3 godzin temu
W związku z zobowiązaniem Unii Europejskiej (UE) do wycofania rosyjskich paliw kopalnych do końca 2027 r. bezpieczeństwo energetyczne stało się strategicznym i geopolitycznym imperatywem. Trwająca wojna na Ukrainie tylko podkreśliła to, co było już oczywiste: Rosja nie jest wiarygodnym partnerem energetycznym, ponieważ w ostatnich latach wielokrotnie wykorzystywała eksport paliw kopalnych jako broń. Dla Słowacji odejście od rosyjskiego gazu stanowi zarówno ogromne wyzwanie, jak i wyjątkową okazję do współpracy regionalnej z sąsiadami z Grupy Wyszehradzkiej.
***
Wśród państw członkowskich UE Słowacja wyróżnia się wyjątkowo wysokim wskaźnikiem gazyfikacji gospodarstw domowych. Najnowsze dane wskazują, iż 94% ludności ma dostęp do gazu ziemnego, co czyni Słowację drugim najbardziej zgazowanym krajem w Europie po Holandii. W pierwszej połowie 2025 r. zużycie gazu ziemnego na Słowacji osiągnęło prawie 26 000 GWh, co stanowi wzrost o 7% w porównaniu z tym samym okresem w 2024 r.
Większość tego zużycia jest związana z ogrzewaniem gospodarstw domowych i ciepłą wodą. Kotły gazowe są dominującą formą ogrzewania w domach rodzinnych, a gaz stanowi około połowy mieszanki paliwowej w elektrociepłowniach zasilających systemy ciepłownicze. Ta zależność oznacza, iż podczas gdy wiele państw europejskich przyspiesza przejście na odnawialne źródła energii, Słowacja ma trudności z rezygnacją z gazu i podąża bardziej ostrożną ścieżką w celu utrzymania stabilności energetycznej.
Przesunięcie przepływu gazu ze Wschodu do wszystkich regionów
Przed 2022 r. Słowacja polegała głównie na rosyjskim gazie płynącym na wschód przez Ukrainę. Wojna spowodowała pilną potrzebę dywersyfikacji. Następnie nastąpiła szybka transformacja infrastruktury gazowej Słowacji, możliwa dzięki współpracy z sąsiednimi krajami V4.
Obecnie Słowacja posiada połączenia rurociągowe ze wszystkimi sąsiadami. Gaz może płynąć z Ukrainy, Austrii i Czech na zachodzie, Węgier na południu i Polski na północy. Ta sieć połączeń pomogła zabezpieczyć bezpieczeństwo energetyczne kraju.
Co najważniejsze, rurociągi te zapewniają również dostęp do źródeł gazu spoza Rosji, w tym dostawców z Norwegii, Azerbejdżanu, Kataru i Stanów Zjednoczonych. Ta elastyczność ma najważniejsze znaczenie, zwłaszcza iż Ukraina wstrzymała tranzyt rosyjskiego gazu, a Słowacja przez cały czas jest od niego uzależniona w ponad połowie swojego zużycia.
Długoterminowe powiązania z Gazpromem
Pomimo dywersyfikacji Słowacja nie pozostało wolna od dostaw rosyjskich. Państwowa spółka gazowa Slovenský plynárenský priemysel (SPP) ma długoterminową umowę z Gazpromem, istotną do 2034 r. Komplikuje to szybkie odejście od rosyjskich dostaw.
Praktycznym rozwiązaniem okazała się kooperacja z Węgrami. Dzięki południowej trasie obejmującej węgierską sieć gazociągów i gazociąg TurkStream, biegnący z Rosji przez Morze Czarne i Bałkany, rosyjski gaz przez cały czas dociera na Słowację. Na początku 2025 r. średni dzienny przepływ tą trasą wynosił od siedmiu do ośmiu milionów metrów sześciennych.
„Słowacja nie jest już uzależniona od jednej trasy wschodniej. w tej chwili możemy otrzymywać gaz praktycznie ze wszystkich kierunków” – powiedział Richard Kvasňovský, dyrektor Słowackiego Stowarzyszenia Gazowego i Naftowego (SPNZ).
Trasa zachodnia: Czechy i Austria
Spośród alternatywnych tras słowackie władze preferują w tej chwili korytarz zachodni z Niemiec przez Austrię i Czechy. SPP powołuje się na wystarczającą przepustowość i niższe opłaty tranzytowe w porównaniu z trasą północną przez Polskę.
