę ekologiczną, w tej chwili – w obliczu postępującej zmiany klimatu – te wątki stają się kluczowe. Coraz częstsze susze, obniżający się poziom wód gruntowych i drastyczne zmniejszenie przepływu w rzekach są realnym zagrożeniem. To właśnie z nimi mierzy się m.in. Wisła.
Wisłą płynie coraz mniej wody…
W 2024 r. planowana była kolejna ekspedycja, z Warszawy do Kazimierza Dolnego, jednak niski poziom wody w rzece uniemożliwił bezpieczne żeglowanie na wielu jej odcinkach, szczególnie w środkowym biegu. Mimo licznych prób reorganizacji i zmiany terminu, wyprawa nigdy nie doszła do skutku.
Z powodu znacznego spadku poziomu wody w Wiśle – zwłaszcza na odcinku za Mostem Południowym, gdzie liczne mielizny i piaskowe łachy czynią żeglugę wyjątkowo trudną – tegoroczna trasa ekspedycji została zmodyfikowana. Osoby uczestniczące w Wiślanej Ekspedycji Etnograficznej 3 popłyną głównie Narwią i Bugiem, kontynuując badania nad zjawiskami ekologicznymi w nowych warunkach terenowych.
Wyprawa rozpocznie się w Warszawie i prowadzi przez Kanał Żerański do Zalewu Zegrzyńskiego, a następnie przez Nieporęt, Serock, Pułtusk, Różan aż do Ostrołęki. Warto podkreślić, iż Kanał Żerański, łączący Wisłę z Narwią, to odcinek sztucznie nawadniany – wymaga systematycznego zasilania wodą, aby udało się utrzymać odpowiedni jej poziom dla żeglugi. Woda do kanału jest doprowadzana m.in. poprzez regulację śluzy i dopływ z Wisły, co w ostatnich latach bywa coraz trudniejsze ze względu na niski stan wód w głównej rzece.
Co zawarto w programie ekspedycji?
Dzień 1 (16 lipca): Warszawa – Zalew Zegrzyński – Nieporęt
Ekspedycja wyruszy z Warszawy, popłynie przez Kanał Żerański i dotrze do Zalewu Zegrzyńskiego. Zatrzyma się przy Śluzie Żerańskiej i Kanale Królewskim, a pierwszy dzień zakończy w miejscowości Nieporęt. W każdym z tych miejsc przeprowadzone zostaną badania terenowe na temat wpływu przestrzeni wodnych na lokalne społeczności oraz na rozwój turystyki kulturowej.
Dzień 2 (17 lipca): Nieporęt – Serock
Drugiego dnia uczestnicy zwiedzą Nieporęt, który kojarzy się jako atrakcyjne miejsce weekendowych wycieczek nad wodę. Od końca wiosny do późnej jesieni goszczą tutaj amatorzy wędkowania, żeglarstwa, windsurfingu, kit surfingu, wioślarstwa, kajakarstwa i sportów motorowodnych. Jak zmieniający się klimat wpływa na to miejsce?
Dzień 3 (18 lipca): Serock – Pułtusk
Na trasie ekspedycji pojawią się interesujące lokalizacje, takie jak Serock z Izbą Pamięci i Tradycji Rybackich, Dom Pabla Picasso i Skansen w Kuligowie. Ten dzień będzie poświęcony badaniu historii regionalnych tradycji i współczesnych form kultury związanych z rzemiosłem oraz rybołówstwem.
Dzień 4 (19 lipca): Pułtusk – Różan
Ekspedycja obejmie odwiedzenie Pułtuska i Skansenu w Długosiodle, co umożliwi zgłębienie tradycji kulturowych, związanych z rzemiosłem ludowym i regionalnymi zwyczajami. To tutaj przeprowadzone zostaną wywiady z mieszkańcami i twórcami ludowymi, aby zrozumieć, jak współczesne życie łączy się z tradycjami żywej kultury w tym regionie.
Dzień 5 (20 lipca): Różan – Ostrołęka
Ostatni etap wyprawy zakończy się w Ostrołęce, gdzie znajduje się Muzeum Kultury Kurpiowskiej. Uczestnicy zobaczą tam wystawę Ostrołęka. 6 x Narew, która ukazuje tę rzekę jako najważniejszy szlak wodny kształtujący życie miasta na przestrzeni dziejów. Ekspozycja podkreśla nie tylko znaczenie rzeki w historii miasta, ale także pokazuje, jak wpływała ona na przebieg dróg lądowych oraz lokalizację przepraw, które umożliwiały przekraczanie rzeki i organizowały ruch lądowy wokół niej.
W ramach prowadzonych badań terenowych planowane jest zastosowanie standaryzowanego zestawu pytań jakościowych, mających na celu zebranie informacji o obserwacjach mieszkańców dotyczących zmiany klimatu oraz ich wpływu na lokalne zasoby wodne. Konspekt obejmuje m.in. pytania o występowanie ekstremalnych zjawisk pogodowych (takich jak długotrwała susza, intensywne opady, powodzie, gradobicia, burze z wyładowaniami atmosferycznymi, skrajne temperatury), zaobserwowane zmiany w zachowaniu rzeki, czas ich występowania, zauważalne skutki oraz ewentualny wpływ na codzienne życie mieszkańców. Respondenci będą również proszeni o ocenę zmian w jakości wody oraz określenie, w jaki sposób i jak często korzystają z rzeki.
Wiślana Ekspedycja Etnograficzna 3 zaprasza
Wiślana Ekspedycja Etnograficzna 3 ma stanowić głos w obronie rzek jako naturalnych systemów zagrożonych w wyniku działalności człowieka. Uczestnicy zbadają wpływ przestrzeni wodnych i zmiany klimatu na życie lokalnych społeczności. Powstanie film dokumentujący przebieg wyprawy, podobnie jak w poprzednich edycjach. Zwieńczeniem projektu będzie panel dyskusyjny z udziałem ekspertów z zakresu kultury, ekologii oraz hydrologii. Działania te mają na celu rozpowszechnianie wiedzy i prowadzenie rozmów ze społecznościami o przyszłości naszych rzek.
źródło: materiał Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie
