Uchylenie wyroku z powodu wystąpienia reguły ne peius

Opis stanu faktycznego

R.K. został oskarżony o udzielenie M.P., amfetaminy, tj. o popełnienie przestępstwa z art. 59 ust. 1 ustawy z 29.7.2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (t.j. Dz.U. z 2023 r, poz. 1939; dalej: NarkU), a także wprowadzenie do obrotu znacznej ilości amfetaminy, tj. o popełnienie przestępstwa z art. 56 ust. 1 w zw. z art. 56 ust. 3 NarkU i w zw. z art. 12 § 1 KK.

Sąd Rejonowy w S. wyrokiem z 20.4.2023 r., II K 518/21, uniewinnił R.K. od zarzucanych mu czynów.

Apelację od wyroku złożył Prokurator Rejonowy w S., który zaskarżając to rozstrzygnięcie w całości na niekorzyść tego oskarżonego, zarzucił błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę przedmiotowego orzeczenia, mający wpływ na jego treść.

Sąd Okręgowy w P. wyrokiem z 16.4.2024 r., IV Ka 130/24, uchylił zaskarżony wyrok w części dotyczącej R.K. i sprawę przekazał Sądowi Rejonowemu w S. do ponownego rozpoznania.

Skargę na wyrok Sądu odwoławczego w trybie art. 539a § 1 i 2 KPK wniósł obrońca R.K., zarzucając naruszenie przez Sąd Okręgowy w P. prawa procesowego mającego istotny wpływ na treść orzeczenia, a mianowicie art. 437 § 2 KPK w zw. z art. 454 KPK.

Wskazując zarzuty skarżący wniósł o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego w P. i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu skargi obrońcy, uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w P. do ponownego rozpoznania w postępowania odwoławczym.

Uzasadnienie SN

Zdaniem Sądu Najwyższego skarga jest zasadna.

Zgodnie z treścią art. 539a § 3 KPK skarga od wyroku sądu odwoławczego uchylającego wyrok sądu I instancji i przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania może być wniesiona wyłącznie z powodu naruszenia art. 437 KPK lub z powodu uchybień określonych w art. 439 § 1 KPK. Zawarty w tym przepisie zwrot „wyłącznie” oznacza, iż określony w nim katalog podstaw wniesienia skargi ma charakter zamknięty i ogranicza się do dwóch uchybień: zaistnienia bezwzględnych przyczyn odwoławczych oraz naruszenia art. 437 § 2 zdanie drugie KPK. Zgodnie z tym ostatnim przepisem, uchylenie orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania limitowane jest wystąpieniem wypadków z art. 439 KPK, art. 454 KPK lub koniecznością przeprowadzenia przewodu na nowo w całości. Powyższe uregulowania oznaczają, iż powinnością sądu odwoławczego wydającego orzeczenie kasatoryjne, jest jednoznaczne sprecyzowanie, która z przesłanek określonych w art. 437 § 2 KPK była postawą uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.

Jak wynika z zaskarżonego skargą wyroku, Sąd Okręgowy w P. swoje orzeczenie argumentował tym, iż w niniejszej sprawie zaistniała jedna z wymienionych w art. 437 § 2 zdanie drugie KPK podstaw uchylenia wyroku, gdyż – jego zdaniem – zachodziła potrzeba podjęcia decyzji merytorycznej w formie skazania R.K. Taką ocenę miała przede wszystkim uzasadniać prawidłowo przeprowadzona i zaprezentowana w uzasadnieniu ocena zgromadzonych w przedmiotowej sprawie dowodów, której miał nie sprostać Sąd I instancji uniewinniając tego oskarżonego.