„Jeśli Słowacja będzie musiała skorzystać z czeskiej infrastruktury energetycznej lub gazowej do tranzytu, jest ona gotowa. Ma wystarczającą przepustowość, aby zaspokoić potrzeby Republiki Słowackiej” – powiedział w grudniu 2024 r. czeski minister przemysłu i handlu Lukáš Vlček.
Współpraca z Czechami wykracza poza infrastrukturę. SPNZ i Czeskie Stowarzyszenie Gazowe (ČPS) pogłębiają współpracę w zakresie redukcji emisji metanu oraz promowania wodoru i biometanu jako przyszłych nośników energii.
„Pracujemy również skutecznie nad wdrożeniem dyrektywy UE w sprawie charakterystyki energetycznej budynków, ściśle koordynując nasze działania” – wyjaśnił dyrektor ČPS Martin Slabý.
Polska jako partner strategiczny
Połączenie między Polską a Słowacją, biegnące od Strachociny w Polsce przez Výravę do Veľké Kapušany, stanowi strategiczną inwestycję, która zapewni Słowacji bezpieczeństwo dostaw gazu w przyszłości. Jego przepustowość wynosi 4,7 mld metrów sześciennych rocznie, co przekracza całkowite roczne zużycie gazu na Słowacji, wynoszące 4,3 mld metrów sześciennych. Do niedawna gazociąg ten był niewykorzystywany w pełni, ale sytuacja ta ulega zmianie.
W 2024 r. słowackie przedsiębiorstwa energetyczne Východoslovenská energetika (VSE) i ZSE Energia podpisały umowy na dostawy gazu tą północną trasą. Gaz pochodzi ze Stanów Zjednoczonych w postaci skroplonego gazu ziemnego (LNG), importowanego przez litewski port w Kłajpedzie i transportowanego we współpracy z polskim przedsiębiorstwem energetycznym Orlen. Jest to pierwsze wykorzystanie korytarza północnego do dostaw kontraktowych, pokrywających prawie 30% zapotrzebowania na gaz zachodniej i wschodniej Słowacji.
Chociaż trasa ta ma znaczenie strategiczne, handlowcy wyrazili swoje obawy. Wskazują oni na wyższe opłaty transportowe w porównaniu z trasą czeską oraz przeszkody biurokratyczne, takie jak konieczność uzyskania koncesji od polskiego operatora przesyłu gazu Gaz-System. Kwestie te ograniczyły pełny potencjał komercyjny tego korytarza.
Gaz pozostanie, ale struktura energetyczna musi ulec zmianie
Oczekuje się, iż zapotrzebowanie Słowacji na gaz będzie się zmieniać. Odnawialne źródła energii i elektryfikacja powinny stopniowo zmniejszać udział gazu w koszyku energetycznym. Jednak biorąc pod uwagę stopień gazyfikacji gospodarstw domowych i strukturę przemysłową Słowacji, gaz ziemny pozostanie kluczowym źródłem energii w perspektywie średnioterminowej.
Współpraca regionalna w ramach Grupy Wyszechradzkiej miała i przez cały czas będzie miała najważniejsze znaczenie. Umożliwiła ona Słowacji dywersyfikację zarówno źródeł gazu, jak i tras tranzytowych, zwiększając jej odporność.
W kontekście szerszej transformacji ekologicznej UE i wyzwań geopolitycznych Słowacja pokazuje, w jaki sposób infrastruktura, dyplomacja i kooperacja regionalna mogą zapewnić bezpieczeństwo i elastyczność choćby krajom o ugruntowanej zależności.
W miarę zbliżania się terminu wyznaczonego na 2027 r. zadaniem Słowacji jest przyspieszenie transformacji bez narażania stabilności energetycznej. Partnerstwa z sąsiadami z Grupy Wyszechradzkiej stanowią solidną podstawę dla bardziej zintegrowanego, bezpiecznego i odpornego systemu energetycznego w Europie Środkowej.
—
Foto.: Lukas Perny, Panoramic view from Bratislava castle, cropped by the RPN team, CC BY 4.0.
—
Artykuł w jęz. angielskim został opublikowany na Visegrad Insight 21 października.
