Traktat martwo urodzony – w 30. rocznicę podpisania traktatu polsko-litewskiego (cz. III)

4 miesięcy temu

Zdjęcie: Traktat martwo urodzony – w 30. rocznicę podpisania traktatu polsko-litewskiego (cz. III)

Adam Chajewski

III. TRAKTAT POLSKO-LITEWSKI a PRAWA POLAKÓW

W Traktacie polsko-litewskim umieszczono zapisy wyliczające gwarantowane przez obie strony prawa mniejszości narodowych. Faktycznie chodziło o prawa większości polskiej na Wileńszczyźnie. Prawa nielicznej mniejszości litewskiej w Polsce – porównywalnej do mniejszości polskiej na Kowieńszczyźnie – są przez polskie władze respektowane.

Sam Traktat zawiera szeroki wykaz gwarantowanych mniejszościom praw. Nie jest to jednak wykaz satysfakcjonujący. [12] Nie zagwarantowano np.:

prawa do studiów wyższych w języku polskim;
bezwzględnego prawa do restytucji skolektywizowanej ziemi (na wsi) i skonfiskowanych nieruchomości (w miastach).
praw wyborczych, w szczególności nie stosowania progu dla organizacji mniejszości w wyborach proporcjonalnych oraz nie krzywdzącego mniejszości podziału na okręgi wyborcze (tzw. gerrymanderingu) w wyborach jednomandatowych.

Trzeba sobie zdawać sprawę, iż ograniczanie praw Polaków, jakie sobie wzięli, w okresie pieriestrojki, zaczęło się jeszcze przed przed restytucją litewskiej niepodległości (Akt z 16 Marca 1990 r.). Drastycznie spotęgowało się w okresie tzw. nocy landsbergistowskiej, [I] czyli po rozwiązaniu polskich samorządów (rejonu wileńskiego i solecznickiego) i wprowadzeniu administracyjnego zarządzania. Wtedy to, pod przykryciem dekolektywizacji praktycznie polskiej ziemi, uruchomiono procesy jawnego jej rabunku w procedurze tzw. przenoszenia ziemi. [J] Wtedy to uruchomiono różnego rodzaju szykany wobec polskiego szkolnictwa. Wtedy to miały miejsce rugi z pracy dziesiątków Polaków. Wtedy to proces wyborczy do nowych samorządów przeprowadzono w sposób, przy którym procedury wyborcze Aleksandra Łukaszenki są szczytem demokracji.

Trzeba również zaznaczyć, iż wszystkie te dyskryminujące Polaków działania władz litewskich były doskonale znane polskim negocjatorom Traktatu. W żaden jednak sposób nie wpłynęły na merytoryczną jego zawartość oraz na tryb negocjacji.

TAJNY PROTOKÓŁ DODATKOWY DO TRAKTATU POLSKO-LITEWSKIEGO

Już bezpośrednio po podpisaniu Traktatu, a jeszcze przed jego ratyfikacją, władze litewskie podjęły działania wymierzone w mniejszość polską. „W maju tegoż roku (1994 – ACH) Sejm Litwy przyjął uchwałę, na mocy której prawo udziału w wyborach otrzymują wyłącznie partie i organizacje polityczne” [20] zmuszając Polaków do powołania partii politycznej. Natomiast przed wyborami parlamentarnymi w 1996 r. władze Litwy wprowadziły 5 % próg wyborczy, także dla organizacji mniejszości narodowych [21] co na długie lata ograniczyło polską reprezentację parlamentarną do dwóch posłów.

Równocześnie trwał rabunek polskiej ziemi, utrudniano posługiwanie się językiem polskim w życiu publicznym, prowadzono kampanię nienawiści wobec Polaków, szykanowano polskie szkolnictwo. Wręcz symbolicznie, bo w przeddzień 30. rocznicy podpisania Traktatu polsko-litewskiego, 25 kwietnia 2024 r., Rada Samorządu Rejonu Trockiego, mimo sprzeciwu litewskich Polaków, podjęła decyzję, w rezultacie której „Gimnazjum im. Longina Komołowskiego ma zostać zdegradowane do poziomu szkoły podstawowej i stanie się filią oddalonego o ok. 20 km Gimnazjum im. Henryka Sienkiewicza w Landwarowie. [22] Warto widzieć, iż „przed miesiącem podobny los spotkał Szkołę Podstawową im. Andrzeja Stelmachowskiego w Starych Trokach.”

