W poszukiwaniu przeszłości – bibliotekarze dokumentują kościelne archiwa

Księgi metrykalne to zapisy ważnych wydarzeń z życia danej społeczności – urodzeń ślubów i zgonów. Jaworznicka Biblioteka podjęła się współpracy z Archiwum Archidiecezji Sosnowieckiej im. ks. Jerzego Wolnego w Będzinie, w zakresie wypożyczania i digitalizacji kronik z naszego miasta. Pozwoli to stworzyć nowe, cyfrowe zasoby, które będą pomocne w budowaniu lokalnej tożsamości oraz będą sprzyjać różnorodnym pracom badawczym.

Korzenie ksiąg metrykalnych sięgają XVI w., kiedy to kościoły parafialne, na podstawie uchwał podjętych na soborze trydenckim, obowiązkowo zaczęły gromadzić dane o mieszkańcach. Początkowo prowadzono rejestry ochrzczonych i zaślubionych, później również zmarłych. Po obradach prowincjonalnego synodu Piotrkowskiego, w pierwszym latach XVII w., proboszczowie zaczęli również prowadzić rejestry bierzmowanych oraz wykazy parafian. W XIX w. w wyniku reformy administracyjnej zapisy, obejmujące wszystkie warstwy społeczne, stały się oficjalnymi księgami stanu cywilnego ludności zamieszkującej wioski, miasta i miasteczka.

Wpisy wykonywano rzetelne, tworząc je niemal natychmiast po zaistnieniu wydarzenia. Obok rejestracji narodzin, ślubów i zgonów, adnotacje zawierały informacje o poszczególnych członkach społeczności, świadkach udzielonych sakramentów i innych aspektach wpisujących się w życie ówczesnego człowieka.

Dokumentując przeszłość

Przeglądając kroniki zgromadzone w Archiwum Archidiecezji Sosnowieckiej, wnikliwy badacz może zanurzyć się w autentycznych wydarzeniach związanych z życiem miejscowej ludności, sięgających aż 1760 r. Bibliotekarze z Jaworzna podjęli się ambitnego zadania digitalizacji kronik dotyczących naszego miasta.

W celu realizacji tego zadania zakupiono specjalistyczny sprzęt wraz z oprogramowaniem, pozwalającym na wykonanie kopii w sposób bezpieczny dla tych kruchych dokumentów, w wysokiej rozdzielczości. Bezpośrednio z Archiwum księgi trafiają do pracowni digitalizacji w Czytelni Naukowej Biblioteki Głównej.

To tu znajduje się skaner planetarny pozwalający na cyfryzację wielkoformatowych dokumentów w najlepszej z możliwych jakości. Urządzenia zsynchronizowane z oprogramowaniem DLibra, służące do tworzenia bazy danych archiwalnych, zakupiliśmy dzięki projektowi „Biblioteka innowacji – przyjazne miejsce blisko mieszkańców”, w ramach środków Gminy Jaworzno oraz Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, będącego mecenasem Narodowego Program Czytelniczego.

Świadkowie historii

Księgi metrykalne to autentyczne ludzkie historie, które przetrwały próbę czasu. Jaworznicki zbiór obejmuje ponad 200 tomów akt zamkniętych w wielkoformatowych woluminach, sporządzonych na przestrzeni 250 lat, przez kancelarię parafii Kolegiaty Św. Wojciecha i Św. Katarzyny. Pierwsza Księga Ochrzczonych (łac. Liber Baptisatorum) założona w 1760 r. obejmuje rejestry osób urodzonych do 1776. Kolejne 4 tomy zawierają chronologiczne zapisy do 1810 r. Natomiast Księga Zaślubionych (łac. Liber Copulatorum) i Akta Stanu Cywilnego to tytuły, którymi nazwano rejestry obejmujące cały XIX w. Liczba dotychczas zdigitalizowanych, wprowadzonych do bazy archiwum cyfrowego wynosi 54 woluminy. Są wśród nich Liber Baptisatorium 1760-1810, Liber Copulatorum 1797-1824, Liber Metrices Copula 1824-1832, Księga Urodzin na rok 1816, Akta Stanu Cywilnego Urodzin Parafiji Jaworzno1818-1857 wraz z księgami dodatkowymi.

Kartkując cyfrowe strony ksiąg, spotykamy się z przodkami, stajemy się jakby podróżnikami poprzez wieki. Wyobrażamy sobie: ślub młodej pary, której oczy błyszczały nadzieją na wspólne życie; urodzenie dziecka, które niosło euforia i zmieniało życie rodziny; zgon starszej osoby, której życie było dynamiczne, pełne tajemnic, życiowych porażek, a może sukcesów. Czytając zapisane piórem wiele lat temu imiona prababci i pradziadka, stają się jakby żywe. Zmysły podpowiadają nam ich emocje i uśmiechy, jakie towarzyszyły im przy ważnych dla nich rodzinnych wydarzeniach. Każde zapisane w księgach słowo polskie, czy łacińskie kryje w sobie czyjeś życie, miłość, troski, straty i nadzieję. Dla genealogów to skarbnica wiedzy o korzeniach rodów. Dla badaczy historii to okno do poznania m.in. dziejów, zmian demograficznych i losów społeczności. Naukowcy zajmujący się medycyną i demografią dostrzegą w nich źródło wiedzy na temat chorób, umieralności, długości życia i badania zdrowia publicznego. Dla antropologów kultury to kopalnia informacji o dawnych zwyczajach, wierzeniach i obrzędach. To naprawdę cenny zasób, do którego będzie można bez problemów sięgnąć. Serdecznie dziękujemy Archiwum Archidiecezji Sosnowieckiej za chęć współpracy z Biblioteką.

Monika Rejdych
Miejska Biblioteka Publiczna w Jaworznie