Uwzględniając stanowisko Sądu II instancji przedstawione w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku nie ulega wątpliwości, iż skarżący trafnie podniósł, iż wskazana przez Sąd II instancji podstawa uchylenia wyroku z art. 454 § 1 KPK, pozostaje w jaskrawej sprzeczności z przywołaną na jej poparcie argumentacją sugerującą, iż poza naruszeniem zasad oceny dowodów z art. 7 KPK, jakiej miał dopuścić się Sąd Rejonowy, także stwierdzono niekompletność materiału dowodowego tej sprawy. Oczywiste jest, iż w realiach przedstawionych w uzasadnieniu wyroku Sądu odwoławczego, nie sposób stwierdzić istnienia podstawy uchylenia wyroku wynikającej z reguły ne peius, określonej w art. 454 § 1 KPK, w sytuacji, kiedy Sąd ten jednocześnie dostrzegł potrzebę przeprowadzenia szeregu wskazanych czynności dowodowych.

Nie ma wątpliwości, Sąd Okręgowy, zauważone braki w materiale dowodowym powinien najpierw uzupełnić i samodzielnie przeprowadzić stosowne czynności dowodowe. Był do tego nie tylko uprawniony, ale i zobowiązany, co bezsprzecznie wynika z obowiązujących regulacji dotyczących postępowania odwoławczego, przede wszystkim z art. 452 KPK. Dopiero po wyczerpaniu inicjatywy dowodowej i skompletowaniu materiału dowodowego dopuszczalna byłaby definitywna konstatacja o istnieniu postaw do skazania R.K.

Twierdzenie Sądu ad quem, iż w odniesieniu do tego oskarżonego, w oparciu o materiał dowodowy sprawy, zachodzą postawy do jego skazania było nie tylko przedwczesne, ale wręcz zupełnie hipotetyczne, skoro podstawą wyroku mogą być wszystkie okoliczności ujawnione na rozprawie głównej (art. 410 KPK). W sytuacji, kiedy Sąd II instancji dostrzegał potrzebę uzupełnienia materiału dowodowego, oczywiste jest, iż to uzupełnienie należy traktować jako dowodowo doniosłe z punktu widzenia podstaw odpowiedzialności karnej oskarżonego. Skoro tak, podstawą wydanego w sprawie wyroku może być jedynie materiał dowodowy dotąd zgromadzony, jak również ten, którego potrzebę uzupełnienia dostrzeżono w instancji odwoławczej. W tym stanie rzeczy teza o potrzebie skazania oskarżonego może być sensownie wyprowadzona, także przez Sąd II instancji jedynie wówczas, gdy materiał dowodowy będzie kompletny, a więc jedynie, gdy dojdzie do jego uzupełnienia w sposób przedstawiony w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Do tego uzupełnienia zobowiązany jest natomiast Sąd odwoławczy, co wynika m.in. z art. 452 KPK i art. 437 § 2 KPK.

Warto odnotować, iż obrońca oskarżonego, mimo złożenia co do zasady zasadnej skargi, to przeważającą część jej uzasadnienia poświecił polemice z zaprezentowaną przez Sąd II instancji oceną poszczególnych dowodów. Podkreślania natomiast wymaga, iż Sąd Najwyższy, rozpoznając skargę na wyrok Sądu odwoławczego, weryfikuje jedynie podstawy uchylenia wyroku, sprawdzając czy rzeczywiście były nimi powody wymienione w art. 437 § 2 zd. drugie KPK, a więc czy przepis ten nie został naruszony. Poza zakresem kognicji Sądu Najwyższego w postępowaniu prowadzonym w trybie art. 539a § 1 KPK pozostaje natomiast kwestia schematy dokonanej kontroli instancyjnej, zwłaszcza w polach obejmujących ocenę poszczególnych dowodów, jak i poczynionych na ich postawie ustaleń faktycznych. W tym postępowaniu nie może również dojść do przekazania sprawy innemu sądowi okręgowemu, celem przeprowadzenia postępowania odwoławczego, o co postulował skarżący. Do takiej sytuacji mogłoby ewentualnie dojść w postępowaniu zainicjowanym wnioskiem miejscowo adekwatnego Sądu, którym jest w tej sprawie Sąd Okręgowego w P. i tylko w sytuacji stwierdzenia przez Sąd Najwyższy, iż przemawia za tym dobro wymiaru sprawiedliwości (art. 37 KPK).

Komentarz