REASUMUJĄC: W kwestii praw Polaków na Litwie Traktat między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Litewską o przyjaznych stosunkach i dobrosąsiedzkiej współpracy okazał się, jeżeli nie martwo poczęty, to martwo urodzony.

Ale to temat na inny tekst. Niech zakończeniem, a zarazem podsumowaniem niniejszego będzie ponury dowcip, który pod koniec r. 1994 lub na początku r. 1995 opowiadali litewscy Polacy:

Wszystkie znaki na niebie i ziemi wskazują, iż 26 kwietnia 1994 r., oprócz Traktatu polsko-litewskiego, Polska podpisała Tajny Protokół Dodatkowy, w którym zobowiązała się ignorować gwarantowane w Traktacie prawa Polaków.

PRZYPISY:

Uwaga: dostęp do wszystkich postów internetowych, także tych w KOMENTARZACH, 26.04.2024.

[20] portal awpl.lt, „Historia”;http://www.awpl.lt/?page_id=37.

[21] Majewska Alicja, Majewski Henryk, „Proces formowania się podmiotowości politycznej społeczności polskiej na Litwie”; https://www.bibliotekacyfrowa.pl/Content/46506/PDF/17_Malewska_Malewski.pdf.

[22] portal l24.lt, „Kolejna polska szkoła w rejonie trockim ma być zreorganizowana”, 25.04.2924.; https://l24.lt/pl/polityka/item/403694-rada-troki.

KOMENTARZE:

[I] postulowane przeze mnie pojęcie odnoszące się do okresu represji jakimi zostali poddani Polacy na Wileńszczyźnie pod przykryciem międzynarodowego uznawania państwa litewskiego. Nawiązuje z jednaj strony do prześladowań jakimi zostali poddani Polacy po upadku Powstania Listopadowego pod rządami namiestnika Królestwa Iwana Paskiewicza, z drugiej do nazwiska moderatora antypolskich posunięć najpierw Sajūdisu, a potem niepodległej Republiki Litewskiej – Vytautasa Landsbergisa.

[J] procedura polegająca na tym, iż obywatel (w praktyce tylko narodowości litewskiej) posiadający prawo do ziemi np. na Żmudzi lub na Suwalszczyźnie, może to prawo wymienić i odzyskać ziemię gdzieś pod Wilnem, oczywiście najczęściej kosztem jakiegoś Polaka. Przy tej okazji, poza samą – z założenia bandycką – procedurą, dochodziło do niewyobrażalnych nadużyć. Oto dwa przykłady. W ten sposób 1,5 ha ziemi (o wartości urzędowej 3.072 litów, faktycznej 80.000 litów) przeniosła sobie pod Wilno niejaka Gražina Landsbergienė, [1 – s. 266] nieprzypadkowo żona Vytautasa. W ten sposób niejaka Jule Petrauskienė, dyrektor departamentu Narodowej Służby Rolnej przy ministerstwie rolnictwa, faktycznie „odpowiedzialna za nadzór metodyki zwracania ziemi byłym właścicielom” przeniosła ziemię jedenaściorgu swoim potomkom – czwórce dzieci i siedmiorgu wnuczętom. [1 – s. 287].

[1] Kurcz Zbigniew, „Mniejszość polska na Wileńszczyźnie. Studium socjologiczne”, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2005.

PRZYPISY:

Uwaga: dostęp do wszystkich postów internetowych, także tych w KOMENTARZACH, 26.04.2024.

[20] portal awpl.lt, „Historia”;http://www.awpl.lt/?page_id=37.

[22] portal l24.lt, „Kolejna polska szkoła w rejonie trockim ma być zreorganizowana”, 25.04.2024.; https://l24.lt/pl/polityka/item/403694-rada-troki.

Idź do oryginalnego materiału